|
Uit de reeks Het water verbindt
Goeree Overflakkee
van de set Hollandse Eilanden
Een hedendaags historisch reisverslag van de route
|
Conceptversie 0.27, 11 november 2024
Bestel De Ommelanden
De presentatie van de boekenset De Ommelanden heeft plaatsgevonden op zondag 25 september 2022 tussen 13.00 en 15.30 uur te Westerwijtwerd!
De Ommelanden (de provincie Groningen minus Stad) maakt deel uit van de reeks Het water verbindt.
Bekijk voor meer informatie - ook over de presentatie - op Het water verbindt of bestel direct de eerste set uit deze reeks.
Ook Goeree-Overflakkee maakt deel uit van deze reeks en zal in druk verschijnen.
|
In de verkenning van de Hollandse Eilanden bezoeken we in vijf dagen het eiland Goeree Overflakkee, dat oudtijds ook werd aangeduid als Westvoorn of Goedereede en Zuidvoorn 1. Het zal in boekvorm gepubliceerd worden in band 37 in de reeks Het water verbindt. In deze internetversie bouwen we zichtbaar aan het verhaal, dat telkens een stukje groeit.
De set met boeken van de Hollandse Eilanden gaat bestaan uit de volgende banden:
37 Goeree-Overflakkee
. . Hoeksche Waard + Tiengemeten
. . Voorne-Putten
. . IJsselmonde + Zwijndrechtse Waard
. . Eiland van Dordrecht + Dordrechtse Waard
. . Alblasserwaard
. . Krimpenerwaard
44 support (routes, registers, indexen, literatuuropgave, notenapparaat)
Wilt u op de hoogte blijven van nieuwe updates, laat het weten door even een mail te sturen: .
Met de reeks Het water verbindt willen we een hedendaags en historisch beeld - zowel letterlijk als figuurlijk - krijgen en creëren van ons leefgebied, het land en water tussen het Zwin en de Wezer, dat zich telkens op de grens van eb en vloed begeeft.
Voor het gemak is de route hierbij geplaatst. Klik op de route-afbeelding voor een vergroting in een nieuw scherm.
Ook voor de foto's en andere afbeeldingen geldt: klik op de afbeelding voor een vergroting in nieuw scherm.
Reist u weer mee?
achtergrond kaart
bron bewerkte (detail, verlicht en kleurvermindering) achtergrond kaart: KB, Atlas Ortelius Zeelandt (1571). Waarmee Abraham Ortelius (1527-1598) bedoelt, de eilanden tussen Vlaanderen, Brabant, Holland en zee.
Disclaimer
Doel van deze publicatie is om gestelde feiten controleerbaar te maken voor de gedocumenteerde informatieleveranciers.
Taalkundige aspecten en redigeerwerkzaamheden zullen pas achteraf plaatsvinden wanneer deze versie afgerond is.
Uiteraard pogen we ook in dit stadium er al een leesbaar verhaal van te maken. Tips en verbeterpunten zijn uiteraard welkom.
noten:
1.
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
24
|
Dag 1: Ooltgensplaat
kaartbron pdok
|
We leven dit jaar (en wat later zal blijken ook het daaropvolgende jaar) in een bijzondere periode. Begin januari 2020 werd een besmettelijk en levensbedreigend virus waargenomen, dat zich binnen enkele maanden over de wereld wist te verspreiden. Maatregelen in Nederland als 'avondklok' en 'quarantaineplicht', bleken onvoldoende te werken. Een 'intelligente lockdown' is voorlopig het antwoord. In de zomer ontstond er weer meer bewegingsvrijheid. Wij begonnen onze verkenningstocht op een maandag. Aangezien deze dag veelal een slechte dag is om gebruik te maken van de vermoedelijk weinige aanwezige horecagelegenheden - vaak zijn ze op maandag dicht, vertrekken we na de lunch om te kijken hoe de vlag erbij hangt op het eiland Goeree-Overflakkee
1.
noten:
1.
Wikipedia Coronapandemie;
Wikipedia Coronacrisis in Nederland;
internetraadpleging: 19-2-2023
|
Ooltgensplaat
Na een half uurtje rijden over diverse rijkswegen komen we aan op de Haringvlietbrug, die ons - over land - naar onze bestemming zal brengen: Goeree-Overflakkee.
De Haringvlietbrug werd op 20 juli 1964 officieel geopend en had op dat moment de status langste brug van Europa. De brug is namelijk 1222 meter lang
1.
Haringvlietbrug geopend, de eerste auto gaat over de brug.
Op deze foto zitten Gijs van Dongen en zoon Adri in de vrachtauto.
|
Van Aartsen (l) verkocht het eerste kaartje aan een chauffeur (Bert van Leent) uit Dongen / Eric Koch, Fotocollectie Anefo, 20-07-1964
bron: nationaal archief 2.24.01.03
|
Volgens de toegestroomde pers was het Bas van Dongen (1911-1999) die met zijn versierde vrachtwagen met een lading uien maandagmiddag om half een als eerste over de brug mocht rijden vanaf de Flakkeese oever. Bas van Dongen was samen met zijn tweelingbroer Gijs van Dongen (1911-1997) eigenaar van het transportbedrijf G. van Dongen in Dirksland. Hun vader Adrianus Johannis van Dongen (1876-1962) was in 1902 de oprichter van het bedrijf.
We zien echter in de als "eerste-over-de-brug-komende-vrachtauto" Gijs van Dongen zitten op de passagiersstoel. Zijn zoon Adri bestuurt de wagen. Mogelijk is dit een volgende volgende vrachtwagen.
De minister van Verkeer en Waterstaat mr. Jan van Aartsen trad als tolgaarder op en nodigde hem uit "om over de brug" te komen en verkocht de chauffeur van transportbedrijf Van Dongen, Bert van Leent het eerste tolkaartje à ƒ 10
2.
Geheel toevallig zal deze openingsact tussen Van Aartsen en Van Dongen niet geweest zijn. Bas van Dongen was in 1959 bestuurslid geworden van stichting De Flakkeesche Gemeenschap met de verkeersvraagstukken in zijn portefeuille. Hij was als directeur van een groot vervoersbedrijf "belanghebbende" dat er een brug zou komen.
In 1959 was er door deze stichting een audiëntie aangevraagd bij de minister van Waterstaat.
Bij de bespreking die volgde werd het knellende isolement van het eiland besproken. Een pleidooi voor een brug om de slechte verkeersverbindingen te verbeteren was niet eens meer nodig omdat de minister al overtuigd was.
Jan van Aartsen (1909-1992) was de zoon van de in Middelburg geboren (hoofd)onderwijzer Jozias Johannes van Aartsen (1871-1959) en in Goes geboren Anna Catharina Ramondt (1867-1942). Jan van Aartsen zou ondanks zijn slechte spreekvaardigheid twee keer minister van Verkeer en Waterstaat zijn, van 1 november 1958 tot 19 mei 1959 en 24 juli 1963 tot 14 april 1965. Tussendoor was hij minister van Volkshuisvesting en Bouwnijverheid. Aansluitend op zijn ministerschap werd hij Commissaris van de Koningin in Zeeland tot 1 oktober 1974.
Nadat de N.V. Brugverbinding was opgericht, werd de betrokkenheid van de stichting beperkt van rechtstreeks tot de ontwikkelingen in de gaten houden en zo nodig eventueel helpen
3.
De bouw van de brug werd gefinancierd door de speciaal hiervoor opgerichte NV. De geboorte van deze N.V. vond plaats in juni 1952 als 'zoon van De Flakkeesche Gemeenschap' (F.G.).
P.D. Sieling merkte hierover op tijdens de zesde jaarvergadering dat de N.V. de Flakkeese Brug los van de F.G. kwam te staan, waarbij de F.G. zich gaat inzetten voor de tijdelijke oplossing, een betere (auto)veerverbinding, maar de N.V. zou zich gaan inzetten voor een algehele verbetering, de brugverbinding. Hierbij moeten er geen jaartallen genoemd worden, alleen aanpakken!
4
De daadwerkelijke officiële oprichting van de N.V. vond plaats op 7 dec 1953 in de grote zaal van Hotel Meijer in Middelharnis. Bij het aanschouwen van de geschonken bloemstukken leek het bijna alsof de brug er al lag.
Voor het ondertekenen had Sieling namens de Coöp. Landbouwvereniging, "de grootmoeder" van de plannen voor een vaste oeververbinding, een nieuwe groene vulpen aangeboden in de hoop daarmee de verwezenlijking van de plannen uit drukken.
Naast de grootmoeder kon het Wetenschappelijk Genootschap Goeree en Overflakkee, dat na de WOII werd opgericht, beschouwd worden als "de grootvader". Immers de Stichting Flakkeesche Gemeenschap kwam hieruit voort.
Eigenaren van deze N.V. Brugverbinding Haringvliet (Naamloze Vennootschap Brugverbinding Goeree-Overflakkee en Hoeksche Waard) waren de gemeenten die het meeste belang voor hun inwoners zagen, namelijk de gemeenten op Goeree-Overflakkee en Hoeksche Waard. Dit waren de gemeenten Middelharnis (D. Rijnders), Sommelsdijk (J.H. Dijkers), Ooltgensplaat (P.W. Hordijk), Oude Tonge (A.D. van Dijk), Dirksland (B.M. Zoeteman), Zuid-Beijerland (W. Timmerman), Nieuwe Tonge (Chr. van Hofwegen), Melissant (C.M. Vogelaar), Stellendam (W. van Seters), Goudswaard (W.J.D. van Dijck), Stad aan 't Haringvliet (A. Brinkman), Goedereede (J. Baron von Knobelsdorff), Herkingen (D. van Heijst), Den Bommel (J.J.J. Kruijff) en voor de Stichting De Flakkeesche Gemeenschap P.D. Sieling.
De meeste werkgelegenheid zat immers in Rotterdam en diens haven. De nieuwe brug zorgde voor een snelle verbinding
5.
N.V. Brugverbinding Haringvliet was de bouwer van de brug met toestemming van de overheid. Hiervoor werd met de regering een overeenkomst gesloten, waarin werd opgenomen dat ze de brug zelf zou mogen bouwen. Nadat het Deltaplan de locatie van de geplande brug deed wijzigen, de brug zou eerst via het eiland Tiengemeten lopen, stapten de gemeenten van de Hoeksche Waard uit de N.V. Gemeenten van Schouwen en Duiveland sloten zich juist aan door de komst van de Grevelingendam, waardoor de brug over het Haringvliet juist in hun straatje kwam te liggen. De kosten van de brug zou uiteindelijk een bedrag van ongeveer 50 miljoen gulden bedragen. De aandeelhouders, de gemeenten en provincies Zeeland en Holland brachten ƒ 600.000 en ƒ 400.000 bijeen. De Nederlandsche Handel Maatschappij bracht de rest bijeen. De N.V. kreeg van het Rijk de zekerheid dat het uiterlijk in 1974 de brug zou overnemen tegen de boekwaarde
6.
In maart 1961 vond de aanbesteding van de onderbouw van de brug plaats. Bij de bijeenkomst in Middelharnis waar de 29 bedrijven dongen naar de opdracht moest aannemersbedrijf P.A. van Wijnen te Dordrecht de president-commissaris van den N.V. Brugverbinding Haringvliet aan het eind aan zijn jasje trekken. Hij was vergeten hun inschrijving bekend te maken. Van Wijnen bleek echter niet het laagste bedrag te hebben ingevuld. Dat van N.V. v.h. H.J. Nederhorst te Gouda, die ƒ 8.713.000 had opgeschreven. Hoogste inschrijver voor dit onderdeel was A. Broere N.V. te Amsterdam met ƒ 13.614.000. Deze uitkomst moest vanzelfsprekend overlegd worden met de ministers van Waterstaat en Financiën en zodoende werd de gunning aangehouden
7.
Op woensdag 12 september 1962 zou de eerste overspanning van de Haringvlietbrug geplaatst worden. Wegens het ruwe weer werd dit een dag uitgesteld. Zo kwam donderdag 13 september 1962 als dag van plaatsing in de geschiedenisboeken dat de eerste van de elf overspanningen met elk een lengte van 106 meter op de gereed zijnde pijlers geplaatst kon worden. Door een prachtig samenspel met de aanwezige natuurelementen zakte de overspanning met een gewicht van 830 ton door het steeds lager wordende waterpeil wegens eb, centimeter voor centimeter naar hun vaste rustpunt op de pijlers. Donderdagmiddag 13 september 1962 om 16.20 konden alle sleepboten hun fluiten stoom laten afblazen in een triomfantelijk concert. P.D. Sieling stond het breed glimlachend aan te horen op het directiebootje Ghana. Op de dijken stonden de mensen te zwaaien met hun petten en zakdoeken. De werkers zwaaiden terug, terwijl de ankers, kabels en kettingen waarmee overspanning op zijn plaats was gehouden los werden gemaakt
8.
Initiatiefnemer voor deze eerste particuliere tolbrug was de Flakkeese boer Pieter Dirk Sieling (1891-1981) zoon van D. Sieling en L. Biemond uit Melissant. Sieling knokte 30 jaar lang om de realisatie van deze brug voor elkaar te krijgen.
Hij haalde daarbij ook zijn voorganger als strijder voor een vaste oeververbinding aan, de burgemeester van Middelharnis Ulbo Mijs, die in 1936 pogingen had gedaan.
Zijn drijfveer was "om Flakkee op te stuwen in de vaart der volkeren". "Het eiland was een van de belangrijkste producenten van landbouwproducten" als aardappelen, uien en suikerbieten. Het produceerde meer dan de provincie Utrecht of Drenthe. En deze moesten geëxporteerd worden, met de veer was dit traag en soms - in de winter - niet mogelijk.
Het was dan ook Sieling die regelmatig naar Den Haag ging en aan tafel zat met de directeur-generaal van het ministerie van Verkeer. Later werd dit minister Van Aartsen van Verkeer.
Hij was 72 jaar toen de brug officieel geopend werd. Er werd dan ook juichend "Leve mijnheer Sieling" geroepen door de hoogwaardigheidsbekleders tijdens de opening. De brug was echter nog verre van af. Naast de twee geopende banen is het de bedoeling dat er nog drie bijgebouwd worden, waarvan een voor het langzame verkeer. Sieling vond het echter belangrijk dat het verkeer - zodra het kon - er gebruik van zou gaan maken. Er kon dan immers al tol geheven worden en hoewel op halve snelheid - men mocht slechts maximaal 50 km/u, het verkeer kon sneller naar de overkant, dan met de veer.
Nadat de bouw aan de brug in 1961 was begonnen kon Sieling het op 1 juni 1964 niet laten om als eerste lopend over de verbinding te lopen. "Het was de mooiste wandeling van mijn leven", zou hij daarover zeggen. Deze wandeling was echter niet zonder gevaar, want hij moest hiervoor over richels en loopplanken over gaten lopen, met een zee vijftien meter onder zijn voeten.
Als (voormalig) president-commissaris van de NV Brugverbinding Haringvliet kreeg hij "bewijs nummer 1" voor een vrije doorgang. Na 1 oktober 1973 is de brug tolvrij voor iedereen. Pas anderhalf jaar later, op 1 juli 1975 neemt Rijkswaterstaat de brug over van de NV. Deze laatste wordt dan opgeheven. Onder de streep was het een lucratieve onderneming geweest. De gemeenten hebben er zo'n 3 miljoen aan overgehouden. Het Rijk nam het voor een koopje over. De eilandbewoners konden gaan en staan wanneer ze wilden en waren verlost van de duurdere veerverbindingen. De toeristen konden eindelijk gemakkelijk toegang krijgen tot het natuurschoon van het eiland
9.
Sieling zal als bijna 90-jarige in het Verpleeghuis "de Samaritaan" te Sommelsdijk op woensdagmiddag 5 augustus 1981 komen te overlijden. In 1958 kreeg hij voor zijn verdiensten al de onderscheiding Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Met anderen richtte hij op 6 maart 1920 de Coöperatieve Boerenleenbank Melissant op. Hij is op de begraafplaats in Dirksland begraven en zal voor altijd de "Siel(ing) van de brug" zijn
10.
In Herkingen zal hij echter - een stuk minder gunstig - in relatie tot het gaetje van S. herinnert worden .
Dat het zolang heeft geduurd komt natuurlijk ook omdat er telkens wel iets "groots" aan de hand was, dat we eerst weer te boven moesten komen. Tweemaal wederopbouw, na de WOII en Watersnoodramp. En bij de laatste wederopbouw werd het gecombineerd opgelost.
Met de uitvoering van de Deltawerken, staat een brug inmiddels wel op de rol - Ir. J. van Veen heeft diverse scenario's uitgezocht, maar de uitvoering zou nog lange tijd op zich laten wachten. De versnelling werd de particuliere tolburg. Deze liep niet meer - zoals het eerdere plan van Sieling was - van Den Bommel via een dam naar Tiengemeten en vervolgens met een brug over het Vuile Gat naar Zuid-Beijerland. Het 'vuil' uit het relatief smalle Vuile Gat staat namelijk voor de combinatie van sterkte stroming en de hoge golven veroorzaakt door de wind opgestuwde zeewater dat hier in botsing komt met afgaand rivierwater.
De verbinding komt tot stand met een dam tussen Ooltgensplaat en een kunstmatig eilandje. Vanaf het eilandje zou een brug naar de overkant gaan en via een brug / sluiscomplex naar Brabant. Het beoogde voordeel dat Sieling zag in zijn route werd daarom niet gerealiseerd. De 800 ha vruchtbare grond van Tiengemeten bleven geïsoleerd als eiland.
Midden in het Haringvliet kwam dus een kunstmatig eilandje te liggen
11.
Dat een lokale verbinding ook in het grotere plaatje moet passen, blijkt wanneer andere variabelen als water en ijsafvoer, stormvloeden etc voor het hele deltagebied van Schelde, Maas, Waal en Rijn erbij betrokken worden. Vooral de ijsgang van de Waal - de hoofdstroom - werd bij het dooien gevreesd. De drijvende ijsschotsen liepen namelijk gemakkelijk vast op kribben op ondiepten, waardoor er ijsdammen onstonden. Dit zorgde ervoor dat het water erachter snel steeg. Maar ook kruiend ijs kon zorgen voor dijkdoorbraken, met alle ellende van dien. Daarnaast had ook de scheepvaart de nodige wensen, zeker na de WOI nam dit toe.
Johan van Veen (Uithuizermeeden, 21-12-1893 - Den Haag, 9-12-1959) - net als Pieter Dirk Sieling veelal roepende in de woestijn, maar dan voor waterhuishouding en veiligheid van ons hele land, creëerde voor de scheepvaart van en naar het zuiden - lees Antwerpen - een stroomgeleidende dam. Deze moest ervoor zorgen dat de diepte van het Hellegat stabiel bevaarbaar zou blijven en niet zou verzanden. De plannen en berekeningen maakte hij in 1929. Van Veens geleidedam was in 1931 gereed
12.
De contouren kunnen we nog steeds terugvinden op het Hellegatsplein. Op het zuidelijk deel ervan staat nu het Vogelkijkhut De Kluut.
Als afsluiter van dit bijzonder project, waaraan velen lange tijd hebben gewerkt en op hebben gewacht, wordt er een beeld aan de noordzijde van de Haringvlietbrug geplaatst. P.D. Sieling krijgt bij zijn afscheid van de N.V. op 14 oktober 1964 een miniatuur in brons van dit beeld dat zijn lijfspreuk "Geduld en Volharding" als titel zal krijgen. Volgens sommigen was Sieling inderdaad wel volhardend, maar geduld was een eigenschap die ontbrak. "Koppigheid en koppigheid" was dan ook een betere lijfspreuk geweest, suggereert J. Knape op Sielings afscheid van de NV. "Geduld en Volharding" is de naam van zijn boerderij waar hij geboren is. De hofstede droeg deze naam al, toen de familie Sieling het in bezit kreeg. In 1890 kocht vader Dirk Sieling de boerderij. De vorige eigenaar, A. Bosschieter was de naamgever van de boerderij
13.
Het beeld zal gemaakt worden door de Amsterdamse beeldhouwer Nicolaas (Nico) Onkenhout. De gemeenten van Schouwen-Duiveland - die ook in de N.V. participeren - hadden hiervoor al met Onkenhout samengewerkt. Hij had voor hun in 1957 de monumentale bank Zeelandbank gebouwd die deze gemeenten aan een hulpvaardig Amsterdam hadden geschonken, als dank voor de steun na de watersnoodramp van 1953.
Onkenhout voltooide na een jaar werken het kunstwerk, dat officieel Arbeid en intellect reiken elkaar de hand is gaan heten. Het beeldt beide personen uit, de arbeider en de intellectueel. Ze vormen met hun armen die op de schouder van de ander rust, de verbinding - de Haringvlietbrug - tussen beide eilanden en symboliseren zo ook de benodigde samenwerking tussen de intellectueel en de arbeider - iedereen die de bouw mogelijk hebben gemaakt - om het voor elkaar te krijgen.
14.
Het grote beeld is gemaakt van basaltlava. Dit is de enige steensoort dat niet door het zout van het zeewater wordt aangetast. Het wordt daarom ook gebruikt bij de oeververdediging. Het 40 ton wegende beeld wordt in delen aangevoerd en zal ter plekke worden opgebouwd door Onkenhout. Zoals we kunnen zien is alleen het jaartal van de opening, 1964 in het beeld verwerkt. Wel is het de bedoeling dat de lijfspreuk "Geduld en Volharding" van Sieling nog op een bronzen plaat op de sokkel wordt geplaatst.
De plaatsing van het beeld vond plaats in de week van 18-23 september 1967. Het is woensdagochtend 11 oktober om 10.30 onthuld door de NV Brugverbinding "Haringvliet".
Een gegoten bronzen geschonken penning uit 1967 van 72 mm en 195,64 gram
|
het monument: twee mannen (techniek en arbeid); hierachter twee golflijnen
|
Tweemaal twee vissen waartussen tekst
© (beeld)bron: Nederlands Economisch PenningKabinet 0617 - NV Brugverbinding 'Haringvliet'
|
Het is aan de Numansdorpse kant geplaatst om, zoals de president-commissaris van de N.V. en burgemeester W.M. van der Harst van Oostflakkee het uitlegde tijdens de lunch in Het Wapen van Cromstrijen na de onthulling: "Telkens wanneer de vroegere eilandbewoner terugkomt van wat voor hem nog steeds 'de overkant' heet moet hij zich even realiseren dat sinds 1964 zijn weg niet meer is versperd met hefbomen van een overbelaste pont."
Aan allen die mee hebben gewerkt zal een legpenning worden uitgereikt met daarop de brug en lijfspreuk.
De begroting van het beeld stond op ƒ 50.000. De eindrekening, inclusief fundering et cetera, bedroeg uiteindelijk ƒ 140.000.
De oud-president-commissaris Sieling had ook een uitnodiging gehad en was hiermee dan ook blij. Hij had het pijnlijk gemist. In zijn korte toespraak liet hij ook weten dat hij de afgesproken spreuk "Geduld en Volharding" niet terug heeft kunnen vinden op het beeld, waarna nog meer verbitterde gedachten volgden. Van der Harst verklaarde dat de spreuk om praktische redenen niet is ingebeiteld. Om de letters vanuit een rijdende auto te kunnen lezen zouden ze minstens 30 cm hoog moeten worden. Dit past niet op het beeld. Daarnaast is overwogen om ze naast het beeld te plaatsen, maar de gedachte dat "men zich zou afvragen wie daar begraven ligt" weerhield om deze optie uit te voeren
15.
Nicolaas Hendrik (Nico) Onkenhout werd in Amsterdam geboren op 29 mei 1918, hij overleed er ook, op 5 februari 1989
16.
Na de brug volgt het werkeiland, dat ten westen achter de leidam van Johan van Veen is gemaakt. Vanaf het werkeiland kunnen we nu over de strekdam Hellegatsdam naar het (officieel voormalige) eiland Goeree Overflakkee.
Hellegatsplaten
(incl. omtrek en oppervlaktemeting)
|
De natuurlijk uitziende Hellegatsplaten zien er bijzonder aantrekkelijk uit. We zien wat slenken en slikgebieden. Een miniatuur waddengebied, zo lijkt het, wanneer we na het Knooppunt Hellegatsplein over de Hellegatsdam, de N59 het eiland naderen.
Het terrein van zo'n 400 hectare (waarvan 50 ha. water) wordt onderhouden door fjordenpaarden en heckrunderen. In 1991 werd er begonnen met 10 fjordenpaarden, een jaar later aangevuld door nog eens 35. In 1993 werden ze vergezeld door 30 heckrunderen. De vegetatie in het gebied is spontaan opgekomen
17.
Na zo'n vier kilometer verdwijnt het natuurlijk landschap en maakt het plaats voor het productielandschap. We zijn dus de Buitendijk gepasseerd en rijden we ongeveer langs de noordzijde van de oude Ooltgensplaat dat nu in het landschap opgaat
18.
Twee kilometer later nemen we de eerste afslag en zakken we af naar het zuidoosten. We kunnen over de Langeweg naar het dorp Ooltgensplaat rijden. Via de Weesstraat en Stoofstraat bereiken we de kerk en parkeren we de auto.
Bestuurlijk is Ooltgensplaat sinds de samenvoeging van de gemeenten Goedereede, Dirksland, Middelharnis, Oostflakkee op 1 januari 2013 ook ondergebracht onder een gemeente met eiland dragende naam Goeree Overflakkee
19.
Het waterschap dat tevens de Goeree-Overflakkee de naam van 1981 tot 2005 droeg is sindsdien opgegaan in Waterschap Hollandse Delta
20.
De gemeente Oostflakkee is op 1 januari 1966 ontstaan uit een samenvoeging van de gemeenten Ooltgensplaat, Oude-Tonge en Den Bommel. Tot 1966 was Ooltgensplaat, op zijn Flakkees De Plaet dus een zelfstandige gemeente
21.
Het Flakkees moeten we scharen onder het Zeeuwse dialect, maar dan met behoud van de h en de r voor een s. En in Ooltgensplaat kunnen we spreken van een protestants variant daar weer op
22.
De gemeente Ooltgensplaat dat tot 1966 bestond was ook weer meer dan de plaat die we Ooltgensplaat noemen.
De gemeente Oostflakkee (1966-2013) lag ongeveer op het grondgebied dat door de eeuwen heen - tot 1362 - ook Berwoutsmoer, Barwoutsmoer of Barewoutsmoer werd genoemd, waarbij deze aanduiding stond voor een open veenwildernis. Moer betekent immers veen, wout of wold betekent wildernis en ber of bare betekent bloot, open of kaal. Denk bij dat laatste maar aan barrevoets, dat nog steeds voor blootvoets wordt gebruikt
23a.
Schetskaart van Goeree Overflakkee ± 3850 vOJ
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, WGP Themakaart Portaal van de RCE Paleogeografische kaarten - Atlas van Nederland in het Holoceen
|
Schetskaart van Goeree Overflakkee ± 2750 vOJ
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, WGP Themakaart Portaal van de RCE Paleogeografische kaarten - Atlas van Nederland in het Holoceen
|
Schetskaart van Goeree Overflakkee ± 1500 vOJ
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, WGP Themakaart Portaal van de RCE Paleogeografische kaarten - Atlas van Nederland in het Holoceen
|
Schetskaart van Goeree Overflakkee ± 500 vOJ
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, WGP Themakaart Portaal van de RCE Paleogeografische kaarten - Atlas van Nederland in het Holoceen
|
Schetskaart van Goeree Overflakkee ± 250 vOJ
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, WGP Themakaart Portaal van de RCE Paleogeografische kaarten - Atlas van Nederland in het Holoceen
|
Schetskaart van Goeree Overflakkee ± 100 nOJ
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, WGP Themakaart Portaal van de RCE Paleogeografische kaarten - Atlas van Nederland in het Holoceen
|
Schetskaart van Goeree Overflakkee ± 800 nOJ
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, WGP Themakaart Portaal van de RCE Paleogeografische kaarten - Atlas van Nederland in het Holoceen
|
Reconstructie kaart omgeving Maasmond voor 1150, gecombineerd met binnenlandse situatie Waal rond 1421
bron: Streekarchief Voorne-Putten, Archieven.nl F016 - TA_REC_034 - E042 - TA_REC_021
|
Schetskaart van Goeree Overflakkee ± 1250 nOJ
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, WGP Themakaart Portaal van de RCE Paleogeografische kaarten - Atlas van Nederland in het Holoceen
|
Schetskaart van de Zuid-Hollandse eilanden ±1300
bron: Uit de wordingsgeschiedenis van de Zuid-hollandsche eilanden : de Kromme Striene / H.J.L.Th. van Rheineck Leyssiùs (in: Haagsch maandblad, jrg. 11 (1934), nr. 12. - Den Haag, 1934). - [bewerkt]. - Stadsarchief Rotterdam: 1978-2020
|
Toestand van Zeeland en de Zuid Hollandse Eilanden ± 1300, reconstructie 1983
bron: Streekarchief Voorne-Putten: E033 - A_REC_003
|
Overflakkee (detail Zeeland) rond 1300
bron: Nederland als polderland / A.A. Beekman. - Zutphen : Thieme, 1932 (3e druk) - [eigen (bewerkte) scan]. - Delpher: detail kaart Vb
|
De St. Elizabethsvloed in 1421.
bron: Streekarchief Voorne-Putten: Geschiedkundige Atlas van Nederland - (De Bourgondische Tijd. Blad 4). - 's Gravenhage : Martinus Nijhoff, 1938 E042 - TA_REC_021
|
Goeree Overflakkee rond 1421 (Elizabethsvloed)
bron: Nederland als polderland / A.A. Beekman. - Zutphen : Thieme, 1932 (3e druk) - [eigen (bewerkte) scan]. - Delpher: detail kaart Vd
|
Schetskaart van Goeree Overflakkee ± 1500 nOJ
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, WGP Themakaart Portaal van de RCE Paleogeografische kaarten - Atlas van Nederland in het Holoceen
|
Goeree Overflakkee rond 1748
bron: Nieuwe Kaart van het Zuid Westelykste Deel van Holland behelzende de Baljuwschappen Voorne, Putten, 1748. - Streekarchief Voorne-Putten: TA_ALG_002 detailuitsnede
|
Goeree Overflakkee rond 1815
bron: Choro-topographische kaart der Noordelijke Provinciën van het Koningrijk der Nederlanden / uitgevoerd aan het Topographisch Bureau van dezen Staat, volgens het ontwerp, de geodesische en astronomische waarnemingen van Baron Kraijenhoff. - ['s-Gravenhage : Topographisch Bureau, Archief van Oorlog], [1816-1823]. - Vrije Universiteit: 0106050829003 detailuitsnede
|
Schetskaart van Goeree Overflakkee ± 1850 nOJ
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, WGP Themakaart Portaal van de RCE Paleogeografische kaarten - Atlas van Nederland in het Holoceen
|
Goeree Overflakkee rond 1932
bron: Nederland als polderland / A.A. Beekman. - Zutphen : Thieme, 1932 (3e druk) - [eigen detail scan]. - Delpher: detail kaart 1 kaart der waterkeeringen en stroomgebieden van Nederland
|
Schetskaart van Goeree Overflakkee ± 2000 nOJ
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, WGP Themakaart Portaal van de RCE Paleogeografische kaarten - Atlas van Nederland in het Holoceen
|
Het ontstaan van Goeree Overflakkee - BEELDKRACHT
bron: In opdracht voor het Streekmuseum Goeree Overflakkee YouTube-film, 24 okt 2016, 0:06:55 [weergave 30.353]
|
Maar ook andere, soortgelijke schrijfwijzen komen we tegen. In een "Graaflijk Charter" uit 1312 wordt er gesproken over Baeroutsmoer
23b.
Daarnaast schenkt de bisschop van Utrecht in 5 Juli 1237 de tienden van de braaklanden Baroutsmoer of eigenlijk Berwoudsmoer aan de kerk van de St. Pieter te Utrecht
23c.
Als plaat of eiland in dit waterrijk gebied, met vele stormen, overstromingen door de eeuwen heen en de dagelijkse getijde-invloeden, heeft het vele vormen gekend. Om enigszins een indruk te krijgen hoe men denkt dat het er in de afgelopen eeuwen heeft uitgezien, volgen enkele kaartjes van Goeree Overflakkee en omgeving.
De paleogeografisch kaarten geven mooi beeld hoe het eilandengebied in de loop der eeuwen is overwoekerd door het veen, om vervolgens weer tevoorschijn te komen, nadat stormen duindoorbraken verzorgen, zodat het zeewater het veen grotendeels kon wegspoelen. De rivieren en zee zorgen vervolgens voor het ontstaan van vele eilandjes.
Als verklaring voor de naam Ooltgensplaat - dat we ook tegenkomen als Olkensplat, Oeltgensplaat, Ooltjensplate, Oelekensplaat, Orlkensplaat of Oelkensplaat, Oeljensplaat, maar hier veelal als Ooltjensplaat en de Plaat - verwijst men naar de legende dat een schipper die Oeltgen of Oeltken heet, die deze plaat of gors ontdekt zou hebben. Op het oudere wapen van Ooltgensplaat staat dan ook een schipper met een schippershaak in de rechterhand en in de linkerhand een strik of lint waaraan het wapenschild is vastgemaakt, dat rust op de grond voor zijn linkerbeen.
De gedachte die echter opkomt wanneer het voor het eerst uitgesproken wordt, is dat het klinkt als oldjesplaat - zoals vergelijkbaar in Oldambt in Groningen, maar dan zonder verkleining, oude plaat. En dan ook nog in een spraakklank die we nu (misschien) niet meer kennen.
De legende vertelt verder dat Oeltgen er vervolgens waarschijnlijk schaapherder is geworden. Tijdens zijn zeiltochten kreeg hij de naam Oeltgen de Pieper. De Pieper is een afgeleide van het Engelse woord piper, de doedelzakspeler die toenertijd ook muziek makend en dansend rondtrok. Op zaterdag 11 september 2010 werd aan de Kaai de plaquette van Oeltgen de Pieper op een ezel onthuld door burgemeester Jan Heijkoop. Zo'n 30 jaar eerder was het ook eens onthuld tijdens het 500-jarig bestaan van St. Adolfsland op 18 oktober 1981. Deze moest echter wijken voor de komst van een supermarkt in de jaren '90. Maar ook de plaquette van 2010 verdween. Het stond al vlot op de gemeentewerf, omdat het als richtingaanwijzer op het grondgebied van Den Bommel bij het Schapentunneltje was geplaatst.
Bij binnenkomst van Ooltgensplaat uit het westen over de Langeweg treft men sinds 2020 Oeltgen de Piper aan, een beeld van cortenstaal, in opdracht voor Ooltgensplaats gemaakt door Karin Starmans (Wildervank, 1954). Ze kreeg de opdracht in 2017. In de zomer van 2019 werd Oeltgen de Pieper uit de plaat gesneden om op 20 maart 2020 te worden geplaatst. En zoals we weten, enkele dagen later ging Nederland op slot vanwege Covid-19, dus geen onthulling
24.
Een stormvloed in 1214 had een duindoorbraak bij Rockanje tot gevolg, waarna er een nieuwe zeearm ontstond, dat de naam Vlake of Vlackee kreeg. Zo'n 35 jaar later, rond 1250 maakte het contact met een oudere stroom dat op de noordelijker gelegen Maas afvloeide, de Striene. Dit vlak water kreeg vanaf 1315 de naam Harinvliet, een afgeleidde van de landsheer Herink.
We zien na 1362 Berwoutsmoer in stukken nieuwe namen krijgen. Galathee, de Vlake en Ooltgensplaat. Ook ontstaat er door opwas een nieuw droog gebied dat de naam Den Bommel gaat krijgen.
Beekman schrijft de naam van het eiland dan toe aan het voor het eerst in 1390 zo genoemde water Vlak-ee oftewel vlak water
25.
Maar naast het wegspoelen van het veen, verdween het ook door menselijk toedoen. Het veen was immers een ideale brandstof. Daarnaast kon het gebruikt worden als bouwmateriaal.
De ontginningen in de twaalfde eeuw waren echter problematisch. Door het afwateren van de gronden, zakte het. Hierdoor moest men gaan samenwerken om het hoofd boven water te houden. We gaan van terpbouw naar dijkenbouw. Graanteelt bleek vervolgens niet meer mogelijk. Ook andere door het veen geleverde bronnen van voedsel als vis, klein wild en gevogelte, honing en eetbare planten, noten en vruchten verdwenen grotendeels
26.
Door deze noodzakelijke samenwerking ontstonden de waterschappen
27.
De eerste omdijking zal dan ook voortkomen uit zo'n samenwerking.
De laatste omdijking van De Plaet - na de Elisabethsvloed van 1421 - is in 1483
28.
De Heer van Ravesteijn, Adolf van Cleve gaf op 13 maart 1483 de gorzen - toen nog Adolfsland geheten - uit om te bedijken. Anderen denken dat Odulphuslandt vernoemd is naar de kanunnik te Utrecht met de naam Odulphus, vandaar dat ook de naam Sint Adolfsland voorkomt. Diverse generaties zullen zich met de (her)bedijkingen gaan bezighouden.
De landen liggen veelal vrij hoog en zijn voor het grootste deel zeer vruchtbaar. Er wordt dan ook veelal graan, vlas, koolzaad en meekrap op verbouwd
29.
Ooltgensplaat is opgebouwd als een traditioneel kerkringdorp, ook wel sleuteldorp genoemd, met op de zeedijk de oudste boerderijen. Aan de zeezijde uiteraard de haven. Loodrecht hierachter de Voorstraat dat uitkomt op een ronde kerkgracht, met op het eiland een kerk. Rondom de gracht treffen we de nieuwere huizen en boerderijen met schuren aan. De Voorstraat is veelal een voormalige kreek, dat door inklinking van het omliggend veengebied als kreek- of inversierug in het landschap zichtbaar is geworden.
In Rotterdam zijn er in 1942 in de Nauwe Kerkstraat restanten gevonden van een dertiende-eeuwse duikersluis. De Nauwe Kerkstraat kon zodoende water uit het achterliggend gebied spuien middels een klepdeur dat in de duikersluis werd aangetroffen. Deze kennis werd gecombineerd met de vondsten die gedaan werden bij de aanleg van de spoortunnel in 1991. In een aangetroffen dam werd een soortgelijke situatie aangetroffen.
Dit leidde tot een reconstructietekening van Martin Valkhoff, hoe de oudste boerderijen mogelijk op een soort van dijkterp hebben gelegen.
Reconstructietekening van Rotterdam anno 1340
bron: Stadsarchief Rotterdam nl-rtsa_4080_1992-3205 / D. Weynand, Catharinus Hoek. - 1990: Hoogstraat met dam en sluizencomplex
|
In een eerder gemaakte reconstructietekening uit 1990 van Rotterdam anno 1340 ontstaat hetzelfde beeld.
De bouwsituatie is vrijwel hetzelfde, echter de Voorstraat is hier van water en de kerk is een borg, burcht of kasteel. Voor de dijk ligt de haven
30.
De vorm van de kerkring is terug te voeren op het ontstaan van de bewoning door gebruikt te maken van een opgeworpen heuvel , nu veelal aangeduid als terpen, maar eertijds als wierden, woerden, warden. Plaatsnamen in overvloed die hieraan doen herinneren, zoals Leeuwarden (Friesland), Schoonewoerd, Woerden (Utrecht) en alle andere die een uitgang hebben op -ward, -werd, -erd of -aard
31.
De term sleuteldorp verbeeldt het bovenaanzicht van het dorp dat op een sleutel lijkt, waarbij de haven de baard voorstelt, waarmee het mechaniek van het slot wordt bediend. De Voorstraat figureert als steel. De kerkring biedt de gebruiker de mogelijkheid de sleutel te draaien
32.
We gaan nu maar eens kijken of we dit met eigen ogen kunnen terugvinden.
De kerk zien we staan. Door de vormgeving van de wegen - we staan op het kruispunt van de Kerksingel, een wandelpad naar de kerk, de Brandewijnstraat, Stoofstraat en Zuid Achterweg - herkennen we de kerkring niet, maar begrijpen dat de Kerksingel met rond buigende Brandewijnstraat de kerkring moet vormen.
We lopen via het wandelpad naar de kerk Hervormd Ooltgensplaat dat als zodanig in gebruik is.
Een herinneringsteen aan de eerstesteenlegging aan de kerkhofzijde van de kerkentree meldt in het kort de geschiedenis van het gebouw: "Ter vervanging van het in den jare 1555 voltooide kerkgebouw, is op de fondamenten van het zelve, deze kerk gesticht, waarvan op den 22 mei 1847 de eerste steen is gelegd door: Johannis Agatinús Cornelis van Weel."
Dit verhaal wordt aan de andere zijde van toegangsdeur gecompleteerd met "Onder het kerkbestúúr van: A. van Weel, Dz, president. L. Tiggelman. C. de Rúiter. M. Krÿgsman. P. Noordÿk, secretaris.
Merkwaardig in het houwwerk en de vormgeving van tekst zijn de kuut op U, het trema op de Y en de fraaie slinger aan het eind bij G, vermoedelijk aangebracht ter onderscheid van de C.
Vanwege de witte voorgevel valt de rest van het gebouw niet meer op. En die rest lijkt op een kruiskerk, waarvan de westarm ontbreekt.
Zijn voorganger had ook deze vorm - dus ook zonder westarm.
Ooltgensplaat / Gaspar Bouttats (prentmaker); (naar tekening van) Jan Peeters (1624-1678). - ca. 1675
[detail uit: Gezicht op Willemstad (in het huidige Noord-Brabant), gezien vanaf het Hollands Diep]
bron: Rijksmuseum Amsterdam RP-P-AO-14-63-1 (CC0)
|
Oorspronkelijk was deze er wel. Na diverse overstromingen heeft men in 1722 het westelijk deel van het schip opgeofferd om de rest van het gebouw te herstellen. Een ander verschil met de huidige versie is de toren. Deze stond als een open klokkenstoel in het midden van het gebouw. Op deze klokkenstoel was een grote ui-vorm bevestigd. Daar bovenop stond weer de windvaan, die sprekend op de huidige lijkt. In Groningen en Drenthe worden deze ui een siepel genoemd, evenals in Friesland sipel. In 1811 werd deze ui afgebroken om als toren voor de telegraafdienst gebruikt te kunnen worden. Deze ingreep bleek geen succes en zodoende werd er in 1818 een nieuwe gebouwd. De kerk werd - volgens een herinneringsteen - tussen 1527 en 1553 gebouwd en was gewijd aan de H. Odulphus. Ook deze kerk had al een voorganger
33.
Het kerkgebouw bleek bij een inspectie in 1845 dusdanig bouwvallig te zijn, dat het buiten gebruik werd gesteld op last van de Staatsraad Gouverneur. Aangezien de kosten van herstel hoger waren dan de begrootte nieuwbouw à ƒ 20.000 lag afbraak voor de hand. In februari 1847 kreeg K. Verboom uit Numansdorp de opdracht voor de afbraak van de oude en bouw van de nieuwe kerk voor ƒ 20.700
34.
Met K. Verboom wordt vermoedelijk de op 4 oktober 1750 in Numansdorp door zijn ouders Pancras Verboom en Maartje Cornelisdr. Reedijk gedoopte Kornelis Verboom bedoeld. Het is echter onmogelijk dat hij de kerk heeft gesloopt en opnieuw heeft gebouwd, aangezien hij op 89-jarige leeftijd in Numansdorp op 30 oktober 1839 is overleden. Het lijkt erop dat zijn zoon Maarten Verboom, die Kornelis samen met zijn vrouw Cornelia van Bommel (1762-1826) heeft gekregen zo in de zomer van 1798, de zaak van zijn vader onder diens naam een tijd heeft voortgezet.
Maarten Verboom wordt namelijk genoemd als persoon om nadere informatie te verkrijgen vanwege een verkoop uit hand door een sterfgeval. De verkoop is echter pas tien jaar na het overlijden van Kornelis Verboom, in 1849. Of het om zijn vader gaat waarvan "eens florissante en van ouds bekende Timmermans- en Molenmakers-affaire" te koop wordt aangeboden, staat er de advertentie helaas niet bij. Wel vermeldt de advertentie verder dat het inclusief een "ruime Huizinge, Werk- en Houtloodsen en Erve, al de Gereedschappen daarbij behoorenden en voorhanden Houtwaren, zeer gunstig op een der voornaamste Dorpen in Zuid-Holland."
Maarten is op dat moment zo ongeveer 50 jaar. We komen hem als houthandelaar (koopman) tegen, maar ook timmerman (bij het huwelijk van zijn dochter Aartje in 1851).
Een advertentie uit het voorjaar van 1826, zijn vader leefde toen nog maar was inmiddels 76 jaar oud, doet deze suggestie kracht bij zetten. Maarten, zelf op dat moment ruim 27 jaar, zoekt in deze advertentie, naarstig naar twee of drie Huistimmermans-Knechts. Ze kunnen zich melden hij hem "te Numansdorp, gezegd de Buitensluis."
Een kleine vier jaar na het te koop zetten van de Timmermans- en Molenmakers-affaire overlijdt zijn vrouw Johanna Vermaat "na een langdurig lijden" op 29 mei 1853. Ze werd vijftig jaar.
Sinds 1854 heeft Maarten een eigen houtzaagmolen in Numansdorp dat hij Mijn Genoegen noemde. Hij heeft echter deze molen in Dordrecht gekocht, waar het de naam Het Spinnewiel droeg. Het heeft 2 zaagramen. Sinds 1927 is deze molen ook verdwenen in Numansdorp. Het stond op de huidige hoek Koninginneweg / Vlielanderstraat (nr.11). Het is sindsdien te bewonderen in het Openluchtmuseum te Arnhem, die het van Cornelis Verboom (1854-1927) - de zoon van Maarten Verboom en Trijntje Kooijman - in goede staat heeft aangekocht.
Op 3 november 1853 was de houthandelaar (houtkooper) Maarten Verboom namelijk hertrouwd met Trijntje Kooijman.
Aan het eind van 1859 kunnen we bij hem terecht voor informatie aangaande de verkoop van "een Kapitaal, hecht en sterk huis, waarin sedert vele jaren de Metselaars-Affaire wordt uitgeoefend, aan den Molendijk, nabij de Sluis der Haven van Numansdorp, Kadaster sectie B, ns. 1155 en 1156." Het werd verhuurd voor ƒ 152 per jaar.
Maarten overleed te Numansdorp op 14 februari 1876 als 77½-jarige.
Maarten Verboom (1798-1876) was dus prima in staat om deze kerk in - hij was toen 49 jaar - af te breken en opnieuw te bouwen
35.
De zojuist al genoemde haan als windvaan heeft pootjes en kan zodoende als de wandelende haan worden aangeduid.
De meeste windvaanhanen en -hennen in Nederland hebben namelijk geen pootjes. Daarnaast zijn er ook nog hennen en hanen op pootjes, die niet wandelen
36.
Of het dezelfde windvaan is die op de vorige kerk stond, zoals door Klaas Jansz. de Vos (geh. 1755, overl. 1804) is getekend, wordt niet duidelijk
37.
Wanneer we onze blikken weer naar beneden laten gaan, langs de in 1893 vernieuwde bovenste deel van de toren - naar plannen van de architect uit Sliedrecht J.H.B. Veenenbos - krijgen we het monumentale toegangshek (31699) tot het kerkhof in het oog. In de twee hardstenen hekpijlers van net voor de periode van de herbouw van de kerk, 1839, zijn de woorden "Adam" en "Christus" gehouwen
38.
Dit is ongetwijfeld een verwijzing naar de opstanding zoals te lezen in 1 Korinthe 15 vers 22: Want gelijk zij alle in Adam sterven, alzo zullen zij ook in Christus allen levend gemaakt worden en 45: De eerste mens Adam is geworden tot een levens zie; de laatste Adam [lees Christus] tot een levendmakenden Geest
39.
Grafkelder van Burgemeester M.D. van Weel, Ooltgensplaat, september 2002 / J.P. de Koning (fotograaf)
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 504265 (CC BY-SA 3.0)
|
De plannen voor de toren van Veenenbos werden uitgevoerd door L. Korteweg voor ƒ 2055. Op 16 januari 1894 werd er een nieuwe klok ingehangen, in 1893 gegoten door A.H. en W.J. van Bergen te Heiligerlee . Verder vermeldt het randschrift "In nagedachtenis van A. van Weel Dz., en Mr. D. van Weel, Burgemeesters van Ooltgensplaat is deze klok door Mr. A.J.C. van Weel geschonken aan deze gemeente onder het bestuur van P. van Weel G.Gz. als Burgemeester 1893."
40
We mogen dus concluderen dat de familie Van Weel in de negentiende eeuw flink hun stempel hebben gedrukt op Ooltgensplaat. Daarmee is hun grafkelder (31697) die op het kerkhof te vinden is ook verklaard.
Anthonij van Weel Davidszoon werd geboren in Dirksland op 25 augustus 1799. Hij huwde Adriana Theodora de Clercq (Stavenisse, 5-12-1801 - Ooltgensplaat, 24-2-1847). Hij overleed hier op 10 juni 1872. Hij kwam in het dorp wonen toen hij zich hier als jongeman vestigde als notaris, omdat hij hiervoor per 17 november 1824 was aangesteld.
detail kerkring, Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Ooltgensplaat, Zuid Holland, sectie A, blad 03 / I. de Geus
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed MIN08144A03 (CC BY-SA 3.0)
|
Hij werkte als zodanig tot en met 1841. Tegelijkertijd was hij vanaf 1826 t/m 1852 burgemeester van Den Bommel en tevens vanaf 1828 t/m 1852 van Ooltgensplaat. Omdat hij tot groep van de hoogstaangeslagene in de rijks directe belasting behoort is hij tevens verkozen door de provincie Zuid-Holland als een van 39 leden van de Eerste Kamer van 9 oktober 1850 - 1868. Verder was hij Dijkgraaf van diverse polders
41.
Wanneer we de kerk de rug toekeren en de Voorstraat in willen lopen zien we de fraaie en door de tijd getekende schuin gemetselde muur van de schuur. De verschillende kleuren bakstenen zullen hun oorsprong vinden in het feit dat er voorheen nog twee panden stonden. Het hoekpand met schuur werd op de minuutplan Ooltgensplaat (1811-1832) nog aangeduid als 831. Na de schuur ging de nummering verder als 830bis en 830.
Het hoekpand 831 was op dat moment in eigendom van de erven Philippus Blok.
Het huis met schuur 830bis werd in deze periode bewoond door de Veldwachter Bastiaan van Es (~18-6-1769 - 18-7-1836), zoon van Leendert van Es en Maria van Balen. Hij was inmiddels weduwnaar van Jannetje Lagenhoek (~26-2-1775 - 22-9-1812) geworden.
Ooltgensplaat, Nederlands Hervormde kerk
detail verdwenen panden en travalje
bron: Briefkaart 2451, Uitg: L. van Gen - 1920-1939 [scan WP]
|
Het laatste huis met erf en schuur, nummer 830 werd bewoond door de weduwe van Dirk Lagenhoek, Leintje Breborst.
De situatie rond 1915 schetst het beeld waarmee we de huidige muur enigszins kunnen verklaren. De bij het hoekpand (831 - Voorstraat 41) aangebouwde 'schuur' zien we als laagbouw terug in de situatie van ± 1915. Daarachter zien we de twee panden die 830bis en 830 genoemd werden. We zien het schuine dak van de schuur niet voor het buurpand omhooggaan. Deze schuine lijn herkennen we terug in de gele baksteentjes aan beide zijkanten in de huidige situatie. De gele steentjes stammen dus uit de tijd van de smederij. De schuur is tijdens de aanwezigheid van deze naastgelegen panden verhoogd. Dit zal gebeurd zijn begin 1963 tijdens 'een grote verbouwing', zoals we straks zullen zien.
In 1966 worden de pakhuizen Voorstraat 43 en 45 publiekelijk verkocht, waarna ze later zijn afgebroken. Onduidelijk is in welk jaar dit is gebeurd
42.
Na het passeren van het laatste pand van de Voorstraat, waarbij de schuur hoort - dat, zoals we zo zullen zien vele bedrijvigheid heeft gehuisvest - kunnen we een blik werpen in Brandewijnstraat, zoals het steegjes aandoende deel van de kerkring heet. De circa 10 panden die de straat vormen, ogen nu als woonhuizen, echter de afgelopen eeuw was er veel bedrijvigheid gevestigd.
De notaris A.J.C. van Weel verkoopt in 1906 bij veiling, sectie A, no. 1791 - een huis en erf waarin een goed beklante klompenmakerij is gevestigd.
Ook bakker Van Ree is hier gevestigd in 1922. Deze bakker kreeg iemand door zijn spiegelruit gedrukt, nadat er een aanrijding in de straat was geweest.
In 1925 was op nummer 364b schilder J. Nieuwland gevestigd.
Maar ook de straat zelf wordt bij tijd en wijle onderhanden genomen. Zo werd de straat in 1929 opnieuw voorzien van bestrating voor ƒ 900.
In 1936 is de slager L. de Vos voornemens zijn slagerij aan W. Blaak te verkopen, die de zaak zal voortzetten.
Echter in 1946 is en blijft Joh. de Vos zijn slagerij in Brandewijnstraat 3 bemannen. In 1950 heeft hij de zaak verbouwd en gaat verder als "modelslagerij met de modernste electrische koelinstallatie". Hij stopt in 1962 met de zaak en verkoopt het aan Van den Brink. A. van den Brink geeft in 1962 aan dat zijn zaak gevestigd zit in de nummers 3-5, waarbij hij samen met zijn vrouw B.M. van Goor op nr 5 woont. Huisbewoner D. van den Broek woont er ook (in 1982).
Omdat de straat in 1936 toch wel smal bevonden wordt, wordt er in de straat een parkeerverbod ingevoerd. Laden en lossen blijft wel toegestaan.
A. de Berg (19-2-1899) woont in 1941 op nummer 4. Hij blijkt zijn persoonsbewijs (afgeefdatum 10-7-1941) te hebben verloren en wil het graag terug.
De dochter van de bakker, Pie A. van Ree gaat vanaf 3 juni 1942 de Brandewijnstraat A9 verlaten, omdat ze op die dag gaat trouwen.
Brandewijnstraat 9 krijgt op 11 september 1947 een nieuwe bewoonster. Ouders S.L. Birkhoff en J.J. Henny hebben daar dochtertje Johanna Wilhelmina gekregen. Birkhoff runt op dat adres zijn zaak: een smederij. En verkoopt er kachels, haarden, sanitair en huishoudelijke artikelen. In de winter heeft hij stalen schaatsen in het assortiment. In 1956 verkoop hij echter een woonhuis en winkelhuis aan A. de Bonte Wz. We komen de familie Birkhoff in 1960 tegen op nummer 2. Aan het einde van 1962 voelt Jacoba Johanna Henny zich na het plotseling overlijden van haar man Simon Leendert Birkhoff genoodzaakt de zaak met o.a. de smederij aan de Voorstraat 41 en aangrenzende woning Brandewijnstraat 2 te verkopen. In mei 1963 opent Klaas Kamp (en zijn vrouw Tannetje Lientje van der Maden) na een grote verbouwing aan de Voorstraat zijn nieuwe winkel en werkplaats voor rijwielen en bromfietsen. Er is door de verbouwing een ruime winkel op de hoek verkregen met in beide straten een etalage.
Begin 1976 wordt de winkel uitgebreid aan de overkant van de straat met Voorstraat 39, zodat de toegang tot Brandewijnstraat de winkel van K. Kamp is. Deze verbouwing werd uitgevoerd door de firma Dorsman en Van der Welle, timmer- en metselwerk.
Het pleintje bij de werkplaats werd door een groepje mannen 's avonds na de boterham gebruikt om de dorpsnieuwtjes te bespreken. De travalje als hangplek voor de ouderen.
De Brandewijnstraat krijgt maandag 27 oktober 1947 koninklijk bezoek. Prinses Juliana en Prins Bernhard zullen dan door de straat rijden.
Het tijdelijk opgeheven eenrichtingverkeer in de straat i.v.m. de herstelwerkzaamheden aan het Weespad wordt in september 1949 weer ingevoerd.
Het gezin Poortvliet-Maliepaard maakt in 1951 gebruikt van het adres Brandewijnstraat 4. Ze zamelen in 1959 lectuur in voor een lectuur depot van het Rode Kruis.
De heer Simon van der Mast, bakker van beroep, woonde in het woonhuis op Brandewijnstraat 9. Hij kreeg in april 1954 door de burgemeester in zijn woning een eremedaille in de Orde van Oranje-Nassau opgespeld omdat hij 50 jaar zijn beroep uitoefende, waarvan 40 jaar bij J.C. de Ruiter aan de Voorstraat. In 1965 viert hij met zijn vrouw Neeltje van Gelder hun 45-jarige echtvereniging. J.C. de Ruiter was echter eigenaar van het pand. Na diens overlijden verkopen de erven het pand aan L. den Braber Wzn. Het echtpaar Van der Mast blijft de huurder en vieren in 1970 hun 50e echtvereniging.
In 1954 blijkt dat mej. M.L. Quispel aan de Brandewijnstraat 8 woont, waar nieuwe donoren voor bloedtransfusie zich kunnen aanmelden.
In het najaar van 1955 gaat de hele straat op de schop - zoals het hele dorp in deze periode, zoals we straks zullen zien. Er wordt een nieuwe riolering aangelegd en het wordt herbestraat.
De familie Mooijaart-Verweij wonen in 1957 aan de Brandewijstraat 5. Tenzij ze verhuisd zijn, zal dit een typefoutje zijn. Waarschijnlijk zal dit nummer 7 moeten zijn, waar Lambrecht Mooijaart en tot 31 maart 1976 Johanna Verweij woonden.
In het jaar 1961 vond er merkwaardig ongeluk plaats. Iemand op een tractor ramde bij dit ongeval een gevel in de straat.
In datzelfde jaar blijkt ook dat de familie Kooijman-v.d. Veer in de straat woont op Brandewijnstraat 6. De familie wil in de zomer van 1965 verhuizen.
En opnieuw krijgt de straat in 1962 nieuwe bestrating. Deze keer worden er aan beide zijden straatkolken geplaatst en worden de oude straatklinkers vervangen door nieuwe en krijgt het trottoirbanden.
In 1962 woont de familie Beekman-Ockels op Brandewijnstraat 8. Mevrouw is verbonden aan de padvinderij en meneer geeft in de winter o.a. een cursus Algemene ontwikkeling en eenvoudig Engels.
16 januari 1964 wordt L. Dorsman Jzn van Brandewijnstraat 3 de oudste man van Ooltgensplaat. Hij wordt op die dag 95 jaar. Of het adres de juiste is, is echter de vraag, aangezien ook de slager daar zijn winkel heeft. In een volgend bericht zou hij op nr 6 wonen. Beide opgevoerde huisnummers in de krant berusten waarschijnlijk op een misverstand.
Enkele dagen na het vieren van zijn 97e verjaardag komt Leendert Dorsman te overlijden. Hij was op zijn verjaardag in zijn woning Brandewijnstraat 4 - waar hij tevens is geboren - gevallen en liep daarbij een bekkenfractuur op. Hij kwam uit een kostersgeslacht, maar was zelf timmerman geworden. Naar verluidt was hij zeer sterk, kerngezond en vitaal. Een dokter heeft hij dan ook nooit gezien.
Wanneer het pand bij inzet wordt verkocht, biedt G. Kamp ƒ 6400.
Begin 1951 neemt K. Braber een woonhuis over van J. Kamp.
Peter Braber (Braber stamboom XVII-fi) woont op Brandewijnstraat 1, wanneer hij zich op 15 juli 1967 gaat verloven met Marie Koese. Zijn moeder Cornelia Braber-Grinwis wint een maand later een puzzelprijs. J.J. Braber Kz slaagt in mei 1969 voor een bijzondere cursus in de staalindustrie. Vader is Kommer Braber (Braber stamboom XVI-dd). In 1991 verlaat Arie Braber het ouderlijk huis na zijn huwelijk in maart.
Ferdinand Braber (Braber stamboom XVI-de) wordt op zijn 77e verjaardag op 7 mei 1993 gedecoreerd met de eremedaille in zilver in de Orde van Oranje-Nassau. Hij kon geen noot lezen, maar bespeelde 46 jaar lang - met slechts 12 zondagen verzuim - elke zondag het orgel van de Geref. Kerk en wordt gezien als een van de beste kerkorganisten.
Woonde A. de Bonte in 1956 op Brandewijnstraat 9, in 1981 komen we Arie de Bonte W.zn. tegen op Brandewijnstraat 11. In zijn tot winkel-werkplaats omgebouwde garage is hij met de overgenomen apparatuur van Ph. van der Mast een kleinoffsetdrukkerij begonnen. Inclusief drie zelfgemaakte tekeningen gaat hij in 1984 in zijn Stencilinrichting, offsetdrukkerij en kantoorboekhandel het 30 pagina's bevattende Geschiedenis Ooltgensplaat vanaf 1616 laten verschijnen, dat grotendeels ontleend is uit een even daarvoor door de buren gezocht boekwerk van 469 pagina's, bevattende de Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee, zijne wording en zijn voortbestaan tot op heden van J. van de Waal en F.O. Vervoorn uit 1895 en 1896 (2e druk).
Voor oud-inwoner Jo Kosten (1915-1988) treedt De Bonte als uitgever op. De Bonte laat bij drukkerij Kranse in Sommelsdijk het 220 pagina's dikke historisch verantwoorde boek Tussen kerk en fort drukken, zodat deze in linnen gebonden op 2 augustus 1986 kan verschijnen. Later zal er het een en ander afgedongen moeten worden op het historisch verantwoord zijn. Johannis Kosten werd op 29 mei 1915 te Ooltgensplaat geboren en overleed op 9 februari 1988 te Eindhoven.
In augustus 1988 verschijnt met een omvang van zo'n 30 pagina's Oostflakkee in Vogelvlucht.
Prinses Margriet en de heer Van Vollenhoven, beiden met een middeleeuwse cape omgehangen, wandelen door het dorp Ooltgensplaat tijdens de viering van het 500-jarig bestaan van St. Adolfsland / Rob C. Croes / Anefo (fotograaf). - 05-09-1981
bron: nationaal archief 931-6619 (CC0)
|
Op zaterdag 5 september 1981 krijgt de straat wegens het 500-jarig bestaan van Sint Adolfsland wederom koninklijk bezoek. Ditmaal wandelen prinses Margriet en haar man Mr. Pieter van Vollenhoven door de straat.
Brandewijnstraat 8 wordt tot 8 september bewoond door 1981 Adriaantje Ras Dd.
Vanaf de jaren 80 komen we in Brandewijnstraat 9 een winkel tegen waar van alles "voor de baby" van Ervila wordt verkocht.
De heer K. Kroon op Brandewijnstraat 4 mag het pand in 1984 verbouwen / vernieuwen.
Het pand Brandewijnstraat 6 wordt in het voorjaar van 1986 te koop gezet voor ƒ 98.000 k.k. C. van Kempen krijgt in oktober 1987 een vergunning om de woning te verbouwen.
In de nacht van vrijdag op zaterdag 15 op 16 december 1989 is er een hoofdwaterleidingbuis op de hoek Voorstraat / Brandewijnstraat gesprongen. Hierdoor was er een gat in het wegdek ontstaan dat onzichtbaar was vanwege de plas die het verhulde. Het voorwiel van de auto van 20-jarige automobilist uit Spijkenisse verdween in gat en reed zodoende schade aan zijn wagen.
Halverwege het jaar 1993 nemen Willem Arend van den Berg en Carolien Mosselman na hun huwelijk intrek in het pand op Brandewijnstraat 6
43.
Na dit inkijkje in deze kwart kerkringstraat lopen we de Voorstraat verder in naar het begin van de straat.
Aan de Voorstraat kunnen we een negental monumentale panden ontdekken. Of wij dit ook aan de voorkant kunnen zien blijft altijd de vraag.
Het eerste ons opvallende pand in deze voorname straat is het pand (31692) met nummer 35 dat inderdaad deze status heeft. Zijn eenvoudige gevel met beneden (4x3) 12- en boven (7x5) 35 ruitschuiframen doet dit vermoeden. Het heeft schilddak, waarvan we slechts een van de twee driehoekige dakschilden aan de kopse kant kunnen zien. De twee trapeziumvormige dakvlakken aan beide lange zijden kunnen we ook niet waarnemen. De lijstgevel is van rond 1800. Het pand zelf stamt uit de 17e of 18e eeuw
44.
Opmerkelijk is dat van het pand ernaast, een breed herenhuis van halverwege de 19e eeuw met acht vensterassen, niet als geheel een monumentenstatus heeft, maar voor zowel huisnummer 33 (31691) als 31 (31690) heeft gekregen. Ook dit pand heeft - echter nu in de lengte - een schilddak.
Als scheiding tussen beide panden kunnen we de opvallende muursteen met tekst "wie het verstaet t goet is boven t' guaet" nemen. We zien een onherkenbaar wit dier op een onherkenbaar bruinrood dier staan.
De dieren dienen herkend te worden als (wit) schaap en (donkere) vos.
Een bewoner, J.W. Korteweg uit Ooltgensplaat laat in een ingezonden brief in 1961 weten, dat er - toen het rond 1920 nog goed leesbaar was - geen Wie het verstaet, 't goet is boven 't quaet stond. Daaraan is immers niets bijzonders, dat weet eenieder. Als dat er had gestaan, dan waren er ook wel betere symbolen gebruikt dan de nu opgevoerde schaap en wolf. Er staat namelijk Die het verstaet, t' goed is boven t' quaet. Nu de komma aan de andere kant van de t staat kunnen we lezen: te goed is boven te kwaad. Een schaap is veelal te goed en een wolf feitelijk te kwaad. Maar het schaap staat toch bovenaan
45.
We begrijpen dat de vos dus een wolf dient te zijn.
gevelsteen "schaap op wolf", Ooltgensplaat
|
Jo Kosten geeft in zijn boek Tussen kerk en fort van 1986 op pagina 40 aan dat het om een schaap en wolf gaat en schrijft daarbij de tekst "Die het verstaat, 't goed is boven 't kwaad", met dus de komma vóór de t. Dit wordt door J.W. Korteweg verbeterd in "te goed is boven te kwaad". Daarom staat ook het schaap boven de wolf. Hij schreef het in 1961 ook al eens
46.
Bijzonder genoeg staat er - wanneer wij langslopen - de komma bij de laatste t juist achter de t. Dus de boodschap van Jaap Korteweg is overgekomen.
Deze gevelsteen is echter afkomstig uit een ander pand dat in mei 1966 is ingestort. Dit pand op de Voorstraat 12 had de warme belangstelling van het Instituut Stad en Landschap van Zuid-Holland. Het zou gerestaureerd moeten worden om bewaard te kunnen worden, stellen ze in hun Jaarverslag 1953. De gemeente had het met dat doel in 1960 van de heer H.G.J. Dapper aangekocht. Tot de ramp in 1953 woonde Joh. van Dam er. De familie Neels heeft er ook gewoond. Het pand werd samen met de panden op 10 en 14 gebouwd tussen 1670 en 1690. Ze kregen allen dezelfde gevel, alleen nummer 12 kreeg deze dubbele gevelsteen. Het pand had in de drie eeuwen dat het er had gestaan vele gezinnen onderdak geboden. Veelal woonden er twee of drie gezinnen er tegelijkertijd in het pand.
Na aankoop door de gemeente bleef het geld voor restauratie uit en zag de gemeente zich zes jaar later genoodzaakt om het dak te slopen. Tijdens de sloop stortte echter alles in.
De gevelsteen is - zoals we begrijpen - gered. Er was toen te lezen:
Wie het verstaet
't goet is boven
't quaet
47
Het pandje dat we er zo meteen zullen aantreffen heeft dezelfde vormgeving van raampositie en gevel teruggekregen. De middelste verdieping - waar deze gevelsteen in het oude pand tussen ramen zat - is achterwege gebleven.
Misschien beeldt de gevelsteen de moraal van de fabel van de Wolf en het Schaap van Jean de La Fontaine (1621-1695) uit, die zich weer liet inspireren door de fabels van Aesopus (± 620-560 vOJ). Een wolf beschuldigt een lam onterecht van vervuilen van het water in de rivier. Naar tegenargumenten luistert de wolf niet, hij pakt het lam en vreet het op. Oftewel: het recht van de sterkste geldt altijd. Een bullebak vindt altijd een excuus voor zijn gedrag. De onrechtvaardigen luisteren niet naar het verweer van een onschuldige
48.
En dan vervolgens toch als schaap erboven blijven staan en je niet verlagen tot het niveau van de wolf.
De gevelsteen is nu dus ingemetseld in dit pand, ten tijde dat het gemeentesecretariaat hierin gevestigd zat
49.
Dit is in ieder geval gebeurd voor februari 1974
50.
Aan de overzijde trek een woonhuis de aandacht door "Anno 1752" (31696). Het hoofdgestel van de deuromlijsting wordt gedragen door twee voluutconsoles, de krulornamenten waarvan we ook varianten onder de vensteromlijstingen zien. De vensters op de verdieping hebben vierruitschuiframen
51.
familiewapen pand Voorstraat 26, Ooltgensplaat
|
Het volgende pand staat ook aan de 'even' kant en valt op door het trapgeveltje met twee consoles, waarop een wapendragende leeuw staat. Op de bovenste kunnen we geen wapen vinden. De leeuw boven de ingang draagt een doorsneden schild met halvecirkelvormige onderkant.
De bovenzijde is groen met in rood (keel) een halve leeuw of uitkomende halve leeuw. De onderkant is blauw (lazuur) met in het hart in goud (geel) een omgekeerd gaffel dat links, onder en rechts is omringd door - eveneens in goud - een vijfpuntige ster
52.
Het is onduidelijk welke persoon, echtpaar of familie dit wapen draagt.
Hoewel de meeste panden en pandjes aan de Voorstraat hun eigen charme uitdragen, gaan we ze niet allemaal tonen. Zo hebben nrs 11, 9 en 7 (31688) elk hun eigen bijzonderheden.
We merken hier ook dat de weg van de Voorstraat als oprel onder een kleine hoek naar de kruin van de Slijkdijk en Molendijk gaat. Vaak ligt de reden van zo'n kleine hoek gelegen in het feit dat er een spoorlijn heeft gelegen. Dat is echter hier niet geval. Ook voor paard en (geladen) wagen is het te allen tijde een noodzakelijkheid dat de helling niet te steil is.
Dat het soms niet meevalt bleek in de gemeente Ooltgensplaat op zaterdag 7 juli 1906 toen op de oprel bij de woning van wed. Job Mijs het paard met voerman Kievit van Nieuwe Tonge naar beneden reed en voor de wagen struikelde, viel en zijn nek brak. Wonder boven wonder hield dhr Kievit hieraan persoonlijk niets over
53.
aanzicht hoekpand anno 1690, Voorstraat 1-1a, Ooltgensplaat, februari 1968 / G.J. Dukker (fotograaf)
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 117.193 (CC BY-SA 3.0)
|
Wanneer we de dijk hebben beklommen missen we een pand op de hoek met de Molendijk.
Tot 2009 was hier bakkerij "De Plaete" gevestigd, dat vervolgens werd omgebouwd tot woonhuis. Het pand - volgens de muurankers gebouwd in 1690 - werd samen met het pand ernaast in de jaren 60 van de twintigste eeuw aangeduid als nummer 1 - 1a. Het adres van het ontbrekende pand zal echter in de loop van de tijd Molendijk 2-4 genummerd gaan worden.
De warme en latere Echte Bakker Jan Visseren was in ieder geval tussen mei 1972 en augustus 1990 gevestigd op de Molendijk 2 - 4. De van origine afkomstige Rotterdammer, maar onder andere in Willemstad in de zaak van de bakkersfirma Bunt zijn opleiding genoten, kon de bakkerszaak in het pand voortzetten. De bakkersfirma heeft begin mei de bakkerij onderhands gekocht van de familie Hage.
Jan Hage had de bakkerszaak met kerstmis 1910 overgenomen van W. Korteweg.
W. Korteweg was er acht jaar bakker geweest. In de jaren 1902, 1909 en 1910 was hij tevens op zoek naar bakkersleerlingen en -knechten.
W. Korteweg te Achthuizen koopt in 1904 het huis van wijlen Wed. P. van Loon staande aan de Voorstraat, hoek Molendijk voor ƒ 1760.
De weduwe van Pieter van Loon (1846-1901), Dingena Vroegop (1847-1903) was namelijk 27 mei 1903 op 54-jarige leeftijd overleden. Zij runde daar een "herberg" of dorpslogement. Na het overlijden van haar man waarmee ze het logement deed, vroeg ze en kreeg ze begin 1902 een vergunning om in het perceel Wijk A. No. 1 sterken drank in het klein te mogen verkopen.
Aan het eind van dat jaar 1902 ging het op eerste Kerstdag vreselijk mis in de herberg. Na een woordenwisseling over het toewerpen van iets - dat een stuk krentenbrood bleek te zijn wat door Stefanus Groenendijk was gesneden en verdeeld, ontstond een vechtpartij in het logement, waarbij jaloezie en woestheid de veroorzakende elementen waren, die er tot leiden, dat 21-jarige Corn. de Vos met een mes zijn tegenstander, de arbeider Groenendijk tweemaal onder de arm stak. Dit gaf echter niet veel letsel. De dader trof vervolgens de 24-jarige arbeider Adrianus S. Kooyman (Arie), die hij in het lichaam boven het hart stak. Naar verluidt verdween het mes heel diep in het lichaam. Omstanders en de opgeroepen geneeskundige hulp konden echter niets meer voor de jongeman betekenen. Een half uur na de steekpartij was hij overleden.
De verstandhouding tussen Kooyman en De Vos was al enige tijd slecht, vanwege de jaloezie over het meisje Jannetje de Vos, waarmee Kooyman eerder verkering had.
Aanleiding voor de vechtpartij was het tarten van De Vos door de vrienden Kooyman en Groenendijk. Samen vielen ze De Vos aan en wierpen hem op de grond.
De dader was gevlucht, zo wordt gemeld. De politie had hem echter al spoedig opgespoord en gevangengezet. De volgende ochtend werd hij met de stoomboot Den Bommel naar het Rotterdamse huis van bewaring overgebracht.
Op 3 maart 1903 werd de zaak voor de rechtbank te Rotterdam behandeld. Er waren zes getuigen gedagvaard.
De lijkschouwer dr. Simon Thomas vertelde o.a. dat het mes zo'n 15 cm het lichaam was binnengedrongen en de rechterhartboezem was doorgedrongen.
Groenendijk verklaarde dat hij De Vos een stuk koek had toegeworpen met de woorden "Daar Kees, heb je ook wat, eet ook mee." Waarop De Vos opstond en Groenendijk een schop gaf.
Getuige Van den Bolsum had onder meer gezien dat Groenendijk De Vos als eerste had geslagen.
Getuige Dulleman zei dat er bijna niet geslagen was.
Het meisje Jannetje de Vos, geen familie van, had alleen Kooyman iets zien gooien, maar was al gauw weggelopen en kon zodoende niet veel vertellen.
Veroordeelden, archiefnummer 5225, inventarisnummer 840: Cornelis de Vos, geboren 07-10-1879 te Ooltgensplaat
bron: Gemeente Amsterdam Stadsarchief archiefnummer 5225, investarisnummer 840
|
Een andere getuige wist te melden dat er al meerdere malen een kwestie was tussen dader en slachtoffer en dat Kooyman schimpte op het meisje.
De Vos had mr. H. Kingma Boltjes als verdediger. Het OM eiste, mede wegens de onverschillige houding van de verdachte, 4 jaar gevangenisstraf. De rechter veroordeelde 10 maart de verdachte overeenkomstig de eis.
Ruim twee maanden later overleed de uitbater, waarna er een eind kwam aan de herberg.
Cornelis de Vos, 1.65m komt op 25 maart 1907 weer vrij. Ruim een jaar later zal hij trouwen. Op 26 november 1963 overlijdt hij te Rotterdam.
De uit het Zeeuwse Ouwerkerk afkomstige Jan Hage - in het voorjaar van 1911 getrouwd met Jozina Martina Hoek - droeg zijn zaak in brood, beschuit en banket met kruidenierswinkel - gevestigd aan de Voorstraat A 1 - in deze lange periode per 1-1-1938 over aan zijn zoon M.G. Hage. Ook zoon Hage zou - net als zijn vader - even nadat hij de zaak in handen had gekregen, in het voorjaar trouwen. Op 7 april 1938 huwde hij met M. S. Luteyn.
In februari 1952 meldde Hage dat zijn trouwe woudduiven (ook wel houtduiven genoemd) - die sinds de inundatie en evacuatie tijdens WOII in de door het zoute water omringde lege dorp met dode bomen, jaarlijks in zijn dakgoot komen nestelen en broeden - ook dit jaar weer zijn gekomen. Hij had daarvoor inmiddels een speciaal kistje in de goot geplaatst.
M.G. Hage sloot zich aan bij de Vivo-kruideniers en breidde zijn winkel uit door het te verbouwen en kon zodoende zijn uitgebreide assortiment tonen. Het bleek nog niet aan de wensen te voldoen en zodoende vond er in 1963 nogmaals een verbouwing plaats. Er werd in het oude pand - in de berichtgeving zelfs het bouwjaar 1670 gegeven - aan de dijkzijde een nieuwe winkelpui van voornamelijk glas geplaatst over een lengte van zeven meter. Deze timmerwerkzaamheden werden uitgevoerd door de fa. L.H. Korteweg en Zoon, het metselwerk was in handen de firma A. van Hassent. W. Overbeeke deed de electra en A.L. Hobbel het schilderwerk. De bijzondere bronzen pui werd verzorgd door de firma Bettenhausen in Rotterdam - onder meer bekend van de puien van C&A en De Gruyter.
Nadat ze de zaak aan Visseren hadden overgedragen gingen Marinus Gabriël Hage en Maria Suzanna Luteyn op nummer 27 van de Voorstraat wonen. Bakker M.G. Hage komt op 30 september 2001 op 89-jarige te overlijden. Zijn vrouw komt op 91-jarige leeftijd te overlijden op 14 februari 2004.
Visseren heeft het bakkerspand flink verbouwd en een antieke uitstraling gegeven, zoals we op prenten van Anton Pieck kunnen terugvinden. Zijn reclameboodschappen doorspekte hij met zijn eigen humor. Zo kondigde hij dichtend aan dat ze na 18 jaar stopten met de zaak Ooltgensplaat. In augustus 1990 droeg hij zelf de zaak over - nadat hij een zaak aan de Nobelstraat 15 in Brielle had gekocht - aan Wout Bunt die Jan van Bellen als bedrijfsleider in dit filiaal aanstelde. Per 1 oktober 1992 verkocht Bunt het aan zijn bedrijfsleider Jan van Bellen. Jan Visseren zou kort daarop op 20 januari 1993 op 45-jarige leeftijd komen te overlijden
54.
Vanaf de kruin van de dijk hebben we een mooi uitzicht op de hele Voorstraat. Wij dalen de dijk weer af en lopen naar de haven.
Zicht op voorgevel met middentop, bordes en trapgevels aan de korte zijden, Kaai 2, Ooltgensplaat, 18-09-1907 / G. de Hoog (fotograaf) [bewerking lichte draaiing, schoning hoeken, WP]
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 000.664 (CC BY-SA 3.0)
|
Vanaf de haven hebben we normaal gesproken een goed uitzicht op de prachtige monumentale en het voormalig gemeentehuis (31686) van Ooltgensplaat. Dit Raadhuis dat gebouwd is tussen 1617 en 1618 staat echter momenteel in de steigers.
Mede met subsidie van de provincie Zuid-Holland, worden onder leiding van Hylkema Erfgoed, met advies van Baas (constructie) en Bloem (installatie), door de aannemer Bouwgroep Peters met medewerking van DWT groep (installatie) en Jobse (leidekken) de werkzaamheden in opdracht van Stichting Welzijnsfonds Oostflakkee uitgevoerd. Het eindresultaat zal nog even op zich laten wachten. Vier jaar later gaan we het eindresultaat bekijken.
De laatste restauratie was alweer zo'n 80 jaar geleden (1938-'39), dus het zal vast nodig zijn.
Overzicht voorgevel en zijgevel raadhuis, Kaai 2, Ooltgensplaat
(CC BY-SA 3.0)
|
1915-1935
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed OF-00466
|
september 2002 / J.P. de Koning (fotograaf)
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 504.263
|
Op de twee foto's van net na de renovatie van 1938 en net voor deze nieuwe renovatie zien we weinig detailverschillen. Dat de nieuwigheid er af is, zien we wel.
Het 'dorpshuis' is waarschijnlijk in opdracht van ambachtsheer François van Aerssen gebouwd, waarbij de schouw Woestinghoven de leiding had en de eerste steen heeft gelegd. Het ontwerp was mogelijk van Melchior van Herbach (Antwerpen, 1579-?). Dit is aannemelijk vanwege de uiterlijke kenmerken - een soortgelijk raadhuis waarvan hij de ontwerper is, staat in het vlakbij gelegen Klundert - en zijn relatie met Prins Maurits.
In het gebouw zat tevens een cachot, een brandspuithuis en een waag.
Boven de zandstenen ingangspoort is een gevelsteen te zien met een tijdvers - ook wel jaardicht of chronogram genoemd - waarbij de kapitalen in gevelsteen, in dit geval uitgezonderd de beginletter, tevens gezien moet worden als 'Romeinse cijfers' en zodoende het jaar 1616 geeft
55.
Wie echter het nu opgetekende vers uitrekent, komt echter op het jaartal 1560 uit!
Deeses steens gesChrIft een Ieder een hier gaet ontfoVWen,
Wie Men Van dIt dorpshUYs den eersten steen fonderen saCh.
’t Was den sChoVdt Woest InghVe, dIe ’t eerst begon te boVWen
Weesenden den’t Wadfden JvnI op sIne adoLfsdaCh.
We dienen voor de berekening de volgende geschreven hoofdletters te berekenen (minus de begin-D): M, D, C, L, X, U, V, W, I en Y.
Met de volgende letterwaarden: M = 1000, D = 500, C = 100, L = 50, X = 10, V (U) = 5, W (V + V) = 5 + 5 (=10), I (J) = 1, Y (I + I) = 1 + 1 (=2)
56.
We dienden dus het volgende bij elkaar op te tellen:
C I I V W = 100 + 1 + 1 + 5 + 10 = 117
W M V I U Y C = 10 + 1000 + 5 + 1 + 5 + 2 + 100 = 1123
W C V W I V I V W = 10 + 100 + 5 + 10 + 1 + 5 + 1 + 5 + 10 = 147
W W J I I L C = 10 + 10 + 1 + 1 + 1 + 50 + 100 = 173
117 + 1123 + 147 + 173 = 1560
Om tot het jaartal 1616 te komen, komen we toch weer uit bij de Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee van Benjamin Boers uit 1843. Ook hij noteert op p. 329 de tijdvers
57.
Ik heb voor de duidelijkheid het verschil in tekst en berekeningsverwerking in vet-roze aangegeven:
Deeses steens gesChrIft een Ieder een hier gaet ontfoVWen,
WIe Men Van dIt dorpshUYs den eersten steen fonderen saCh.
’t Was den sChoVdt Woest InghVe, dIe ’t eerst begon te boVWen
Weesende den tWaeLfden IVnI op sIne adoLphs daCh.
P. W.
C I I V W = 100 + 1 + 1 + 5 + 10 = 117
W I M V I U Y C = 10 + 1 + 1000 + 5 + 1 + 5 + 2 + 100 = 1124
W C V W I V I V W = 10 + 100 + 5 + 10 + 1 + 5 + 1 + 5 + 10 = 147
W W L I V I I L C = 10 + 10 + 50 + 1 + 5 + 1 + 1 + 50 + 100 = 228
117 + 1124 + 147 + 228 = 1616
Na deze wijziging valt ook op dat in de laatste regel "den't wadfden jvni" nu ook leesbaar is geworden: den twaelfden ivni!
De tijdvers na de restauratie van 2020 op het bordes
|
|
Het verschil tussen voor en na de renovatie van 1938 is wel enorm. Deze restauratie stond onder leiding van A. van Essen. Hij maakte veel wijzigingen, die bij de renovatie van 1839 zijn gedaan, weer ongedaan. Hiervoor is bijna het hele pand opnieuw opgebouwd door de Gebroeders Naglé uit Geertruidenberg, die op deze klus hadden ingeschreven met ƒ 37.598 (de begroting was ƒ 39.388).
De twee leeuwen na de restauratie van 2020 op het bordes
|
|
|
We treffen in de rolwerkgevel nu een Justitiabeeld aan in plaats van een raam. Met een combinatie van geprofileerde baksteen en natuursteen kwamen de nieuwe kruisvensters verdiept te liggen onder een ellipsboog. Het nieuwe verhoogde bordes kreeg twee leeuwen en in plaats van een raampje verscheen een gevelsteen
58.
detail met waarschijnlijk Van der Schaft aan het werk, 1936
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 16.474 (CC BY-SA 3.0)
|
De gevelsteen - de wapensteen van Ooltgensplaat - is een ontwerp van beeldhouwer, fotograaf en architect (Niek) Nicolaas van der Schaft, die als Rijksbeeldhouwer van 1930 (officieel 11 juni 1934) tot 1949 in dienst was bij het Rijksbureau voor de Monumentenzorg, al wordt hij tot in 1957 nog als zodanig opgenomen in de Staatsalmanak. Hij staat ook bekend als een van de verzamelaars en grondleggers van de lithotheek RCE.
Niek van der Schaft werd geboren op 12 april 1893 in de toenmalige gemeente Hof van Delft als zoon van werkman Nicolaas van der Schaft en Antonia Charlotta Theodora Vermeulen die op 27 mei 1892 in ondertrouw gingen.
Hij trouwde als assistent boetseren aan de THDelft beeldhouwer in 1921 met de Zeeuwse Maria Pieternella Johanna (Nel) de Munck. Het is onbekend wanneer hij is overleden.
Gezien de getoonde boetseerwerktuigen maakte Van der Schaft eerst een versie op ware grootte van klei. Waarschijnlijk nadat deze versie is goedgekeurd werd ongeveer hetzelfde beeld in steen uitgehouwen. En wederom toont hij tevens zijn werktuigen. Deze werd als gevelsteen in het bordes gemetseld
59.
steen in bordes Raadhuis, Kaai 2, Ooltgensplaat, oktober 1938
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 18.646 (CC BY-SA 3.0)
|
Wapensteen Raadhuis, Kaai 2, Ooltgensplaat, januari 1939 / v.d. Schaft (beeldhouwer)
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 18.782 (CC BY-SA 3.0)
|
Bovenin de gevel is wel de oeil-de-boeuf teruggekeerd, een ovaalvormig raam dat aan een ossenoog doet denken, waarin naar verluidt een door Johannes Burgerhuys ( -1679) in 1613 gegoten klok hangt.
Aangezien er drie opeenvolgende generaties Burgerhuys zijn: Jan Burgerhuys ( -1617) - begraven op 9 november 1617, Michiel Burgerhuys ( -1651) en Johannes Burgerhuys ( -1679) lijkt het niet waarschijnlijk dat Johannes de maker is. Er zit namelijk 66 jaar tussen het gieten van de klok en zijn overlijden.
Daarentegen zijn er van Jan diverse klokken uit deze periode bekend: 1607 in Delft, 1608 in Bendochy Church in Schotland, 1611 in Cadzand, 1613 Ritthem en 1614 Teroele in Friesland
60.
Bekende klokken van Michiel zijn die uit 1619 in IJzendijke en Sint-Anna-ter Muiden. Vervolgens een tiental klokken die hij maakte tussen 1620 en 1645: 1620 Kloetinge en 's-Heerenhoek, 1622 Zierikzee, 1632 Edinburg, 1632 Kloetinge, 1634 Aagtekerke, Zierikzee 1635, Vrouwenpolder, Weskapelle en Meliskerke 1636, Oostkappele, Schipluiden en Middelburg 1638, Brouwershaven 1641, Nieuwerkerk (Schouwen) 1645
61.
Bekende klokken van Johannes (mogelijk een zoon van Michiel, maar dat is niet zeker) zijn die uit 1642 te Ouddorp en Ierseke, 1643 Biggekerke en Hulst, 1646 Sint-Lourens, 1647 Hardenburg, 1648 raadhuis Hulst en 1649 in Breskens en Achterroehl. In twintig jaar daarop goot hij nog een tiental en ook in Schotland zijn er diverse te vinden
62.
Het lijkt daarom voor de hand te liggen - indien het jaartal van de klok 1613 is - toe te kennen aan Jan Burgerhuys in plaats van zijn (mogelijke) kleinzoon Johannes Burgerhuys.
Wanneer we ons omdraaien hebben we weer zicht op de haven Ooltgensplaat. Lag de haven in het begin van zijn bestaan direct aan zee. Tegenwoordig dien je eerst nog een kilometerlang vliet te varen om rond 1900 eerst in Ventjagersgaatje komen en verder zuidwaarts in het Hellegat.
Deze poldervliet doet inmiddels ook deels dienst als haven.
Om de haven en deze lange poldervlieten bevaarbaar te houden is een spuiboezem aangelegd, die bij vloed volliep. Wanneer het eb was werd de sluisdeur van de spuikom geopend om het neergeslagen prut weg te spoelen naar zee. Zo bleef de steeds langer wordende aanvoergeul door de tijd heen bevaarbaar.
Er wordt op woensdag 20 april 1763 publiekelijk een klus aanbesteed door de schout en schepenen van Adolphs-Land om reparatiewerkzaamheden - er was een gat te vullen - te verrichten aan het Noorden-Hoofd, aan het einde van de haven van Ooltgensplaat
63.
In het voorjaar van 1809 wordt de opdracht gegeven om de haven - ten koste van alle belanghebbenden - te verbeteren
64.
In het bijzijn van A. Blanken Jz wordt in de herfst van 1817 het vernieuwen en repareren van het havenhoofd van de rijzendam en loopgang aanbesteed
65.
Twaalf jaar later wordt er opnieuw een aanbesteding uitgeschreven voor het maken van een Rijzen Zinkdam aan de noordzijde van de haven
66.
Zo'n rieten of houten dam of wal heeft het doel om het water te keren of doet dienst als golfbreker. In dit geval zal rijshout, meestal wilgenhout, gebruikt worden
67.
De vaarroute moet vanwege voortdurende natuurlijk ophoging van de platen bij en voor de havenmond worden aangepast. Dit geldt eveneens voor de vaarroute van het Krammer naar het Hollands Diep dat telkens anders betond wordt
68.
Om de vaarroute voortaan door het Hellegat (of Hillegat) te laten verlopen, wordt er in de jaren 70 van de negentiende eeuw in de Tweede Kamer aangestuurd om het Ventjagersgaatje af te sluiten met een 3000 meter lange strekdam. Hierbij ontstaat de angst dat daardoor de haven van Ooltgensplaat onbruikbaar zal worden
69.
Het plan zal voortgang vinden. In het 1874 wordt er daarom ƒ 300.000 van het geraamde ƒ 529.000 op de begroting gezet. Met deze stroomleidende dam, dat aan de havendam zal worden aangesloten, wordt het Ventjagersgaatje afgesloten. Het water dat over de zogenaamde vlakte van Ooltgensplaat stroomt zal gedwongen worden om op de gewilde plek voor voldoende diepgang te gaan zorgen. De dam zal een lengte krijgen van 3250 meter. Bij de aansluiting met de havendam zal deze 1 meter boven AP zijn. Na 1000 meter zal de hoogte afgedaald zijn tot een halve meter boven AP. Daarna zal het 1300 waterpas op een halve meer boven AP doorgaan. Het laatste stuk van 950 meter zal dalen tot uiteindelijk AP. Voor het aanleggen van de dam zal op de gewenste plek een nieuwe vaargeul worden gebaggerd, dat 40.000m3 specie zal gaan leveren
In 1895 wordt het plan uiteindelijk verworpen
70.
Dat de vlakte van Ooltgensplaat bij onstuimig weer ook voor de nodige problemen zorgt, blijkt uit het feit dat er binnen een half jaar twee schepen zonken. Tussen 7 en 8 december 1886 zonk het tjalkschip Volharding met een lading steenkool, met bevaarder J. Zeilmans uit Waspik. Op 16 april 1887 zonk een kilometer zuidelijker het tjalkschip Twee Gebroeders, 132 ton, met bevaarder J. Vermeulen van Willemstad dat met kisten bier en vaten zwaarspaath, het delfstof en mineraal bariet dat niet oplost in water, geladen was.
Eerder, op zaterdagavond 24 november 1883, zonk het Rijnschip van de wed. Kosters uit Waspik, dat geladen was met 112.000 kilo steenkolen voor Middelburg. Het waaide bij eb om, toen het vlakbij de haven voor anker lag wegens onstuimig weer op het Volkerak. De 72-jarige weduwe kon zich ternauwernood, met haar twee zoons en nog wat kleren meenemende, redden met de boot.
Vervolgens zonk het tjalkschip Ebenhaëzer, 35 scheepston, op 20 november 1888 in het Ventjagersgaatje bij de haven. Bevaarder was L. Muller uit Sliedrecht die een lading beetwortelen, de suikerbiet, vervoerde.
Ook in het najaar van 1894 is er door een rukwind het ijzeren aakschip Broedertrouw van de broers Hoek omgeslagen en gezonken
71.
In de haven zelf liggen de schepen schijnbaar veilig, daarover komen we geen berichten tegen. Wel is er menselijk leed door verdrinking. Zo verdronk op zaterdagochtend 20 juli 1907 de knecht bij de carrouselhouder H.R. uit Bergen op Zoom, de 23-jarige Johannes Franke, terwijl hij aan het zwemmen was in de haven met iemand anders. Al snel waren er drie roeiboten ter plaatse om met haken te dreggen. Dit lukte echter niet. De burgemeester J. v. Putten was ook ter plaatse en ontkleedde zich samen met de zoon van dr. J.A. Hers, F. Hers en gingen beide te water. F. Hers wist de drenkeling naar boven te brengen, die echter al was overleden. Vader dr. Hers bracht echter nog anderhalf uur lang alle gewenste middelen in werking om hem weer in land der levenden te krijgen. Echter zonder resultaat
72.
Na langdurig getouwtrek met het Rijk - met ook de vele ontwerpen van Johan van Veen om oplossingen te bewerkstelligen - over verbetering van de haven van Ooltgensplaat aan het begin van de twintigste eeuw, gaat B en W van de gemeente Ooltgensplaat het uitbreiden van de los- en laadplaat aan de Schrappolder ten Noorden van de haven van Ooltgensplaat aanbesteden. Het is tevens de bedoeling dat de haven daar verbreed wordt. Dit deel staat in direct contact met het Ventjagersgaatje
73.
De verzanding van de haven zet in de jaren gewoon door. In de jaren dertig blijkt dat de overtocht naar de Brabantse wal met de stoombootmaatschappij Mercurius slechts van drie uur vóór tot twee uur ná hoog water auto's overgezet kon worden.
Het plan werd daarop opgevat om de verzande haven van Ooltgensplaat zodanig uit te baggeren, dan men niet meer afhankelijk was van de getijden. Het zou de bevolking - circa 34.000 wonen er op het eiland - uit hun isolement brengen en de handel en toerisme stimuleren
74.
Ook zou het beter zijn voor de tramverbindingen op het eiland. De tram op eiland is sinds zijn bestaan verliesgevend. Een goede veerverbinding naar de overkanten zou de trammaatschappij winst kunnen opleveren, zo is de gedachte. Vanuit Ooltgensplaat wordt dan gedacht aan een verbinding met Dintelsas. En aangezien de haven in Ooltgensplaat niet meer als aanlegplaats kan worden benut zou de Galteesche sluis (Sluishaven) hiervoor geschikt gemaakt voor kunnen worden
75.
De opgerichte stoomboot-onderneming Mercurius van de heer Kraak in Rotterdam kreeg voor drie jaren een concessie van het bestuur van "Mark en Dintel" - ten nadele van de veerman Weygand, die toch zonder concessie de concurrentiestrijd aanging, doch verloor.
Mercurius bleek vanaf de start zeer succesvol en zette vele vakantiegangers en auto's over
76.
Echter, de Sluissche haven toonde al snel gebreken. Bij B en W Ooltgensplaat zijn al geluiden waar te nemen om deze haven voor de stoombootverbinding te sluiten en bovenal dat men de haven in het dorp verbeterd wil zien, aangezien het een echt getijhaven is geworden. Wegens de veiligheid wordt per 1 september 1934 de veerverbinding op de Sluissche haven dan ook gestaakt
77.
Echter, de Stoombootonderneming van de heer Kraak stoort zich niet aan dit verbod en blijft Ooltgensplaat - nu de haven - opnemen in diens veerverbinding waarin ze voor eigen risico hebben geïnvesteerd en concessie hebben. Dit had tot gevolg dat het Openbaar Ministerie te Middelharnis zich genoodzaakt zag de veer Mercurius I in beslag te nemen.
De Stoombootonderneming gaat vervolgens de veerdienst nu met de nog grotere veer Mercurius II voortzetten. Telkens wordt na het aanmeren het door de instanties geplaatste hek verwijderd om de passagiers en auto's te laden en lossen, om net voor vertrek de afzetting weer in oude toestand terug te plaatsen. Bij laagtij is men zelfs genoodzaakt om de passagier met een roeiboot aan wal te brengen. De politie verbaliseert herhaaldelijk
78.
Er werd een nieuwe workaround gevonden. De timmerman van het hek ging op een naastgelegen weiland van een boer een aanlegsteigertje maken, waarover zelfs de wagens aan de kant kwamen. Aan het begin van de weg over het weiland van de boer kwam een bordje staan, met daarop de tekst: "Verboden toegang mits passagiers der boot van Kraak."
Maar aangezien deze weilandweg uitkwam op een weg dat onder toezicht van het Waterschap, bleef een respons niet lang uit. Ook zij plaatsten een bord, direct naast die van de boer: "Het bestuur van het waterschap den Dijkring Flakkee maakt bekend, krachtens art. 5 der politieverordening, dat de dijk van den Grooten Adriana Theodorepolder niet mag worden bereden met door motorische kracht voortbewogen voertuigen en eveneens dat langs de steenglooiing en van de werken van dezen dijk geen vaartuigen van welken aard mogen vastmaken." Zoals immer blijkt, zijn regelgevingen nooit waterdicht en worden er immer mazen gevonden. Ook zo nu. De workaround van degenen die toch met de wagen gebruik wilden maken van deze goedkopen veer, zetten de motor van de wagen uit op het verboden deel en duwden gezamenlijk de wagens waarna ze weer verder konden rijden
79.
En inmiddels is er nog steeds geen fatsoenlijke oplossing gevonden om de eilandbewoners aan een hedendaagse normaal bevonden verbinding te bezorgen. En zo blijft een reisje naar Rotterdam - hemelsbreed een paar kilometer (in werkelijkheid 25km) verderop - uren duren. Bewoner van Ooltgensplaat A. Hobbel C.Wzn wijdt het aan de praatcultuur. Baggeren moet men
80.
Van Brabantse zijde is men echter van mening dat er hun geen blaam treft, maar dat op het eiland een verkeerd inzicht is. Daarnaast bevindt zich op het eiland een groep particulieren die ondanks de veel te kleine financiële draagkracht van deze gemeenschap hun zin wil doordrijven
81.
Vervolgens gaat de Staatscommissie Van Rijckevorsel hier nog eens overheen door de lagere overheden te betichten dat er vergunningen zijn verleend die niet verleend hadden moeten worden. Tijdens een eerdere vergadering onder leiding van de commissaris der Koningin is er gezegd dat er een stichting diende te komen
82.
Intussen heeft de kantonrechter uitspraak gedaan in de zaken die Kraak had aangespannen. Der rechter was van mening dat de afsluiting van de Sluishaven onrechtmatig was. De 16 à 17 opgemaakte processen-verbaal en inbeslagname van Mercurius I werden ongedaan gemaakt
83.
Op 14 mei 1935 wordt er een nieuwe veerverbinding tussen Ooltgensplaat en Dintelsas geopend. De Galateesche Haven (Sluishaven) is daarvoor onderhanden genomen en weg ernaartoe is verhard. De Rotterdamse Reederij van der Schuyt gaat de veer exploiteren met een veerboot dat een ruimte biedt aan personenauto's en vrachtauto's, ter grootte van ± 15 gemiddelde personenauto's. Het heeft een comfortabele accommodatie voor passagiers en berging voor rijwielen. De dag ervoor werd het in het bijzijn van zo'n 200 genodigden geopend de Commissaris der Koningin in de provincie Noord-Brabant, Mr. Dr. A.G.B.M. van Rijckevorsel. Dat de nieuwe verbinding belangrijk is blijkt wel uit de vele autoriteiten die acte de présence gaven. Naast de alles gladstrijkende Stichting Veerverbinding Flakkee - Noord-Brabant (onder voorzitterschap van burgemeester Donkersloot), de minister van Waterstaat, Rijkswaterstaat, Provinciale Waterstaat van Zuid-Holland en van Noord-Brabant, burgemeesters van de betrokken gemeenten, A.N.W.B, K.N.A.C, en B.B.N., KvK van West-Brabant en Dordrecht en nog anderen
84.
Nieuwe problemen van dezelfde orde - dichtslibbing - dienen zich aan na de afsluiting van het Volkerak. Naast dat het tempo van de dichtslibbing is verhoogd, zijn ook de hogere waterstanden een probleem. Door dat laatste zullen de sluisdeuren voor de haven van Ooltgensplaat gesloten moeten blijven en is zodoende onbereikbaar. En net nu juist uit een nieuw rapport blijkt dat er behoefte is aan havencapaciteit voor de beroepsvaart. Deze haven is slechts tegen zeer hoge kosten geschikt te maken voor de deze nieuwe behoefte en valt daardoor af. Wederom wordt gekeken naar de geschikte locatie de Galateesche Haven (Sluishaven) waar ook voldoende ruimte is voor vestiging van industrie.
De haven van Ooltgensplaat zal een recreatieve bestemming krijgen, zo is het plan in het rapport
85.
En aldus geschiedde, zoals we nu kunnen aanschouwen.
Een opmerkelijk tekst "Zaadteelt en Zaadhandel" op een breed gebouw met veel stijlwisselingen vraagt uitkijkend over de haven om enige aandacht. Twee gedenkstenen in de muur zijn elk aan een zijde van de dubbele deur geplaatst. De jongste steen aan de rechterzijde memoreert de hoogte van waterstand tijdens de watersnoodramp van 1953. We kunnen concluderen dat het ook achter de ramen te zien was.
De linker steen wil de eerstesteenlegging in herinnering brengen met de volgende tekst:
De eerste steen gelegd
op 16 juni 1925
door
Kornai Margit
geb. 15 juni 1916
te Budapest
Dit Hongaars meisje was hier tijdelijk naartoe gekomen en mocht de eerste steen leggen van het nieuwe Zaadpakhuis en Kantoorgebouw van A. van Rossum. Ze was de dag ervoor negen jaar geworden. De familie Van Rossum hadden in 1920 al eerder twee kinderen te gast gehad, dit waren toen Hedvig Kornai en Vali Kornai.
Na de beëindiging van WOI was er in Hongarije veel armoede en heerste er een hongersnood. Hongarije was als verliezer van de oorlog geïsoleerd geraakt binnen Europa en geen enkel land bood hulp. Behalve (protestants) Nederland, gevolgd door (katholiek) Vlaanderen en in mindere mate wat andere landen die niet hadden deelgenomen aan deze strijd. Met speciale kindertreinen werden kinderen naar Nederland gehaald en ondergebracht bij pleeggezinnen. Deze hulpactie zou vanaf 1920 starten en tot 1927 duren. De eerste trein vertrok op 8 februari 1920 uit Budapest met 600 kinderen. Nederland ving totaal zo'n 28.000 kinderen op. Zo'n 8 tot 10% bleven.
Andor Kosma schreef na aanleiding van deze hulpactie - in het Nederlands vertaald - in 1920 het gedicht "Het Hollandsch Hart":
Gij Hollanders! Overwinnaars der zee,
Die land maaktet en land kondt behouden,
Gij zijt groot, niet in getal maar van hart.
Gij zijt helden te land en ter zee!
Trouw en sterk van hart en gemoed
en wij op wie uw goedheid afstraalt,
wij begroeten u en huldigen u,
wij arme, beroofde, gekwelde Hongaren.
Dit gedicht is eveneens opgenomen in Het Hongaarse Raam. Dit glas in loodraam was een geschenk in 1923 aan koningin Wilhelmina, onder meer als dank voor het opvangen van Hongaarse kinderen na de Eerste Wereldoorlog en ter gelegenheid van haar 25-jarig regeringsjubileum.
Halverwege september 1925 was de bouw van het nieuwe pand van A. van Rossum voltooid.
86.
A. van Rossum is Arie van Rossum, geboren op 14 mei 1869 als zoon van Huibert van Rossum en Gerdiena Ariena Punt en zal als 24-jarige met de eveneens 24-jarige Johanna Cornelia Donkersloot huwen in de zomer van 1893 op 16 september.
A. van Rossum is op 27 januari 1908 tot notabel der Ned. Herv. Gemeente te Ooltgensplaat gekozen.
In 1913 wordt A. van Rossum, Ooltgensplaat lid van de Afd. Oostelijk Flakkee, van de Hollandsche Maatschappij van Landbouw.
Arie van Rossum, staat in februari 1917 genoteerd als landbouwer en commissionair, wanneer hij samen met anderen een Coöperatieve Vereeniging tot het aankoopen van brandstoffen en andere verbruiksartikelen en den verkoop daarvan "Algemeen Belang" te Ooltgensplaat opricht.
In het landbouw weekblad komen we in het voorjaar van 1918 voor eerst een advertentie tegen, die wijst op zijn zaadteelt en zaadhandel. Deze plaatst hij onder zijn eigen naam.
Hetzelfde jaar zien we hem als Secretaris A. van Rossum, Slikdijk A. 89 Ooltgensplaat verschijnen voor Zuid-Holland in de "Lijst van Secretarissen der Plaatselijke landbouwcommissies in Noord- en Zuid-Holland, belast met de afgifte der zaaizaadbonnen".
In het voorjaar van 1921 wordt de hengst (type trekpaard) zonder stamboek genaamd Leo-Ooltgen van A. van Rossum te Ooltgensplaat afgekeurd tijdens de Rijkshengstenkeuringen.
In de zomer van 1922 zien we dat hij bereikbaar is per telefoon. Hij heeft Tel.No. 3!
Door vertrek van een raadslid, wordt A. van Rossum in november 1923 raadslid van de gemeenteraad, aangezien hij de volgende op de lijst is.
Ter ontspanning doet hij ook mee met het oplossen van de Prijsraadsel in de Boerderij van 15 oktober 1924. Circa twee derde van de inzendingen zijn goed, waaronder die van hem. Hij wint een snoeimes.
Een volgende stap in de reclame is de vermelding eind 1926 als A. van Rossum, Zaadteelt-Zaadhandel, waarbij hij tevens op zoek is naar actieve agenten.
Dit zal echter geen vervolg krijgen, want hij komt op bijna 58-jarige leeftijd na een ziekteperiode te overlijden op 14 februari 1927. Dan blijkt dat hij tevens dijkgraaf en bestuurslid was van verschillende polders (Waterschap de) Dijkring Flakkee en Galathee- en Mariapolders, kassier der Coöperatieve Boerenleenbank en vertegenwoordigende den Vrijheidsbond.
De zaadteelt en zaadhandel gaat als fa. A. van Rossum gewoon door.
Zijn vrouw Johanna Cornelia Donkersloot, geboren op 17 april 1869 zal 95 jaar worden en op 4 juni 1964 komen te overlijden
87.
Wanneer we naar de andere zijde van de Kaai kijken, treffen we daar het weeghuisje aan en zien we het kunstwerk van Hugo Kaagman (Haarlem, 1 maart 1955), dat hij in opdracht van Kunstgebouw heeft gemaakt. Dit was in 2011 in het kader van het project Havenkanalen in Beeld, dat ontstaan was naar aanleiding van het provinciale themajaar 2010 Leve de vaarwegen en waterlinies.
Het kunstwerk werd op Koninginnedag (30 april 2011) na de traditionele aubade - het in de ochtend toezingen van de koning(in) of plaatsvervanger - onthult door wethouder Dick van Puffelen.
In dit werk heeft Hugo Kaagman getracht, in samenwerking met de bewoners, de oude beelden uit en van het dorp te verbeelden. De bewoners gingen op 14 december 2010 met Kaagman in gesprek voor ideeën en inspiratie. In dit beeldverhaal Canon van Ooltgensplaat wordt de geschiedenis van Ooltgensplaat, de bedijking, de slikhuisjes, overstromingen, de dorpsomroeper Pieter Leijdens, het raadhuis, de kerk, de oorlogen, het fort en de tram in Delfts Blauw street-art getoond op de kademuur.
Ook het weeghuisje is van binnen omgetoverd tot een minimuseum om vanaf buiten te bekijken, een soort kijkdoos.
Hoewel dit een project uit 2011 is, ondertekent Kaagman het zowel met 2011 als 2015. Dit laatste jaar is het jaartal van de restauratie
88.
Het weeghuisje (521891) is in een stijl die verwant is aan de Delftse School gebouwd tussen maart en juli 1939. De waag zat namelijk eerst onder het bordes van het Raadhuis, dat in 1938 werd verbouwd.
De oude waag uit 1930 uit het Raadhuis werd overgeplaatst naar de Galatheeschehaven. De nieuwe waag werd met medewerking van de Dijkring Flakkee geplaatst op de huidige plaats. De toestemming van de Dijkring was hiervoor uiteraard nodig, er moest immers in de dijk gegraven worden.
Net als verbouwing van het Raadhuis, is dit nieuwe gebouw een ontwerp van Albert van Essen uit Voorburg. Van Essen werd in Veenendaal geboren op 2 februari 1890. Hij overleed in Voorburg op 21 oktober 1967.
Vooral de blindjes en dakpannen doen denken aan een oud gebouw, dus passend bij het gerestaureerde Raadhuis. Het sterk uitstekende dak aan de havenzijde, laat echter ook nog zien dat hij aanvankelijk een volger was van de stijl van de bekende Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright die zich liet gelden met onder andere de flinke dakgoten.
Het is - samen met de brugput en keermuur aan de kade - gebouwd door firma Gebr. Naglé uit Geertruidenberg, onder toezicht van de gemeente opzichter H.C. de Ruiter. De bouwkosten waren ƒ 2435.
Deze weegbrug van de firma Witvliet uit Middelharnis kon maximaal 20.000 kg wegen. De houten vlonder was 8 meter lang en 2½ meter breed.
De brug werd woensdag 5 juli 1939 in gebruik genomen.
Twintig jaar later - in 1960 - werd er een nieuw rijdek op de weegbrug geplaatst. Begin 1971 werd op advies van de Commissie Openbare Werken besloten de weegbrug op te heffen.
De houten vlonder van de weegbrug die in het wegdek op de Kaai aanwezig was - om de vrachten te wegen - is nu vervangen door straatklinkers
89.
Wij worden dan ook niet gewogen wanneer we er overheen lopen op weg naar de spuiboezem of spuikom. Deze ligt inmiddels verwilderd dienst te als een waterscheiding tussen de tuinen van de bewoners aan de Molendijk en de Spuidijk.
Een halve eeuw geleden - begin jaren 70 van de twintigste eeuw - was deze spuikom zelf dichtgeslibd en verworden tot een stinkende modderpoel. Het was gebruikelijk om de Spuiboezem met enige regelmaat uit te baggeren. In 1954 is dit nog door de firma Oosterwijk uit Rotterdam gedaan. Het werd toen met een dragline van de firma Brul uit Doetinchem uitgediept en verbreed. Tijdens het baggeren kwam naast een granaat ook de tijdens rampnacht weggespoelde portemonnaie van de heer Piet of Pieter Snaauw (1865-1959) naar boven. Het papiergeld was inmiddels verteerd.
Meerdere baggersessies volgden, die tijdelijk resultaat gaven. Een echte oplossing bracht de nieuwe riolering, zodat er geen afvalwater op het Spui werd geloosd. Tot die tijd kwamen de rioleringen van de Molendijkse bewoners en zo goed als de totale afvoer van de dorpsriolering uit op deze spuiboezem. Dit dorpsriool - in 1952 aangelegd door de firma Van der Wiel uit 's-Gravendeel - kreeg een rioolgemaal van de filma J. le Comte uit Sommelsdijk dat de afvoer verzorgde naar de spuikom. Deze voorraad kon echter pas geloosd worden in de Kaai, wanneer het waterpeil daar lager is. Via de haven ging het naar het Volkerak.
Na de nieuwe riolering konden de bewoners eindelijk opgelucht ademhalen en tuinen en steigers aanleggen. In het schone water van de jaren 90 zwommen inmiddels onder andere baarzen, snoeken, blieken, vorens en karpers rond
90.
Onze aandacht wordt echter getrokken door andere beestjes die we achter de grote dorpsparkeerplaats voor vrachtwagens en personenwagens tussen de Havendijk en Dorpsweg zien grazen. Dit is goed om te weten dat hier een parkeerterrein is, aangezien de Havendijk ook de toegangsweg is naar het Fort Prins Frederik.
Wij besluiten echter om eerst ons rondje om de kerk te doen en lopen terug naar de Slikdijk.
Vanaf het voet- en fietspad dat vanaf de Slikdijk afloopt naar de Noord Achterweg, krijgen we zowel zicht op de grondkeermuur op de plek waar voorheen het pand op perceel Slikdijk 1 heeft gestaan en de achterzijde van het pand van A. van Rossum uit 1925. We treffen aan het begin van de afrit een paal in het midden van de afrit aan. In de raadsvergadering van december 1958 komen we - ter verbetering van de verkeersveilig - hiervoor een voorstel tegen. Mogelijk heeft de uitvoering nog enige tijd op zich laten wachten. De begroting voor het aanbrengen van de muur met tuinmuurtje om het aanzicht te verfraaien wordt geraamd op ƒ 17.000 in 1976
91.
Vanaf de grondkeermuur krijgen we een overzicht op de Noord Achterweg. Deze weg was in feite de achteruitgang van de Voorstraat. Hetzelfde gold voor de overburen met de Zuid Achterweg. Zo'n twee eeuwen geleden, toen beide straten nog als Den Noordsche Agterweg en Den Zuidsche Agterweg geschreven werden, waren de landen aan de overzijde van de straat nog onbebouwd
92.
Ook de Watering - die we zo dadelijk zullen tegenkomen - liep tot de Den Noordsche Agterweg.
Het deel van de Watering achter de Slikdijk en het eerste deel achter de Dorpsdijk is inmiddels gedempt.
Er is bij de demping wel een waterverbinding aangelegd. Het poldergemaal Het Oudeland is nog steeds operationeel. Het gemaal kan zowel water uit de polder Het Oudeland pompen en spuien op de haven van Ooltgensplaat, als water vanuit de haven de polder in laten stromen
93.
Tegenwoordig dient de Noord Achterweg nog steeds als veelal de achteruitgang van de bewoning van de Voorstraat. Maar ook voor de nieuwbouwwijk dat ontsloten wordt door de straat Pastorietuin is dit een achteruitgang geworden.
Aan de andere kant krijgen we zicht op de vliet, waardoor het water uit de polder kan worden afgevoerd naar het Volkerak.
Aan het einde de Slikdijk, op de hoek met de Dorpsdijk, treffen we een pand aan dat lijkt een façade te hebben, zonder dat er iets achter schuil gaat. Echter aan de andere zijde beschouwt, zien we dat er zelfs een zijraam in opgenomen is. Het maakt het pand tot een bijzondere verschijning in het straatbeeld.
Wanneer we iets meer over de geschiedenis van het pand te weten willen komen, verschijnen er verschillende onduidelijkheden.
De straatnummering lijkt in principe vrij helder. Het pand heeft twee 'voordeuren', waarvan tegenwoordig
94
bij de linker deur nummer 17 staat vermeldt. Het buurhuis draag echter nummer 13. Gezien het brede formaat van het pand, zou dit dus een samenvoeging kunnen zijn van de nummers 13 en 15.
Echter, het kadaster geeft nummer 17 aan het pand van de gedachte met 13 samengevoegde pand 15
95.
Het pand - met nummer 17 op de deurpost - krijgt van het kadaster geen nummer, al bestaat het wel want het zou rond 1900 gebouwd zijn en tevens in gebruik zijn
96.
Gelukkig biedt Eilanden-Nieuws uitkomst. Aan het einde van het voorjaar in 1966 heeft de heer In 't Veld zijn woon- en winkelhuis Slikdijk 17-17a onderhands verkocht aan de heer G. van der Ham. Van der Ham woonde toen aan de Weipoldersweg 2.
We begrijpen nu welke doelen de twee voordeuren hadden. De ene deur ging naar de winkel en de andere naar het woonhuis
97.
P. in 't Veld G.Jzn dreef in zijn winkelpand op 17a een zuivelhandel en verkocht diepvriesproducten
98.
223.163
|
223.167
|
223.168
|
De luchtfoto geven enig zicht op de facade van het pand. Of beter panden, want de panden van 17 en 19 hebben in 1977 een gevel van gelijke hoogte. Dit verklaart ook de aangenomen vorm van deze facade.
luchtfoto's / Capital Press Schiphol - Fotograaf, 1977 -
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (CC BY-SA 3.0)
|
Rond die tijd - in de zomer van 1968 - kocht de fotohandel L. Holleman zijn winkel op nummer 13 en aangrenzende woning op nummer 15 onderhands van L. M. Dorsman
99.
In het jaar 1957 zal P. in 't Veld G.Jzn de handel van zijn vader G.J. in 't Veld hebben overgenomen, die tevens op de Oudelandsedijk 23 zat. Dit laatste adres zal overgenomen worden door zijn nichtje J. in 't Veld en haar man W. Mourik. Geerus Jan in 't Veld overleed op 25 februari 1969 op 79-jarige leeftijd in het ziekenhuis Bethesda te Dirksland. Hij ligt begraven op de Nieuwe Algemene Begraafplaats te Ooltgensplaat en was getrouwd met Maartje de Vos (1889-1978). Hij was op 22 januari 1890 geboren
100.
P. in 't Veld Gzn had dit pand - een voormalig distributiekantoor - in de zomer van 1948 onderhands gekocht van wed. C. Snijder.
Pieter in 't Veld G.J.zn was geboren op 13 april 1916 en is op 7 december 1994 komen te overlijden. Hij werd 78 jaar oud. Hij was gehuwd met Tona Jongejan (1915-1997)
101.
C. Snijder kocht het pand op de veiling van december 1940 van de Betuwsche Hypotheekbank voor ƒ 2075
102a.
Wat daarvoor de gebruiksfunctie is in eerste instantie onduidelijk.
Mogelijk was het hotel Moelker hierin gevestigd, immers - zo is de redenatie van de suggestiegever van Ooltgensplaat - de tram en haven lagen hier om de hoek
102b.
Een eerste advertentie van hôtel en restaurant Moelker komen we tegen in het najaar van 1910. Het staat 'onmiddellijk nabij het station der R.T.M en den aanlegsteiger', tegenover de Steigerdijk. Hij had daarvoor een zaak in Middelharnis, bekend onder de naam Panhuis. Aan het begin van de zomer heeft hij een vergunning gekregen om sterke drank in het klein te verkopen. Dit zou dus overeenkomen met de gegeven suggestie.
In 1914 heeft de eigenaar L. Moelker kennelijk een aanbesteding de deur uit gedaan, om een vergaderlokaal en winkelhuis te maken. Hiervoor heeft hij de architect H.C. de Ruiter in de arm genomen. Het metselwerk - begroot op ƒ 1650 - wordt voor ƒ 1500 gedaan de A. Oosters. Opmerkelijk, want Ooster is niet de laagste inzender. Dit was K. v. Ree Jz., die slechts 1429 vroeg. Het timmerwerk - begroot op ƒ 2098 - komt voor rekening van C. MacKenzie, waarvoor hij ƒ 2037 vraagt en krijgt. Het schilderwerk wordt voor ƒ 399 uitgevoerd door W. J. Donkersloot terwijl de begroting ƒ 640 was. Nu wordt wel voor het laagste bedrag gegaan. En het smidswerk wordt door C. D. Birkhoff voor ƒ 230 uitgevoerd, gelijk het begrote bedrag.
De begrote vergaderlokaal en winkelhuis à ƒ 4618 wordt voor zo'n ƒ 450 minder, namelijk ƒ 4166 uitgevoerd. Dat is zo'n 10% minder dan begroot.
Tijdens de restauratie van het gemeentehuis tussen 1938-39 werd het oude Hotel Moelker, waar ook de secretarie gevestigd was, gebruikt om de openbare Raadsvergaderingen te houden.
Tijdens de WOII wordt in 1941 in het voormalige hotel Moelker aan de Slikdijk de te vormen distributiekring ingericht, zodat deze uit het gemeentehuis gaat. Deze functie sluit precies aan, toen P. in 't Veld Gzn het in 1948 overnam.
Rest de vraag, wanneer L. Moelker is gestopt. De laatste mededeling van een activiteit in het hotel treffen we aan in 1932. Dit komt overeen met het stoppen van de tramlijn aan het eind van 1931, zoals we zo zullen zien
102c.
Het hotel gaat verder als Hotel "v. d. Berge"
102d.
Nadat hij het van Moelker heeft overgenomen, vraagt hij ook meteen weer een vergunning aan voor verkoop van sterke drank in het klein.
We komen Hôtel van den Berge, van de heer P.A. van den Berge, eind december 1931 alweer operationeel tegen. Naast Hotel-café-restaurant had hij ook een banketbakkerij in het pand gevestigd.
Er wordt in de zaal ook filmvoorstellingen gehouden, zo ook zaterdagavond 11 november 1933.
De film Ik heb een mensch gedood werd op die avond vertoond. Tegen acht uur hing er een zware brandlucht in de zaal. Men dacht even dat het om een deurmat ging, dat brandde. Het bleek echter om in de kelder opgeborgen rietmatten te gaan, die met enkele emmers water al snel geblust waren. De bezoekers in de zaal wisten echter niet dat het ernstiger was dan gedacht en bleven rustig verder kijken naar deze Paramount-film The Man I Killed van Ernst Lubitsch, dat ook bekend was onder de titel Broken Lullaby. Het verhaal is gebaseerd op het drama L'homme que j'ai tué van Maurice Rostand, dat zich afspeelt na WOI. Een Franse poilu (infanterist) kan niet vergeten hoe hij op het slagveld een jonge Duitser heeft gedood, nadat hij met Elsa, de verloofde van het slachtoffer en zijn vader heeft kennis gemaakt. Nancy Carroll speelt Elsa. Lionel Barrymore de vader en Tom Douglas de zoon. Phillips Holmes is de Fransman. In 2016 is er een remake van deze film gemaakt onder de titel Frantz.
Oorzaak van het brandje bleek trouwens een achteloos weggegooide lucifer
102e.
Lang houdt P.A. van den Berge het hotel met café, winkel en woonhuis met erf aan de Slikdijk niet. In maart wordt A 79 en 80 Sectie A nummer 1901 en 1902, groot 3.51 Are, publiekelijk verkocht in hotel "Hobbel" door waarnemend Notaris mr. J.W. Höpink. In juli 1934 is het gezin Pieter A. van den Berge vertrokken naar Sommelsdijk
102f.
Nu rest nog de invulling van de jaren tussen 1934 en 1938, het moment van verkoop door Van den Berge en het moment dat het gemeentebestuur hier tijdelijk hun raadsvergaderingen gingen houden.
De secretarie was er al gevestigd, lazen we al.
De uitslag van de verkoop door Höpink is opmerkelijk. Het lijkt erop dat A 79 en A 80 apart verkocht zijn.
Hierin wordt vermeld dat café en woonhuis aan de Slikdijk in maart 1934 voor ƒ 9000 is verkocht aan J.W. Nijgh uit Middelharnis. Caféhouder B. de Ruiter vraagt in oktober 1934 voor het café een 'Verlof A' voor aan. De vergunning van het café van Van den Berge was overgegaan op 't café van Adr. Kroon! De aanvraag voor de nieuwe vergunning betreft weer voor sectie A 1901 en A 1902!
102g.
In november 1937 wordt ons duidelijk gemaakt dat het secretarie wordt ondergebracht in de voormalige winkel van A.J. Campfens, een confectiezaak aan de Slikdijk
102h.
Al met al blijft de functies van het panden of panden in deze periode vaag.
De kadastrale kaarten 1811-1832 wijst Hendrik Slinger, arbeider aan als eigenaar van zowel 777 en 778 - de huidige nummers 17 en 19.
We komen een Hendrik Slinger tegen, die op 25 mei 1822 is getrouwd met Bastiaantje de Vos.
Deze bewoning is inmiddels vervangen. Het oudste pand dat er nu nog staat, is dus gebouwd in 1914 in opdracht van L. Moelker, naar een ontwerp van de architect H.C. de Ruiter, de gemeente-architect en opzichter van Ooltgensplaat
103.
Wat ging G. van der Ham er vervolgens mee doen nadat hij het in 1966 had gekocht van Pieter in 't Veld Geerus Janszoon?
In de zomer van 1969 biedt hij herfst bloemkoolplanten en winter savoyekoolplanten aan (dat tegenwoordig wordt geschreven als savooiekool). Enkele jaren later - zomer 1974 - biedt hij het pand (sectie A 1902) te koop aan: grote woonkamer en keuken, slaapkamer (de voormalige winkel), boven vijf slaapkamers en beneden een ruime kelder. Het blijkt dat hij werk heeft in Schiedam
104.
In 1991 blijkt dat het pand bewoond wordt door o.a. Peter Jaap de Bruin (±1967), een 24-jarige ingenieur aan de Faculteit der Scheikundige Technologie en der Materiaalkunde van de Technische Universiteit te Delft, de huidige TUDelft, die net was afgestudeerd met zijn proefschrift getiteld Aspekten van reaktieve smeltmenging bij aluminiumlegeringen
104.
We vervolgen de route over de Dorpsdijk en treffen bij het voetpad tegenover de brug over de Watering naar de Nieuwstraat een informatiebord aan. Het vertelt het verhaal van het RTM Station Ooltgensplaat.
De Rotterdamsche Tramweg Maatschappij exploiteerde op Goeree-Overflakkee vanaf 1 mei 1909 tot eind 1956 een tramlijn dat liep van "Ooltgensplaat-Dorp" tot Ouddorp met Middelharnis-haven als middelpunt en veerdienst naar de overkant. Vanaf "Ooltgensplaat-Dorp" liep het spoor nog door naar de haven om goederentransport mogelijk te maken en naar de Steigerdijk aan het Volkerak, waaraan ook een RTM-veerdienst aanlegde, die de route Numansdorp - Zijpe voer. Op 4 oktober 1931 stopte RTM met de mini-veerdienst van de gebroeders Van Nimwegen.
Een ritje van Ooltgensplaat dorp naar Middelharnis dorp duurde toen overdag 47 minuten, 's avonds 40 minuten en 's nachts 56 minuten, zo is de verwachting van RTM
105.
Het stukje naar de Steiger wordt op donderdag 9 december 1909 in dienst genomen, zodat men - wanneer het weer het toelaat - daar op de veerboot van de lijn Numandorp (haven) - Zijpe kan overstappen
106.
Op 30 april 1909 werd deze lijn feestelijk geopend met een rit van Middelharnis naar Ooltgensplaat en vervolgens naar Ouddorp en weer terug naar Middelharnis. Drukkerij M. Breur & zonen gaf ter gelegenheid hiervan een gratis feestprogramma uit, getiteld Feestelijke opening der lijn Overflakkee en Goedereede.
Er werd door ondernemende personen, in Ooltgensplaat was dat L. Breeman Mzn, haltegebouwtjes gesticht. Ze traden tevens op als RTM-agent. In de zomer van 1910 kreeg Breeman een vergunning om in het pand in de Nieuwstraat "tot den verkoop van sterken drank in het klein".
Nu treffen we er een café aan in het pand dat nu Café de Brak heet en bij het bruggetje over de watering staat. Het heeft voorheen de toepasselijk naam Café Tramstation gedragen. Het huidige café ziet er gesloten uit. Het blijkt officieel per 30 juni 2020 opgeheven te zijn. Jammer, we hadden graag en drankje gedaan
107.
In de Nieuwstraat treffen we aan de andere zijde ook nog fraai ogend pand aan, dat in 1910 is gebouwd. Voor 1968 werd lange tijd bewoond door de familie A.J. Korteweg. Na hun overlijden werd het onderhands verkocht aan mevr. S.P. van Nimwegen-Beijer. Het werd geheel vernieuwd en kwam in 1970 weer in de verkoop. Na enige tijd bewoning door de familie Groot-van den Ouden wordt het in 1975 weer verkocht
108.
Vooral de bovengevel valt op, een variant op een trapgevel met uitgemetselde pilasters met plaat, met daarop zijn vaasvormige ornamenten. Een sobere mix van diverse neostijlen. Daarnaast accentueren de gele bakstenen mooi in horizontale lijnen de raampartijen, met boven elk raampartij de fraaie heel- en halfsteense kleurwisseling rood en geel. Door deze afwisseling in kleur ontstaan er een visueel effect van genaaid stiksel. Dit is boven de (voormalige) garagedeur goed te zien.
Wanneer we weer op de Kerksingel aankomen, lijkt het vanaf deze zijde alsof er een volstrekt ander kerkgebouw staat. De vele bakstenen zijden met steunberen en leidak dragen zorg voor een andere sfeer, dan de witgeschilderde ingang met toren.
Dezelfde verwarring zou kunnen ontstaan wanneer we de kerk van de Plaete op een tekening in een manuscript onder ogen krijgen. Met een beetje goede wil kunnen we uit het verhoogde schip de dwarsschepen halen, gevolgd door het koor.
Met andere ogen zie je een verhoogd koor dat met een ronding wordt afgesloten.
Hoewel we tegen de klok in om de kerk willen lopen, doen we dat we niet meteen. Een schuur uit 1960
109
trekt onze aandacht. De aangebrachte windveer bestaat uit een apart golfritme met na drie gelijke golven een puntig golfje. De laagste golf van de windveer is een uitgestrekte ronding. De windveren worden bekroond door een gevelmakelaar. Welke betekenissen de zichtbare vormen hebben is niet duidelijk, mede omdat we de getoonde vormen niet herkennen.
Iets anders dat vanwege de kleurstelling opvalt is het gele vlak met daarin in oranjerode kleur geschreven:
Waar blijft het geluid
als het heeft geklonken
Onder deze zin staat "Lucebert (1924-1994)" in eveneens oranjerode kleur, maar nu op de grijze muur.
Deze (bijna exacte) dichtzin wordt gebruikt in de video-opera Non Sono Un Uccello, een fascinerende Gesamtkunstwerk van beeld door Fred van Dijk (1944), poëzie van Bert Schierbeek (1918-1996) en klank gemaakt door Ton Bruynèl (1934-1998). In deze hommage voor de pioniers van de vliegkunst wordt dit verlangen van de mens voor het vliegen uitgebeeld. Maar ook hoe het – net als in de mythe met Icarus en het bijbehorende thema hybris (hoogmoed) – tot zijn val kan leiden.
De val vinden we terug in het vierde deel Ascolta van de opera. In Luister ervaren we deze val.
Luister / Bert Schierbeek
rustig in zijn kleine cabine
ligt hij
kijkt nauwelijks
raast voort
vliegt zich te pletter
spat uiteen
en keert als sneeuw terug
luister
waar blijft het geluid
als het geklonken heeft
het valt denk je
het duikt denk je
en vallend
uit de hand
uit het oog
zie je
het viel
al vallend
viel het
uit de hand
in het oor
het land
van de slapende bergen
oh waar blijft het geluid
als het geklonken heeft
luister
in het immense gat van de ruimte
rolt het geluid zich op
tot vliegende stilte
vliegen door
blauwe wimpers
van witte bergen
in melodieën van groene ravijnen
bewegen schaduwen
in een witgolvend landschap
een grote gonzende vliegvorm rog
verklaart zwevend
het gezicht van vaart
zwaartekracht en evenwicht
vliegen door melodieën
van witte bergen
© Bert Schierbeek / De Bezige Bij
© Weiko Piebes internetlicentie 9-6-2023 t/m 8-6-2026
|
Bij het eerste 'luister' in het gedicht horen we als begeleiding het geluid van beierende klokken. Dit is dan wel toepasselijk, aangezien we tekst lezen op de Kerksingel, waar de klokken regelmatig te horen zijn.
Het toont de aanleiding van deze opera, de tragische ontploffing van het ruimteveer Challenger in 1986.
Voor Bruynél was deze val, het gruwelijke drama van het ruimteveer Challenger in 1986 - met de gedachteassociaties in poëzie verwoord door Schierbeek - de aanleiding van deze opera. "Iedereen herinnert zich de televisiebeelden van het exploderende ruimteschip. Er zaten zeven mensen in, familieleden stonden naar boven te kijken. Wat een triomf had moeten zijn, werd een catastrofe. Je volgde de beelden, je begreep, maar je hoorde niets."
110
Wanneer we wel ons rondje om de kerk - tegen de klok - gaan afmaken, krijgen we van een afstandje meteen een nieuwbouwproject uit 1992 in het oog. De eerstesteenlegging vond plaats op 20 juli 1992, door de voorzitter van de W.B.V. P. Kagchelland. Wat opvalt aan deze herdenkingsteen is dat het niet exact de hoogte heeft van drie stenen en twee voegen. Terwijl het tijdens de gebeurtenis zelf wel het geval was.
P. Kagchelland was de voorzitter van Woningbouwvereniging 'Beter Wonen' te Goedereede. De vereniging had architect Ad Gestel uit Middelharnis gevraagd om deze zogenoemde SHS-woningen van 2 blokken van 4 woningen te ontwerpen. De bouw ervan was in handen van aannemer Kroon. Om deze woningen hier te bouwen zijn er een viertal landbouwschuren afgebroken
111.
Ook de boerderij en schuur aan de zuidzijde van de Weesmolenstraat - op het oog en in lijn het vervolg van de Voorstraat - maakte plaats voor nieuwbouw. De vergunning voor het slopen werd in 2009 verleend. Zowel vanaf de straat als vanuit de lucht kunnen we zien dat dit in 2010 is gerealiseerd
112.
We zien inmiddels ook weer onze wagen staan. We besluiten eerst even een kijkje te nemen bij het Fort Prins Frederik (31700), het voormalige Fort Duquesne, een vernoeming naar een Franse admiraal die nog gevochten heeft tegen Michiel de Ruyter. Dit fort, samen met die aan de overkant van het Volkerak - dat de naam Fort De Ruyter (nu Fort Sabina) kreeg - werd gebouwd onder het bestuur van Lodewijk Napoleon. Ook werden toen de twee kleine batterijen, op de Dorpsdijk (nu deels de nieuwe begraafplaats) en Molendijk (nu deel de straat Kleine Vest) gebouwd. Het eerste deel van het Fort, de geschutstoren, kwam in 1811 gereed
113.
Detail Fort in winter / Fototechnische Dienst Luchtvaartafdeeling
NIMH.NL 2011-1047 Collectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie
|
Op 9 september 1812 was Fort Duquesne onder bevel van generaal Claude Rostollant (Nevache, 23 mei 1762 - Passy, 11 juli 1846) geplaatst. Wegens de oprukkende Bondgenoten vanuit het noorden had hij op 21 november het staat van beleg afgekondigd op Goedereede en Over Flakkee en was het fort in behoorlijk staat van verdediging gebracht met de komst van 30 mariniers.
Als tegenactie had kustkanonnier Gerrit van Kuyk een plan gemaakt en luitenant Millioen, sergeant De Wilton, de korporaals Arie of Ary van der Helm (dus niet Laurens) en D. Millioen en de kanonnier Blik of Blick weten te overtuigen om hieraan mee te werken. De korporaal Van der Hem had in een geheim overleg een plan uiteengezet om de Fort over te nemen. Ook de burgemeesters, waaronder toen nog de maire Johannis van Putten werden geïnformeerd.
De (veelal Oranjegezinde) tewerkgestelden werden 's ochtends 4 december 1813 om 7 uur door de Fransen geïnstrueerd. Hieronder waren ook Klaas J. de Vos en korporaal Van der Hem. Na het middagappel in het fort wierpen de tewerkgestelden onder het uitroepen van "Oranje boven" zich op de mariniers. Deze werden ontwapend en Van der Hem nam generaal Rostollant, die hier ook toevallig aanwezig was, gevangen.
Ze lieten door twee losse flodders in de kanonnen af te schieten aan de dorpsgenoten weten dat het fort was overgenomen.
Naar verluidt zou Klaas J. de Vos, die de Nederlandse vlag onder zijn jas meedroeg, deze op de geschuttoren van het Fort hebben geplant.
Verder zou de burger Johannes Verhage van de partij zijn.
In het dorp greep de Franse commandant kolonel Taubin echter in. Diverse Oranjegezinde soldaten sloot zich aan bij de burgers, zodat Taubin door twee bodes uit te zenden hoopte op versterking uit Willemstad en Hellevoetsluis.
Korenmolenaar Jacob Overwater werd door burgemeester Van Putten als renbode te paard naar Oude Tonge gestuurd de bevolking te waarschuwen en opdracht te geven om de Franse bode - die waarschijnlijk via Middelharnis zou reizen - tegen te houden. Dat lukte.
De burgers en soldaten trokken als groep van 60 man onder leiding van sergeant Lindau op naar het fort om dit te versterken.
De bode naar Willemstad bereikte wel zijn doel. Een schip met ongeveer 100 soldaten wisten ondanks de beschietingen de oever te bereiken. In het volgende vuurgevecht verloren 18 van hun het leven.
De Franse commandant kolonel Taubin gaf echter niet op. Hij beveiligde het met 3 stuks geschut, waarbij hij tevens de Voorstraat kon controleren.
De toegestroomde burgers uit omringde dorpen bleken echter niet in staat om de drie redoutes te overmeesteren, zodat de strijd werd verplaatst naar de volgende dag.
400 burgers, onder leiding van de molenaar J. Overwater en J. van Rossum uit Dirksland wisten de volgende dag een van redoutes (No.3) in handen te krijgen, waarbij zeven burgers gewond raakten.
Na het vernagelen van twee stukken door sergeant-majoor v.d. Hoeven - nodig na afvuren van een zeker aantal schoten, wegens metaalmoeheid - nam de vuurkracht van de Fransen af, zodanig dat men capituleerden.
Ze werden ontwapend naar Oude Tonge gebracht en daar ingescheept om naar Frankrijk te gaan.
Ons leefgebied werd - wegens het ontbreken van een georganiseerd leger, na Napoleons mislukte veldtocht tegen Rusland - veelal bevrijd door de bewoners, de burgers van dat leefgebied van de Franse overheersing.
Rostollant zou afgevoerd worden naar Den Haag. Een van de vele andere rondgaande verhalen beweerd echter dat hij werd afgevoerd naar Woerden. Een ander verhaal laat hem eerst naar Den Haag gaan en vervolgens naar Woerden, waar hij terechtstond wegens afpersing. Echter, hij werd hiervan vrijgesproken.
Het Fort draagt voortaan de naam Prins Frederik, de zoon van de toekomstige koning Willem I.
De 'overrompelaars', 22 militairen en 12 burgers, kregen bij besluit van de Souvereinen Vorst van 9 februari 1814 een zilveren medaille met inscriptie Voor Moed en Vaderlandsliefde en Du Quesne 4 December 1813 aan een geel-wit-blauw-wit-geel lint. Ook zijn hiervan kleine, gegraveerde draagpenninkjes. Deze zijn 14 mm i.p.v. 40 mm. Dr. J. Verseput vond (aangevuld of uitgebreid door anderen) de namen van 19 personen terug: Pieter Bettens (kustkanonnier), A. Bogaerd, F. Booss of F. Boois (burger), Pieter Braal, Crosek (gardien de batterie), J.M. Heeneman [?], Ary v.d. Helm (korporaal kustkanonnier), Kommer Hoogmoed, P. Hünderfanger (korporaal kustkanonnier), K. v. Kadsand, Gerrit van Kuyk / Kuyck (bedenker, timmerman, korporaal kustkanonnier), J. Lidau, D. Millioen (korporaal kustkanonnier), Johannes Mulder (kustkanonnier), Jacob Overwater (burger), Johannes van Putten (burger, maire, burgemeester), Jacob van Rossum (burger), Falentijn Smit (kustkanonnier), Ary Verhoeven (kustkanonnier), Jacob Versluis (kustkanonnier), K.J. de Vos (meester timmerman)
114.
Hermanus Vinkeles (Amsterdam, 2-11-1790 - Amsterdam, 11-5-1850) beschreef in een van zijn eerste versjes, een 24 couplet tellend gedicht De verovering van het fort Duquin op Over-Flakkee de verovering, waarbij hij Klaas de Vos als enige bij naam noemt, met zijn actie:
Nu klimt de kloeke Klaas de Vos
Langs muur en toren op;
En houdt de staatse vlag gereed,
Verborgen onder 't opperkleed,
En plant haar op den top.
115
Wie waren deze burgers, die zich op zo'n bijzondere wijze verzetten en de vijand het eiland afzetten?
Jacob van Rossum (1767-1833) is een zoon van Dirk van Rossum en Lourensje of Laurensje Gardenier. Hij werd in Dirksland geboren op 27 juli 1767. Twee weken later, op 9 augustus 1767, werd hij gedoopt. Hij huwde op 14 september 1788 met Tijsie of Tijsje Kooman (Dirksland, 7-9-1766 - Dirksland, 17-11-1824). Ze kregen vijf dochters: Lourensje / Louiwisa / Laurensje (1789), Marija (1792), Dirkje (1795), Leentje (1798) en Elisabeth (1802). Hij overleed als 66-jarige op 22 november 1833 in Dirksland.
Laurensje huwde als 17-jarige te Dirksland op 16 oktober 1806 met de maire Johannes van Putten. Johannis Arens van Putten werd op 21 november 1784 te Ooltgensplaat geboren als zoon van Arend Janse (Adriaan) van Putten en Neeltje Johannes van Putten. Laurensje overleed in 1810 op 21-jarige leeftijd in het kraambed. Van Putten zou op 20 april 1814 - dus na hun bevrijdingsaktie en medaille ontvangst - te Dirksland hertrouwen met Laurensjes zusje de 17-jarige Leentje. Johannes Arendszn van Putten, Johannis Az. van Putten of Js. van Putten Az. overleed voor Leentje, wanneer is niet bekend. Leentje wordt 57 jaar en overlijdt als weduwe op 21 februari 1855
116.
Een ander zusje van Laurensje, Dirkje (1795) trouwde met molenaar Jacob Overwater. Ze kregen te Middelharnis op 1 april 1823 hun dochter Tijsje Overwater. Jacob komt op 73-jarige leeftijd op 3 oktober 1862 te overlijden te Middelharnis. Dochter Tijsje trouwde op 9 december 1843 met de reeder te Middelharnis Pieter Leendert Slis (22-10-1816 - 9-7-1904) . Tijsje overlijdt te Middelharnis op 10 mei 1879
117.
Klaas J. de Vos kreeg naast de medaille en het genoemd worden in het gedicht van Vinkeles ook nog een gedenkschrift op de kogel dat was ingemetseld in de na WOII is afgebroken Hotel "Hobbel". Hierop stond "Ter gedachtenis aan Klaas de Vos en anderen, 5 december 1813". De kogel was tijdens het afvuren toendertijd in de oostelijke muur terechtgekomen, onder de letter T van Hotel Hobbel.
Tijdens de officiële opening van het vakantie- en conferentiecentrum op het terrein van het Fort, zaterdag 17 mei 1969, werd zijn overwinningskreet Het Fort is over! door mr H.K.J. Beernink, minister van Binnenlandse Zaken herhaald, waarbij hij als aanvoerder van de "Gideonsbende" met ere werd genoemd. Verder deed de minister de suggestie om een straat naar hem te vernoemen.
Uit sibbekundige naspeuringen, waarbij zowel de mannelijke lijn als de vrouwelijk lijn wordt uitgezocht, blijkt dat Klaas de Vos op 4 december 1789 geboren is. Of dit klopt is de vraag, we hebben het niet kunnen verifiëren. Hieruit blijkt dat hij dat hij op zijn verjaardag deelnam aan de verovering van het Fort en dat het net 24 jaar was geworden. Van de Nationale Militie te Ooltgensplaat had hij nummer 546 van de lichting 1 14 gekregen. Dit nummer werd uitgeloot. Bij deze notitie stond ook nog zijn lengte van 1.58 m vermeld
118.
Johannes Verhage - die samen met Klaas de Vos bij de bevrijding van het Fort was - was eind 1863 nog in leven. Hij heeft geen beloning voor zijn moedige daad ontvangen, leefde op hoge leeftijd in armoede
119.
Later is er sprake van een Stelling van Ooltgensplaat bestaande uit het Fort Prins Frederik en een drietal lunetten (later redouten en borstwering), dat onderdeel uitmaakte van de Stelling van het Hollandsch Diep en het Volkerak oftewel Stelling van Willemstad. En als zodanig behoorde het tot de Vesting Holland en de Nieuwe Hollandsche Waterlinie
120.
We laten het fort achter ons en rijden via de Havendijk naar de Slikdijk om nog even de Steigerdijk op te rijden.
Van spoor, tram en veer vinden we niets meer terug.
Ter hoogte van de sluis, op een kruispunt van vele wegen, treffen we nog een zeer bijzonder informatiebord aan - dat zeer tot de verbeelding spreekt. Op een transparant paneel krijgen we de bewoning van en het leven in dit gebied van de dertiende eeuw voorgeschoteld. En dat is niet zonder reden.
De paleogeografische situatie uit deze periode hebben we al eerder getoond, zodat we een beeld hebben bij de dertiende eeuw. Leden van de historische vereniging De Motte ontdekken hier in 1979 een nederzetting uit die periode. Het onderzoek tot 1987 schetst het beeld dat we hier zien uitgebeeld.
Boeren in Berwoutsmoer : 1200 - 1400 : Opgegraven onder Ooltgensplaat / Rias Olivier m.m.v. Pau Heerschap, Cathy Westdorp (redactie); Kees van Rixoort (eindredactie); Joyce van Dijk (bijdrage). - Middelharnis : De Motte, 2019. - ISBN 978-90-805116-9-9 (€ 29,50)
|
Verder onderzoek werd onmogelijk gemaakt, omdat de komst van de Philipsdam ervoor zorgde dat de site permanent onder water kwam te staan. Voor de komst van de dam was men in staat om bij eb het terrein te onderzoeken.
De resultaten van dit onderzoek heeft men ondergebracht in het boekwerk Boeren in Berwoutsmoer. Het boek is als een drieluik geschreven. Het bevat een mix van verhalen van het onderzoek, de onderzoek vondsten en welk (gezamenlijk) verhaal dit vertelt, wordt geïllustreerd aan de hand van de mensen die toen leefden en werkten.
Een deel van de vondsten zullen we op Dag 3 tegenkomen in het Streekmuseum Goeree-Overflakkee te Sommelsdijk.
Het verhaal speelt zich af voordat Ooltgensplaat bestond. En dus ook het omdijkte Overflakkee bestond toen nog niet, laat staan Goeree-Overflakkee. Het gebied werd toen, zoals we al verteld en verklaard hebben, Berwoutsmoer genoemd. In het boek komt het bestaan en bewoning van twee eeuwen Berwoutsmoer tot leven
121.
In twee latere documenten worden de resten van het verdronken dorp ook door een typefout aangeduid als Ooltemsplaat. Men doelt op het gehele terrein onder het Fort (AMK-terrein 10.539) en de onderzochte vondst van De Motte (Archis-waarneming 7.938)
122.
De ontdekkers van deze bewoning waren het echtpaar Nel en Arie Donker uit de Langstraat, Achthuizen. Zij waren eigenlijk op zoek naar sporen van de verdronken dorpen en hoopten door met hun boot langs de kustlijnen te varen, ze ook op Overflakkee te kunnen ontdekken. In augustus 1979 gebeurde het, toen ze het eigenlijk net hadden opgegeven. Ze zagen iets dat mogelijk in die richting zou kunnen wijzen
123.
Met talloze andere vrijwilligers zijn ze vijftig dagen in zeven jaar - in stilzwijgen over hun ontdekking - aan de slag gegaan. In steeds wisselende uren in alle seizoenen onder alle weersomstandigheden hadden ze telkens zo'n drie uur de tijd om de zeebodem te onderzoeken en te graven. Daarna moesten ze zich weer terugtrekken voor de vloed. Desondanks vonden ze het bijna een voorrecht om na verloop van ontdekkingen, telkens van het ene huis over de kreek naar het andere ontdekte huis te mogen lopen en steeds nieuwe ontdekkingen te mogen doen. De volledige wetenschappelijke staf van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek te Amersfoort kwam dan ook graag langs om ook eens door een 13e-eeuws nederzetting te wandelen
124.
Aangezien er complete huizen en houten kuipen - die voor de zoutwinning werden gebruikt - zijn gevonden, bestaat de gedachte dat deze nederzetting zo tussen 1100 en de Sint-Elisabethsvloeden bewoond waren geweest
125.
Welke van de drie Elisabethsvloeden, die op de naamdag van de heilige Elisabeth van Thüringen (van Hongarije), 18 op 19 november hadden plaatsgevonden en voor een einde van de bewoning zorgde is niet bekend. Die van 1404 trof vooral (Zeeuws-)Vlaanderen, maar ook de Hollandse kuststrook en in Engeland Kent. De vloed van 1421 teisterde de hele kustlijn, van Vlaanderen tot aan Groningen. De laatste, van 1424, werd fataal geacht voor de Groote Waard
126.
Zodoende kunnen alle drie ervoor in aanmerking komen of invloed hebben gehad, waarbij de moernering zelf ook als een grote boosdoener en medeveroorzaker kan worden gezien.
Tegenwoordig wordt het gebiedje beschermd door een keiendam om verdere afslag tegen te gaan
127.
Wij slaan nog even de weg in dat ons naar het recreatiestrand zal brengen. Met mooi weer zal het goed toeven zijn. Dat is nu niet het geval en zodoende treffen dan ook niemand aan.
Wanneer we over het terrein van de verdronken woonplek de verte in kijken en voorbij het Volkerak komen met onze blik, dan ontdekken we zo'n 5 kilometer verderop de toren van de (inmiddels voormalige) Petrus en Pauluskerk te Dinteloord in Noord-Brabant. Architect C.M. van den Berg bouwde het in 1951. In 2014 viel het religieuze doek voor het gebouw. Architect Paul Dinant ontwikkelde voor de kerk appartementen, zodat het gebouw in zijn nieuwe functie nog steeds beeldbepalend kan zijn. Dinant kreeg het handen toen hij het eind 2018 van verkoper Hans van Trier kocht
128.
In 2021 zijn er 27 appartementen in de beide zijbeuken gerealiseerd. De middenbeuk is gereserveerd als gemeenschapsruimte, waar de kerk nog te zien is
129.
Zaterdag 4 september 2021 werd het op feestelijke wijze geopend met een kunstexpositie
130.
Aangezien we het niet meer drooghouden vandaag, besluiten we er punt achter te zetten. We rijden terug over de Steigerdijk en Dorpsdijk. Net voorbij de afslag naar de Nieuwstraat treffen we de contour aan van de verdedigingswal - zodat we met recht kunnen spreken van een vestingdorp - gevolgd door een verdedigingsgracht en volkstuintjes dat doorklieft wordt door een strook gras.
detail uit: Kadastrale kaart 1811-1832: verzamelplan Ooltgensplaat, Zuid Holland
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed MIN08144VK1 (CC BY-SA 3.0)
|
Dit strook gras zou zomaar de plek kunnen zijn waar mogelijk de voormalige Eerste Hamerd zou kunnen hebben gelegen. Na de deels omgebouwde batterij in het nieuwe kerkhof, bereiken we al snel de Tweede Hamerd.
In deze laatste kreeknaam kunnen we mogelijk op de kaart de door de heer van Putten genoemde Verbettenamer herkennen, toen hij het deel van Galatee dat er door begrensd werd, "ter moerneringge" uitgaf
130.
Vergeleken met de Breede Gooi, ten zuidwesten van Dirksland, is de Tweede Hamert een smalle en verlandde kreek. Desalniettemin meandert het toch maar mooi ruim 2 kilometer door het strak verkaveld landschap
131.
In het voorjaar van 1969 is er onder de wegen Langeweg en 2e Zuid Boutweg een nieuwe en ruimere duiker gelegd. Deze is zodanig breed - 1.85m breed en 2.20m diep over een lengte van zo'n 10 meter - dat de maaiboot er doorheen kan en niet telkens met een kraanwagen uit en in het water getild hoeft te worden. Nu kan het alle wateren in het hele Oudeland bevaren en de waterplanten maaien en gemaaide planten verwijderen.
De duikers zijn gemaakt van Waco-betonelementen uit Krimpen aan de IJssel. Ze zijn geplaatst door de firma D. Ras te Nieuwe-Tonge
132.
Aan het einde van de Noorzijdsedreef mogen we de 315°-bocht nemen naar de 1e Noordboutweg. In de bocht blijven we even stilstaan om te zien of we iets van Het Groote Gat kunnen ontdekken.
Dit water, Het Groote Gat van Ooltgensplaat, ligt zowel in de Binnenbedijkte-Noord-polder als in de Oudelandsche-polder-van-Ooltgensplaat, oftewel Binnenbedijkte Noord Polder en Oudelandsche Polder.
De Binnenbedijkte Noord Polder werd in 1523 bedijkt, maar stroomde in 1613 onder water. Het jaar erop werd 330 gemeten van de 600 herdijkt. Ook in de jaren 1682 en 1715 is het opnieuw ingevloeid.
Het Oudelandsche Polder of Oudeland werd, zoals eerder aangeven, op 13 maart 1483 ter bedijking uitgeven en bestond uit de platen Ooltkensplate en Vloyhil, ook voorkomend als Vloeihil
133.
Het Groote Gat is een wiel, ontstaan door een dijkdoorbraak op 26 januari 1682 in de oude zeedijk. Deze dijk is niet hersteld, wat echter veelal wel gebeurt, door het ontstaande gat 'buitenom' te herbedijken, zodat er een zoetwaterreservoir ontstaat. We zien dit namelijk wel aan de andere kant, waar ook een wiel zit in de Oudelandsche Dijk. Het zoetwaterreservoir is door de Galathesche Polder 'ingepikt'.
Een oude kaart uit 1728 spreekt dit echter tegen. De kaart geeft 1715 aan als jaar van de Groote Doorbraak. Bij eerdere dijkdoorbraken is de oude zeedijk - de Gewesen Zeedijk - niet als zodanig hersteld. De Groote Doorbraak van 1715 doorbrak de Oudelantsen Dijk. Deze werd - zoals gezegd - niet hersteld, maar in 1718 gedeeltelijk vervangen door een voorliggende dijk, de Nieuwen Zeedijk. Met de toevoeging van de Binnengedykten Noord Polder werd het Oudeland van Ooltgensplaat weer iets groter.
Op deze kaart staan trouwens ook de oude benamingen van de Groeneweg (4de Noord Bout Weg), Bosweg (Derden Noord Bout Weg), Veenweg (2de Noord Bout Weg en 1e Noordboutweg (1ste Noord Bout Weg). Duidelijke verwijzingen naar wat men verwacht van deze gronden, waarbij de wegen dienen om het te kunnen afvoeren, namelijk de oogst.
Het Grote Gat is nu een natuurlijke omgeving geworden. Drie eeuwen na het ontstaan, groeit er onder meer de smalle lisdodde, waterpunge, slanke witte waterkers, weidetorkruid, valse voszegge, zeebies, waterzuring en stekelvaren. Op het aanwezige drassige grasland, dat nog enige mate van kenmerken van brakke grond heeft, groeit onder andere ruwe bies, aardbeiklaver, ronde rus, heel blaadjes, zeegroene zegge, zeegroene rus, gevleugeld hertshooi. De grote karekiet, baardmees, snor en slobeend broeden hier graag.
Toen het gebied in bezit was van notaris Chr. Akkermans (1880-1938) - hij vestigde zich in 1916-17 in Ooltgensplaat als notaris en betrok het pand aan de Voorstraat 31-33 - lag er in het midden een eilandje waarop een huisje of blokhut was gebouwd. Het was visrijk water. Zo werd er bijvoorbeeld zaterdag 15 oktober 1921 200 kg vis gevangen, waaronder een snoek van 22 kg. Deze zal rond 1.30m geweest moeten zijn, is de inschatting. Al kunnen ze wel 1.50m worden. Ook zal het een behoorlijke leeftijd hebben gehad. Bij uitzondering kunnen ze wel 25 tot 30 jaar worden. Met zo'n gewicht zal de leeftijd richting deze uitzondering gaan.
Twee zakken met vis werden die zaterdag aan de arme mensen uitgedeeld.
In 1934 herinnert notaris Akkermans hengelaars er nog maar eens aan dat ze een vergunning van hem moeten hebben om er te mogen vissen.
Twee jaar later is rijksveldwachter Looij genoodzaakt om tegen enkele personen een proces verbaal op te maken, omdat ze er toch zonder vergunning visten.
Staatsbosbeheer wil dit niet vruchtdragend gebied - dat heel soms ook Adolfsgat wordt genoemd - in 1971 kopen voor ƒ 33.000 en toevoegen aan het "beschermd natuurgebied" voor het streekplan Zuid-Holland-Zuid.
Je kunt er daarom nu, zonder hond, omheen lopen. De wandelroute Blauwborst Groote Gat heeft een lengte van 3 kilometer
134.
De 1e Noordboutweg brengt ons vervolgens snel naar de parallelbaan van de Langeweg.
Nu we op de parallelbaan rijden kunnen we ook even stoppen bij de boerderij dat hier staat. De herdenkingssteen wijst ons erop dat het pand inmiddels de ouderdom van een eeuw is gepasseerd. De eerste steen werd gelegd door H. van Rossum Pz op 19 juni 1912. De panden in en om de 315°-bocht worden ook gebruikt door dragers van deze familienaam.
Deze boerderij staat voor de bedrijfspanden aan de Waardersweg 1 die gebruikt worden door Aardappelhandel Meijer BV. De boerderij heeft het adres van Langeweg 65.
H. van Rossum Pz zal in 1912 nog jong geweest zijn. In 1927 komen we Huibert van Rossum Pz tegen in de uitslag van de loting voor de dienstplicht. Hij is waarschijnlijk geboren in maart 1908. Zijn ouders zijn Pieter van Rossum en Hester Tanis. We kunnen uitrekenen dat hij bij de eerstesteenlegging 4 jaar oud geweest is en bij de loting 19 jaar.
Op de nieuwe ijsbaan ten westen van het fort Prins Frederik, dat begin 1928 officieel in gebruik wordt genomen, wordt ter gelegenheid daarvan twee wedstrijden gehouden, waaronder het schoonrijden. H. van Rossum Pz. werd met mej. Ros zesde. Een jaar later werd hij derde bij een wedstrijd schieten. Het jaar erop beland hij in de middelmoot, maar komt in april 1930 weer sterk terug bij de schietwedstrijd van B.V.L. In 1931 wordt hij bevorderd tot scherpschutter bij de Bijzondere Vrijwillige Landstorm dat in 1920 wordt gevormd uit het koningshuis-gezinde Vrijwillige Landstorm en de revolutionairen de Buitengewone Vrijwilligers. Het werd opgeheven na de Duitse inval in mei 1940.
Rond het begin van de zomer van 1939 trouwt Huibert met de 21-jarige Johanna Lena Struijk, waarmee hij een aantal kinderen krijgt, waarvan hij nog meer kleinkinderen krijgt.
Hij was kerkvoogd van 1 januari 1954 tot 31 december 1976.
Deze 4-jarige herdachte eerstesteenlegger komt op 80-jarige leeftijd te overlijden op 30 augustus 1988
135.
Op het einde van de tocht van vandaag zien we op de rand van de plaat, op de Oudelandsedijk, nog een pand staan dat het van de daken schreeuwt dat het ook oud is. Het pand op nummer 33 vertelt ons dat het in 1820 gebouwd zou zijn.
Het BAG houdt het echter op 1920. Op de Kadastrale kaart 1811-1832 treffen we op deze plek wel al bebouwing aan op 156. De kavels 155 t/m 157 zijn op dat moment in handen van arbeider Laurens Schaap.
Eind 2005 staat het te koop voor een vraagprijs van € 415.000 k.k.
In 2009 staat er "Hoeseboes" op de voorgevel "Henk's dream" op de schuurdeur
136.
De buurman, Stichting FOGO, woont echter op nummer 4 aan dezelfde straat, maar als een enclave omringd door Ooltgensplaat en Achthuizen, wel in Den Bommel. FOGO, Federatie Ondernemersverenigingen Goeree-Overflakkee, is de koepelorganisatie dat vanaf 2013 de belangen behartigd van alle ondernemers op het eiland, sinds de gemeentelijke herindeling in 2012.
Hoog op de agenda staat de bereikbaarheid van het eiland nu de Haringvlietbrug en Heinenoordtunnel door Rijkswaterstaat gerenoveerd wordt, zodat de veerboten weer ingezet moeten worden
137.
En daarmee is deze dag en het verhaal weer (afge)rond.
noten:
1.
Omringd door water : De geschiedenis van de 25 Nederlandse eilanden / Jan Bank, Doeko Bosscher. - Amsterdam : Prometheus, 2021. - ISBN 978-90-446-3797-7. - p. 620;
2.
Telefoon en mailcontact Jan, Adri en Sari van Dongen, 24-2 - 9-3-2023 (van het voormalig transportbedrijf G. van Dongen, inmiddels VDH Company - VDH Dirksland);
Delpher:
Algemeen Dagblad, 18-07-1964 De brug open: : Vreugde op Goeree-Overflakkee, maar ook nieuwe nachtsloten op vele huisdeuren / Van een onzer verslaggevers [met tekening van Bas van Dongen];
Het Parool, 20-07-1964 Eerste betalende rijder over Haringvlietbrug Minister als tolgaarder : Lof voor de 72-jarige initiatiefnemer Sieling / (Van een onzer verslaggevers);
De nieuwe Limburger, 21-07-1964 Minister Van Aartsen stelt brug voor het verkeer open Grote chaos bij Haringvlietbrug;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws, 20 juli 1955 Transportbedrijf G. van Dongen te Dirksland gehuldigd;
Eilanden-Nieuws, 22 mei 1962 Familieberichten Adrianus Johannis van Dongen;
Eilanden-nieuws, 21-07-1964 Dit was het grote moment: Minister van Aartsen verkocht het eerste kaartje voor de brug;
De Stem, 21-07-1964 Minister verkoopt tolkaart voor Haringvlietbrug (foto met kaartverkoop J. van Aartsen aan Bas van Dongen);
Eilanden-Nieuws, 1 april 1997 Familieberichten Gijs van Dongen;
Eilanden-nieuws, 7 december 1999 Familieberichten Bas van Dongen;
Eilanden-Nieuws, 20 december 2005 G. van Dongen Transport internationaal bedrijf van Flakkeese bodem / Adri van der Laan;
Eilanden-Nieuws, 19 november 2013 Familieberichten;
Erfgoedlijn Goeree-Overflakkee Opening Haringvlietbrug;
Erfgoedlijn Goeree-Overflakkee Flakkee uit zijn isolement / J.C. Both, p. 4;
Online Begraafplaatsen Adrianus Johannis van Dongen;
3.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-Nieuws, 11-03-1960 Jaarvergadering Flakk. Gemeenschap gewijd aan de brug : Hoofdingenieur Zandveld spreekt over bruggenbouw speciaal over het Haringvliet;
Wikipedia Lijst van Nederlandse ministers van Verkeer en Waterstaat;
Wikipedia Jan van Aartsen;
Parlement.com Mr. J. (Jan) van Aartsen;
4.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws, 18-06-1952 De vaste oeververbinding en verbetering veerdiensten;
5.
Omringd door water : De geschiedenis van de 25 Nederlandse eilanden / Jan Bank, Doeko Bosscher. - Amsterdam : Prometheus, 2021. - ISBN 978-90-446-3797-7. - p. 620;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-Nieuws, 9 december 1953 N.V. Brugverbinding Goeree-Overflakkee Hoekse Waard opgericht;
6.
Rijkswaterstaat Haringvlietbrug (A29);
De geschiedenis van de Haringvlietbrug / J. Knape (lezing), p. 94-95 (in: Zuid-Holland, Elfde jaargang, Nr 4, oktober 1965, p. 89-96;
7.
Delpher:
Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad, 08-03-1961 Aanbesteding brug over Haringvliet;
8.
Delpher:
Algemeen Dagblad, 14-09-1962 In Haringvliet: Eb legde brugdeel zachtjes op zijn pijlers / Van een onzer verslaggevers;
nationaal archief, 2.24.05.02 volgnummer 2 | ANP Foto, Fotocollectie Elsevier, 13-09-1962, © ANP;
9.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-Nieuws, 11 september 1891 Melissant;
Eilanden-Nieuws, 7 mei 1952 Nalezing over ht bezoek van de Minister van Verkeer en Waterstaat aan ons eiland;
Eilanden-Nieuws, 19 november 1952 Vaste verbinding Flakkee - vaste land;
Eilanden-Nieuws, 17 juli 1964 Nog twee dagen ..... en Flakkeee is uit zijn isolement! Een stukje geschiedenis;
Eilanden-Nieuws, 1 juli 1975 Exploitatie van Haringvlietburg vanaf vandaag in handen van 't rijk Burg. v. d. Harst: "Het was toch een lucrative brug!";
Delpher:
Algemeen Dagblad, 01-06-1964 Flakkee vast aan Hoeksche Waard Een grote dag voor Pieter Dirk Sieling Laatste deel van Haringvlietburg op zijn plaats / Van een onzer verslaggevers;
Dag van toen Haringvlietbrug maakt einde aan isolement Goeree-Overflakkee;
Rijnmond, 20 juli 2021, 12:00 'Dan bouwen we hem zelf wel': Dit is het bijzondere verhaal van de totstandkoming van de Haringvlietbrug / Marcia Tap;
Rijnmond, 25 juli 2021, 10:17 Boer Sieling gaf met zijn volharding en koppigheid Goeree-Overflakkee de Haringvlietbrug / Marcia Tap;
10.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-Nieuws, 7 augustus 1981 Dhr. P.D. Sieling overleden;
Delpher:
Nederlandsche Staatscourant : Bijvoegsel no. 90, 10-05-1920 Akten betreffende coöperatieve vereenigingen - No. 6373;
De Volkskrant, 04-03-1961 Man van "Geduld en Volharding" Pieter Dirk Siling vocht zijn halve leven lang voor brug naar Goeree / (Van onze correspondent);
11.
Krantenbank Zeeland:
Opbouw, 10 mei 1946 De Nederlandsche pers bezoekt Goeree en Overflakkee;
Opbouw, 12 november 1946 Het hoogbezoek aan ons eiland : Daarna hield de Heer Sieling een betoog;
Delpher:
De Volkskrant, 04-03-1961 Man van "Geduld en Volharding" Pieter Dirk Siling vocht zijn halve leven lang voor brug naar Goeree / (Van onze correspondent);
Omringd door water : De geschiedenis van de 25 Nederlandse eilanden / Jan Bank, Doeko Bosscher. - Amsterdam : Prometheus, 2021. - ISBN 978-90-446-3797-7. - p. 573;
12.
Ontwerp dam in het Hellegat / Ir. J. van Veen. - Rapport : Alg. 2, R 237. - 1929;
Boringen, peilingen en metingen in het Hellegat / Ir. J. van Veen. - Rapport : Alg. 3, R 238. - 1930;
Bruggen bij Tiengemeten / Ir. J. van Veen. - Rapport: Alg. 238, R 362. - 1950;
Verbeelding van de Waal : Het verhaal van de Waal in 300 en enige schilderijen, archeologische vondsten, historische foto’s en oude kaarten / Jan Neefjes, Hans Bleumink (redactie). - Nijmegen : De Bastei, 2017. - p. 44-45;
Waterwerken in het Volkerak / Jan van Horne. - Willemstad : Van Horne, 2004. - p. 5-6;
De Ommelanden : band 2 / Heleen van Baalen, Weiko Piebes. - Veendam : Staalboek, 2022. - ISBN 978-90-72938-60-2. - p. 556-558;
13.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws, 1 juli 1958 Het jubileum van de heer P. D. Sieling Veertig jaar voorzitter van de landbouwvereniging "Ons Belang" Melissant;
Eilanden-nieuws, 16 oktober 1964 P. D. Sieling trad af als president-commissaris van de N.V. Brug Grootse hulde voor verbeten vechter;
Eilanden-nieuws, 6 augustus 1965 Miniatuur-monument voor dhr. P. D. Sieling Origineel wordt 5½ meter hoog;
Eilanden-nieuws, 16 augustus 1968 Echtpaar P.D. Sieling v. d. Poel in het goud Dankbaar terugzien op arbeidzaam leven;
14.
beelduitleg 18 mei 2020 / Jasper van Everdingen;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws, 6 augustus 1965 Miniatuur-monument voor dhr. P. D. Sieling Origineel wordt 5½ meter hoog;
Provinciale Zeeuwse Courant, 7 oktober 1967 Monument voor Haringvlietbrug : Woensdag onthulling / (Van een onzer verslaggevers);
rkd Nico Onkenhout;
15.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws, 6 augustus 1965 Miniatuur-monument voor dhr. P. D. Sieling Origineel wordt 5½ meter hoog;
Zierikzeesche Nieuwsbode, 25 september 1967 Beeld voor Haringvlietbrug;
Provinciale Zeeuwse Courant, 7 oktober 1967 Monument voor Haringvlietbrug : Woensdag onthulling / (Van een onzer verslaggevers);
Provinciale Zeeuwse Courant, 12 oktober 1967 Monument bij Haringvlietbrug / (Van een onzer verslaggevers);
Zierikzeesche Nieuwsbode, 12 oktober 1967 Plechtig onthulling Haringvlietbrug kreeg een fraai herinneringsmonument / (Van onze correspondent);
Eilanden-nieuws, 13 oktober 1967 Monument op Haringvlietbrug officieel onthuld : Eresaluut aan intellectueel en arbeider;
Het Stadhuis Museum Zierikzee heeft een zilveren versie van de gedenkpenning in haar collectie
0893a;
16.
Wikipedia Nico Onkenhout;
rkd Nico Onkenhout;
17.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws, 23 december 2005 'Hellegatsplaten geven je het gevoel dat weer thuis bent' / Gert van Engelen;
18.
Zuid-Holland : ±1892-1914 : schaal 1:25.000 / Carel Brendel, Anoek van der Leest, Huib Stam (samenstelling, redactie); Ed Schilders (eindredactie). - Grote historische topografische atlas. - Tilburg : Nieuwland, 2005 (Tweede druk, 2008). - ISBN 90-8645-005-3. - No 581 (verkend 1885);
19.
Wikipedia Goeree-Overflakkee;
20.
Wikipedia Goeree-Overflakkee (waterschap);
Wikipedia Waterschap Hollandse Delta;
21.
Wikipedia Ooltgensplaat;
22.
Wikipedia Flakkees;
23a.
Boeren in Berwoutsmoer, 1200-1400 : opgegraven onder Ooltgensplaat / Rias Olivier m.m.v. Pau Heerschap, Cathy Westdorp, Kees van Rixoort (Redactie), Kees van Rixoort (Eindredactie). - Middelharnis : "De Motte", Historische Vereniging voor Goeree-Overflakkee, 2019. - ISBN 978-90-805116-9-9. - p. 21, 23;
Van Waterland tot Stedenland : De Hollandse economie c. 975-1570 / P.C.M. Hoppenbrouwers, p. 102, 112 (in: Geschiedenis van Holland : Deel 1 tot 1572 / Thimo de Nijs, Eelco Beukers (redactie). - Hilversum : Verloren, 2002. - ISBN 90-6550-682-9. - p. 103-148;
23b.
Delpher:
Geschiedkundige atlas van Nederland. - De Bourgondische Tijd, 1923. - Nijhoff, 1915-1923. - 84;
23c.
Geographische geschiedenis van Holland bezuiden de Lek en Nieuwe Maas in de middeleeuwen / Johan Christoffel Ramaer. - Amsterdam : Müller, 1899. - p. 158 (Baroutsmoer, Berwoudsmoer);
24.
Verkorte beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee voor schoolgebruik / B. Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1845 p. 71;
Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden / A.J. van der Aa. - 13 delen. - Gorinchem : Jacobus Noorduyn, 1839-1851. - Achtste deel: N. O. - 1847. - p. 468;
Bijdrage tot de levensgeschiedenis van Mr. Johannes Basius / Dr. M. van Staveren, p. 254 (in: De Vrije Fries, nummer 18, 1895. - p. 190-279);
Historische atlas van de Biesbosch : zes eeuwen Biesbosch in 78 kaarten / Wim van Wijk. - Zwolle : WBOOKS, 2012. - ISBN 978-90-400-0764-4. - p. 180-181;
Flakkee Nieuws Oeltgen in ere hersteld;
Karin Starmans;
Delpher:
Winschoter Courant, 05-08-1954 Burgerlijke stand Wildervank Karsiena Maria Catharina;
Mens & Dier in Steen & Brons / René & Peter van der Krogt Oeltgen de Piper;
facebook Galerie Karin Starmans - Karin Starmans;
facebook Dorpsraad Ooltgensplaat, 26 november 2015;
25.
Boeren in Berwoutsmoer, 1200-1400 : opgegraven onder Ooltgensplaat / Rias Olivier m.m.v. Pau Heerschap, Cathy Westdorp, Kees van Rixoort (Redactie), Kees van Rixoort (Eindredactie). - Middelharnis : "De Motte", Historische Vereniging voor Goeree-Overflakkee, 2019. - ISBN 978-90-805116-9-9. - p. 15, 23;
Delpher:
Nederland als polderland / A.A. Beekman. - Zutphen : Thieme, 1932 (3e druk). - p.305;
Handboek der middel-Nederlandsche geographie / L.P.C. van den Bergh. - 's-Gravenhage : Nijhoff, 1949 (3e druk / aangevuld en omgew. door A.A. Beekman en H.J. Moerman). - p.66;
26.
Boeren in Berwoutsmoer, 1200-1400 : opgegraven onder Ooltgensplaat / Rias Olivier m.m.v. Pau Heerschap, Cathy Westdorp, Kees van Rixoort (Redactie), Kees van Rixoort (Eindredactie). - Middelharnis : "De Motte", Historische Vereniging voor Goeree-Overflakkee, 2019. - ISBN 978-90-805116-9-9. - p. 13-14;
27.
Boeren in Berwoutsmoer, 1200-1400 : opgegraven onder Ooltgensplaat / Rias Olivier m.m.v. Pau Heerschap, Cathy Westdorp, Kees van Rixoort (Redactie), Kees van Rixoort (Eindredactie). - Middelharnis : "De Motte", Historische Vereniging voor Goeree-Overflakkee, 2019. - ISBN 978-90-805116-9-9. - p. 14;
28.
Streekarchief Goeree-Overflakkee - Archief Een geschiedenis van eiland in de Delta : een kort overzicht van de historie van Goeree-Overflakkee / Jan Both, p. 4;
Omringd door water : De geschiedenis van de 25 Nederlandse eilanden / Jan Bank, Doeko Bosscher. - Amsterdam : Prometheus, 2021. - ISBN 978-90-446-3797-7. - p. 575;
29.
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
303,
305,
308;
30.
Streekarchief Goeree-Overflakkee - Archief Een geschiedenis van eiland in de Delta : een kort overzicht van de historie van Goeree-Overflakkee / Jan Both, p. 4;
DNA Goeree-Overflakkee. - Provincie Zuid-Holland, 2011. - p. 23;
Erfgoedlijn Goeree-Overflakkee Sleuteldorpen : Planologie van de nieuwe dorpen;
Stadsarchief Rotterdam Reconstructietekening van Rotterdam anno 1340 / D. Weynand, Catharinus Hoek. - 1990: Hoogstraat met dam en sluizencomplex;
flickr Dam in de Rotte / Martin Valkhoff;
31.
Terpen tussen Vlie en Eems : Een geografisch-historische benadering / H. Halbertsma. - Deel II Tekst. - Groningen : J.B. Wolters / Vereniging voor terpenonderzoek, 1963. - p. 126-127;
volkoomen.nl Plaatsnamen en hun betekenis - Wieren;
vgl:
Over de perceelsnamen van het Nederlandse rivierkleigebied : Betuwe en Bommelerwaard / C.H. Edelman, A.W. Vlam. - Amsterdam : Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij, 1949. - p. 7-11;
32.
Erfgoedlijn Goeree-Overflakkee Sleuteldorpen : Planologie van de nieuwe dorpen;
33.
Erfgoedlijn Goeree-Overflakkee "Gezigt op Ooltgensplaat van de Havendijk." / Klaas Jansz. de Vos (geh. 1755, overl. 1804). - aquarel ca. 1760;
Verkorte beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee voor schoolgebruik / B. Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1845 p. 72;
Genealogie Van Dam / Willem van Dam Geschiedenis Ooltgensplaat-2 Kerken (overgenomen uit: Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee zijne wording en zijn voorbestaan tot op heden / J. v.d. Waal, F.O. Vervoorn. - Sommelsdijk : Boekhoven, 1895);
Krantenbank:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 5 september 1989 Veel te zien op monumentendag te Ooltgensplaat;
34.
Delpher:
Dagblad van 's Gravenhage, 10-07-1846 Kerkelijke zaken.;
Krantenbank:
Zierikzeesche Courant, 26 februari 1847 [p2k2a1];
35.
Delpher:
Rotterdamsche courant, 04-04-1826 Advertentie Huistimmermans-Knechts [k2a1];
Rotterdamsche courant, 05-11-1839 Familiebericht Kornelis Verboom [k2a12];
Opregte Haarlemsche Courant, 01-09-1849 Advertentie Door sterfgeval uit de hand te koop;
Algemeen Handelsblad, 01-09-1849 Advertentie Door sterfgeval uit de hand te koop;
Algemeen Handelsblad, 04-09-1849 Advertentie Door sterfgeval uit de hand te koop;
Opregte Haarlemsche Courant, 01-06-1853 Familiebericht Johanna Vermaat;
Rotterdamsche courant, 29-10-1859 Advertentie Huis [k3a6];
Opregte Haarlemsche Courant, 17-02-1876 Familiebericht M. Verboom;
Het nieuws van den dag : kleine courant, 17-02-1876 Familiebericht M. Verboom 77½ j.;
Nieuwsblad, gewijd aan de belangen van de Hoeksche Waard en IJselmonde, 26-04-1884 Familiebericht Trijntje Kooiman;
Nieuwsblad, gewijd aan de belangen van de Hoeksche Waard en IJselmonde, 14-10-1927 Numansdorp, October.;
Nieuwsblad, gewijd aan de belangen van de Hoeksche Waard en IJselmonde, 29-11-1927 Familiebericht Cornelis Verboom;
Genealogie Online: Stamboom Van der Waal kornelis VERBOOM (1750-1839) / W.A. van der Waal-VISSER;
Molendatabase Mijn Genoegen / Het Spinnenwiel;
Archieven:
Regionaal Archief Dordrecht 4 Huwelijk Gerrit Adrianus Nolen en Kornelia Geertruida Verboom, 11-04-1844 [bestand 24/234];
Regionaal Archief Dordrecht 189 Huwelijk Maarten Verboom en Trijntje Kooijman, 03-11-1853;
Regionaal Archief Dordrecht 28 Huwelijk Abraham Adrianus Korteweg en Aartje Verboom, 31-10-1851 [bestand 149/234];
Regionaal Archief Dordrecht 15 Huwelijk Cornelis Verboom en Jannetje Maasdam, 04-10-1876 [bestand 121/258];
36.
Windvanen in Nederland / Pim Brascamp wandelende hanen;
37.
Erfgoedlijn Goeree-Overflakkee "Gezigt op Ooltgensplaat van de Havendijk." / Klaas Jansz. de Vos (geh. 1755, overl. 1804). - aquarel ca. 1760;
38.
Zuid-Holland / Sabine Broekhoven, Saskia van Ginkel-Meester, Chris Kolman, Ronald Rommes, Elisabeth Stades-Vischer, Ronald Stenvert. - Monumenten in Nederland, 10. - Zeist/Zwolle : Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Waanders, 2004. - ISBN 90-400-9034-3 p. 386;
39.
Bijbel met uitleg: Statenvertaling 1 Korinthe 15;
40.
Genealogie Van Dam / Willem van Dam Geschiedenis Ooltgensplaat-2 Kerken (overgenomen uit: Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee zijne wording en zijn voorbestaan tot op heden / J. v.d. Waal, F.O. Vervoorn. - Sommelsdijk : Boekhoven, 1895);
We bezochten deze gieterij (museum) 1 augustus 2018: De Ommelanden : band 3 / Heleen van Baalen, Weiko Piebes. - Veendam : Staalboek, 2022. - ISBN 978-90-72938-61-9. - p. 887-895;
41.
Staatsalmanak voor het Koningrijk der Nederlanden, Volume 20. - 's Gravenhage/Utrecht : Martinus Nijhoff / J.G. Broese / Ministerie van Binnenlandse Zaken, 1861. - p. 52, 149;
Delpher:
Rotterdamsche courant, 09-07-1825 Advertentie [k4a2];
Streekarchief Voorne-Putten Notariële akten 110-0187 Nadere toegang op inventarisnummer 0187 van toegang 110;
Wikipedia Lijst van burgemeesters van Ooltgensplaat en Den Bommel;
42.
Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) Pand ID 0580100000239926;
Met dank aan Bas de Vos voor zijn antwoord op de facebook groeppagina Nostalgische foto's van Ooltgensplaat 20 maart 2023 21:14;
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Ooltgensplaat, Zuid Holland, sectie A, blad 03 / I. de Geus MIN08144A03;
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Kadastrale kaart 1811-1832: oorspronkelijke aanwijzende tafel Ooltgensplaat, Zuid Holland, sectie A, blad 024-blad 025;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 29 april 1966, pagina 11 Openbare verkoping;
genealogie online: Genealogie Van Eck op Goeree Overflakkee / Lucas van Heeren Bastiaan van Es;
genealogie online: Genealogie Van Eck op Goeree Overflakkee / Lucas van Heeren Jannetje Lagenhoek;
facebook Nostalgische foto's van Ooltgensplaat vraag over muur, 20 maart 2023 - met dank voor het antwoord: Bas de Vos, 4 april 2023 en Sjaan Braber van Veen, 4-5 april 2023;
43.
Delpher:
De Nederlander, 12-09-1925 Financieel Nieuws;
De banier : staatkundig gereformeerd dagblad, 10-02-1936 Ooltgensplaat;
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode, 17 november 1906 Verkoopen:;
Onze Eilanden, 21 oktober 1922 Ooltgensplaat;
Onze Eilanden, 30 maart 1929 | pagina 6 Vergadering van den Gemeenteraad te Ooltgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 26 februari 1936 | pagina 3 Gemeenteraad Ooltgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 11 oktober 1941 | pagina 6 Verloren;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 23 mei 1942 | pagina 4 Familieberichten Ondertrouw;
Opbouw, 11 januari 1946 | pagina 1 Slagerij de Vos;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 17 september 1947 | pagina 4 Familieberichten (Hanny);
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 25 oktober 1947 | pagina 3 Het Koninklijk bezoek aan onze gemeente en Achthuizen.;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 14 september 1949 | pagina 4 Ooltgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 15 juli 1950 | pagina 9 Slagerij de Vos;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 22 juli 1950 | pagina 7 Ooltgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 30 december 1950 | pagina 11 Ooltgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 24 januari 1951 | pagina 3 Ooltgensplaat Gekocht;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 19 september 1951 | pagina 4 Familieberichten Jobje;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 24 april 1954 | pagina 1 Dhr. S. v. d. Mast 40 jaar in dienst bij bakker J.C. de Ruiter te Ooltgensplaat [met foto];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 10 juli 1954 | pagina 2 Bloedtransfusiedienst;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 1 oktober 1955 | pagina 2 Afgesloten;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 24 maart 1956 | pagina 2 Verkocht;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 4 april 1958 | pagina 3 Familieberichten Lambrecht Mooijaart;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 10 april 1959 | pagina 7 Lectuur;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 21 oktober 1960 | pagina 6 Verkoopdag voor "Elthato";
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 18 juli 1961 | pagina 2 Geen lengtedriehoeken;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 24 november 1961 | pagina 3 Familie-berichten Dicky Kooijman;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 13 maart 1962 | pagina 4 Nieuwe bestrating Brandewijnstraat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 22 mei 1962 | pagina 1 Zaken verkocht;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 22 mei 1962 | pagina 1 Ooltgensplaat Cursus;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 21 september 1962 | pagina 6 Flakkeese padvinders reden hun rally;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 13 november 1962 | pagina 4 Reclame Kwaliteit;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 27 november 1962 | pagina 4 Familie-berichten Birkhoff;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 4 december 1962 | pagina 3 smederij, loodgietersbedrijf, annex sanitair Birkhoff;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 5 april 1963 | pagina 9 Inlegger was de heer S. v.d. Mast [met foto];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 7 mei 1963 | pagina 1 Ooltgensplaat Rijwielhandel heropend;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 14 januari 1964 | pagina 1 Ooltgensplaat Oudste;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 15 januari 1964 | pagina 2 Ooltgensplaat Oudste;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 6 juli 1965 | pagina 4 Te koop: Woonhuis;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 25 januari 1966 | pagina 1 De heer L. Dorsman Jzn. overleden;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 11 maart 1966 | pagina 3 Leendert Dorsman;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 20 mei 1966 | pagina 2 Openbare verkoop woonhuizen (bij inzet) te Ooltgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 2 september 1966 | pagina 3 Ooltgensplaat Woning verkocht;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 14 juli 1967 | pagina 4 Familie-berichten Braber;
Zierikzeesche Nieuwsbode, 18 augustus 1967 | pagina 7 Onze puzzelrubriek;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 30 mei 1969 | pagina 2 Geslaagd Braber;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 5 juni 1970 | pagina 1 Ooltgensplaat 50 jaar getrouwd;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 12 juni 1970 | pagina 3 Dankbetuiging;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 11 september 1970 | pagina 3 Familie-berichten Simon van der Mast;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 17 december 1974 | pagina 4 Familie-berichten Lena Kievit-Troost;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 20 januari 1976 | pagina 1 K. Kamp opende nieuwe winkel;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 2 april 1976 | pagina 4 Familie-berichten Johanna Verweij;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 24 juli 1981 | pagina 1 Straatcommissies druk in de weer;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 14 augustus 1981 | pagina 1 Winkel-werkplaats voor stencilwerk en kleinoffset geopend;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 25 augustus 1981 | pagina 2 't Wordt groot feest in jarig St. Adolfsland;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 11 september 1981 | pagina 4 Familie-berichten Adriaantje Ras;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 9 april 1982 | pagina 4 het boek "beschrijving van Goedereede en Overflakkee" van J. v.d. Waal en F.O. Vervoorn;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 30 november 1982 | pagina 4 Familie-berichten Margaretha Cornelia Hoogerwerf;
Scheldebode, 5 januari 1984 | pagina 12 Ervila;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 30 maart 1984 | pagina 14 Geschiedenis Oolgensplaat vanaf 1616;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 26 oktober 1984 | pagina 2 Cursus hartreanimatie;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 20 november 1984 | pagina 7 Gemeente Oostflakkee Bekendmaking;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 11 april 1986 | pagina 11 Woonnieuws;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 8 juli 1986 | pagina 1 Oud-Platenaar Jo Kosten schrijft boek over zijn geboortedorp;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 31 oktober 1986 | pagina 10 Boekbespreking;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 16 januari 1987 | pagina 3 Familieberichten Cornelia Grinwis;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 13 maart 1987 | pagina 10 Compliment voor geschiedschrijving van de Plaat door Jo Kosten / Leen Dorsman;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 20 maart 1987 | pagina 14 Boekbespreking / J.W. Korteweg [met aanvullende opmerkingen en verbeteringen];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 23 oktober 1987 | pagina 12 Gemeente Oostflakkee;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 12 februari 1988 | pagina 2 Oud-jeugdleider/schrijver Jo Kosten overleden;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 22 juli 1988 | pagina 1 Oostflakkee in vogelvlucht;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 15 november 1988 | pagina 4 Familieberichten Kommer Braber;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 19 december 1989 | pagina 4 Gat in wegdek;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 22 maart 1991 | pagina 4 Familieberichten Arie Braber;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 11 mei 1993 | pagina 1 Koninklijk zilver voor organist F. Braber [met foto];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 21 mei 1993 | pagina 4 Familieberichten Van den Berg x Mosselman;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 10 februari 2009 | pagina 3 Familieberichten Tannetje Lientje van der Maden;
facebook Nostalgische foto's van Ooltgensplaat vraag over muur, 20 maart 2023 - met dank voor het antwoord: Corrie Huijer, 4 april 2023;
44.
Joost de Vree dakvormen Schilddak;
45.
Kerninventarisatie Gevelstenen - inventarisatie van gevelstenen Ooltgensplaat;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 23 juni 1961 | pagina 6 Ingezonden stukken Over de gevelsteen: "De wolf en het schaap" / J.W. Korteweg;
46.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 20 maart 1987 | pagina 14 Boekbespreking / J.W. Korteweg [met aanvullende opmerkingen en verbeteringen];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 8 mei 1987 | pagina 14 Zwervend door de Plaatse polders van toen . . . ! / Jo Kosten;
47.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 3 juni 1966 | pagina 10 Het 17e-eeuwse geveltje, Voorstraat 12 te Oolgensplaat onder slopershamer [met foto's];
facebook Nostalgische foto's van Ooltgensplaat [Voorstraat 10-12-14] / Cees van Dam, 1 maart 2020;
facebook Nostalgische foto's van Ooltgensplaat [Voorstraat 10-12-14] / Connie Tieleman, 1 maart 2020;
48.
Wikipedia Fabels van Aesopus - De wolf en het lammetje;
De fabels van Aesopus - Geïllustreerd door Milo Winter;
49.
facebook Nostalgische foto's van Ooltgensplaat [Voorstraat 10-12-14] / Connie Tieleman, 1 maart 2020;
50.
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 160.711;
51.
Joost de Vree hoofdgestel - console - voluut;
52.
Heraldiek = Heraldry, customs, rules and styles / Carl-Alexander von Volborth; D.J. Arriëns (vertaler). - Amsterdam : De Bataafsche Leeuw, 1985. - ISBN 90-6707-035-1. - p. 8, 12, 16, 18, 28, 48;
53.
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode, 14 juli 1906 | pagina 8 Ooltgensplaat;
54.
Delpher:
Rotterdamsch nieuwsblad, 29-12-1902 Moord te Oolgensplaat;
Nieuwsblad van het Noorden, 30-12-1902 Een moord;
Arnhemsche courant, 31-12-1902 De moord te Ooltgensplaat;
De nieuwe courant, 03-03-1903 Rechtswezen;
Delftsche courant, 04-03-1903 Binnenlandsche Berichten;
Rotterdamsch nieuwsblad, 04-03-1903 Moord te Ooltgensplaat;
De Telegraaf, 10-03-1903 Moord te Ooltgensplaat.;
Nieuwsblad van het Noorden, 18-11-1939 Verbouwing Hanekamp en Flint.;
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode, 18 januari 1901 Oolgensplaat dorpslogement van P. van Loon;
Maas- en Scheldebode, 21 februari 1902 Officieel gedeelte verzoekschrift Wed. P. van Loon drankverkoop;
Maas- en Scheldebode, 7 februari 1902 Een broodbakkers leerling;
Maas- en Scheldebode, 1 januari 1903 Verschrikkelijke misdaad moord;
Maas- en Scheldebode, 6 maart 1903 Rechtzaken. Moord te Ooltgensplaat.;
Maas- en Scheldebode, 5 juni 1903 Ooltgensplaat Overleden;
Maas- en Scheldebode, 5 februari 1904 3 febr.;
Maas- en Scheldebode, 27 januari 1909 Leerling of Aankomende;
Zierikzeesche Nieuwsbode, 27 januari 1910 Halfwas of tweede Knecht;
Zierikzeesche Nieuwsbode, 21 februari 1936 | pagina 3 Advertenties Hage - Hoek;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 8 januari 1938 | pagina 4 Handelsregister Wijziging in zaken;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 2 augustus 1941 | pagina 3 Ooltgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 13 februari 1952 | pagina 5 Ooltgensplaat Trouwe duiven;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 17 september 1963 | pagina 1 Hage's bakkerij, Oolgensplaat opent moderne winkel;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 17 maart 1972 | pagina 2 Ooltgensplaat Bakkerij Hage krijgt nieuwe eigenaar;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 18 januari 1974 | pagina 2 Ooltgensplaat heeft grandioze brood- en gebakboetiek [met foto];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 28 maart 1975 | pagina 12 advertentie Jan van Visseren;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 22 augustus 1975 | pagina 4 advertentie Jan van Visseren;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 2 juni 1978 | pagina 2 Het Rode Kruis heeft uw hulp "broodnodig" Kringcommissaris was de eerste koper bij bakkerij Visseren [met foto Gerda];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 19 april 1988 | pagina 2 Bakkerij Jan Visseren; zaak met boven-Plaatse allure!;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 15 juni 1990 | pagina 3 advertentie Jan van Visseren;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 24 juli 1990 | pagina 3 advertentie Jan van Visseren;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 6 oktober 1992 | pagina 2 Echte Bakker Wout Bunt heeft bakkerij overgedaan;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 22 januari 1993 | pagina 3 Familieberichten Johannes Petrus Gerardus Visseren;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 22 januari 1993 | pagina 1 In memoriam 'Echte Bakker' Jan Visseren;
Zierikzeesche Nieuwsbode, 30 november 1994 | pagina 15 Winnaars Sinterklaaspuzzel;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 7 april 1998 | pagina 7 Familieberichten Hage-Luteyn;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 2 oktober 2001 | pagina 3 Familieberichten Marinus Gabriël Hage;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 17 februari 2004 | pagina 3 Familieberichten Maria Suzanna Luteijn;
genealogieonline Stamboom Van Loon / Michiel van Loon;
facebook: Bas de Vos , 2 februari 2017;
Gemeente Amsterdam Stadsarchief archiefnummer 5225, investarisnummer 840;
Bettenhausen, F.J.C. (Frederik Johannes Cornelis) Kunstsmederij Rotterdam / Archivalia. - Het Nieuwe Instituut, 2000;
55.
Informatiebord "Het raadhuis van Ooltgensplaat";
Zuid-Holland / Sabine Broekhoven, Saskia van Ginkel-Meester, Chris Kolman, Ronald Rommes, Elisabeth Stades-Vischer, Ronald Stenvert. - Monumenten in Nederland, 10. - Zeist/Zwolle : Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Waanders, 2004. - ISBN 90-400-9034-3 p. 387;
Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst : Deel III. De provincie Zuidholland. - Utrecht : A. Oosthoek, 1915. - p. 278-279: Ooltgensplaat;
Bouwhistorische verkenning : Raadhuis Ooltgensplaat / Hylkema Consultants, drs. Katheleine Koornstra. - Utrecht : Hylkema Consultants BV, 2014;
56.
Wikipedia Jaardicht;
57.
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
329;
58.
Zuid-Holland / Sabine Broekhoven, Saskia van Ginkel-Meester, Chris Kolman, Ronald Rommes, Elisabeth Stades-Vischer, Ronald Stenvert. - Monumenten in Nederland, 10. - Zeist/Zwolle : Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Waanders, 2004. - ISBN 90-400-9034-3 p. 387;
Bouwhistorische verkenning : Raadhuis Ooltgensplaat / Hylkema Consultants, drs. Katheleine Koornstra. - Utrecht : Hylkema Consultants BV, 2014. - p. 15-16, 21;
Delpher:
Rotterdamsch nieuwsblad, 27-11-1937 Gemeentehuis van Ooltgensplaat.;
Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant, 30-12-1937 Aanbestedingen.;
59.
Delpher:
Delftsche courant, 29-05-1892 Burgerlijke stand;
Delftsche courant, 18-04-1893 Burgerlijke stand;
Nederlandsche staatscourant, 18-06-1934 Benoemingen, Ontslag, Enz. KB 11 Juni 1934 no. 27;
De Telegraaf, 17-11-1943 Restauratie in het atelier van den beeldhouwer. Gewichtig man bij elk groot werk.;
Officiële staatsalmanak voor het Koninkrijk der Nederlanden, 1957 Rijksdienst voor de Monumentenzorg;
rkd Nicolaas van der Schaft;
Wikipedia Niek van der Schaft;
Wikipedia Hof van Delft (gemeente);
monument en kennis lithotheek;
Een handtekening van tekenaar N. van der Schaft in maart 1934:
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed BT-008494
Een handtekening van tekenaar N. van der Schaft in 14 februari 1955:
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed BT-008518
Overzicht van werk:
N. van der Schaft;
60.
Bouwhistorische verkenning : Raadhuis Ooltgensplaat / Hylkema Consultants, drs. Katheleine Koornstra. - Utrecht : Hylkema Consultants BV, 2014. - p. 23;
Joost de Vree oeil de boeuf;
Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8 / P.J. Blok, P.C. Molhuysen (redactie); Fr. K.H. Kossmann [et al]. - Leiden : A.W. Sijthoff, 1930. - [Burgerhuys, Johannes];
Friesche Klokke-opschriften, met andere van elders vergeleken / G.H. van Borssum Waalkes : Lijst der voorkomende klokkegieters, p. 294 (in: De Vrije Fries, nummer 16, 1886. - p. 145-310);
Vervolg van Friesche Klokke-opschriften, met andere van elders vergeleken / G.H. van Borssum Waalkes : Lijst der voorkomende klokkegieters, p. 111 (in: De Vrije Fries, nummer 18, 1895. - p. 1-189);
Encyclopedie van Zeeland Burgerhuys;
61.
Delpher:
Nieuwe Rotterdamsche Courant, 08-08-1925 Middelburgsche klokkengieters. I;
62.
Delpher:
Nieuwe Rotterdamsche Courant, 13-10-1923 Breskens.;
Nieuwe Rotterdamsche Courant, 08-08-1925 Middelburgsche klokkengieters. I;
63.
Delpher:
Oprechte Haerlemsche courant, 14-04-1763 Advertentie [k3a1];
64.
Delpher:
Koninklijke courant, 02-05-1809 Holland;
65.
Delpher:
Nederlandsche staatscourant, 23-09-1817 Ministerie van den waterstaat [k1a2];
66.
Delpher:
Nederlandsche staatscourant, 28-03-1829 Provinciale Gouvernementen aanbesteding;
67.
BegrippenXL rijzendam;
Wikipedia Rijshout;
68.
Delpher:
Nieuwe Rotterdamsche courant : staats-, handels-, nieuws- en advertentieblad, 26-02-1859 Scheepstijdingen. Tonnen, opgenomen in het vaarwater langs de vlakte van Ooltgensplaat.;
69.
Delpher:
Het vaderland, 04-12-1871 Staten-Generaal. Tweede Kamer.;
70.
Delpher:
Dagblad van Zuidholland en 's Gravenhage, 25-09-1873 Staatsbegrooting voor 1874.;
Rotterdamsch nieuwsblad, 02-08-1895 Binnenland. Het Hellegat!;
71.
Delpher:
Nederlandsche staatscourant, 04-06-1887 Provinciale besturen. Gezonken vaartuigen;
Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant, 29-11-1883 Binnenland. [k2a7];
Rotterdamsch nieuwsblad, 13-11-1894 Binnenland.;
Wikipedia Bariet;
Wikipedia Suikerbiet;
72.
Delpher:
Limburger koerier, 23-07-1907 Verdronken.;
Rotterdamsch nieuwsblad, 24-07-1907 Binnenland. [k3a9];
73.
Delpher:
Nieuwe Rotterdamsche Courant, 10-03-1913 Advertentie Los- en Laadplaats Ooltgensplaat;
Zuid-Holland : ±1892-1914 : schaal 1:25.000 / Carel Brendel, Anoek van der Leest, Huib Stam (samenstelling, redactie); Ed Schilders (eindredactie). - Grote historische topografische atlas. - Tilburg : Nieuwland, 2005 (Tweede druk, 2008). - ISBN 90-8645-005-3. - No 581 (verkend 1885);
74.
Delpher:
Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant, 19-05-1934 Uit Brabant's Westen.;
75.
Delpher:
De banier : staatkundig gereformeerd dagblad, 22-05-1934 Provinciale Staten van Zuid-Holland;
76.
Delpher:
Dagblad van Noord-Brabant, 23-05-1934 Veerdienst Dintelsas-Ooltgensplaat;
77.
Delpher:
Dagblad van Noord-Brabant, 03-08-1934 Het veer Dintelsas-Ooltgensplaat;
Dagblad van Noord-Brabant, 22-08-1934 [foto getijhaven Ooltgensplaat];
Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant, 28-08-1934 Veerverbinding Dintelsas-Sluische haven;
78.
Delpher:
Dagblad van Noord-Brabant, 21-09-1934 De veerdienst-quaestie Dintelsas-Ooltgensplaat;
79.
Delpher:
De Telegraaf, 25-09-1934 Dichtgespijkerde haven te Ooltgensplaat Bittere strijd op Flakkee / (Van onzen specialen verslaggever);
80.
Delpher:
De Telegraaf, 28-09-1934 De dichtgespijkerde haven te Ooltgensplaat Nieuw requst ingediend / A. Hobbel C.Wzn;
81.
Delpher:
Dagblad van Noord-Brabant, 29-09-1934 De verbinding Dintelsas-Ooltgensplaat.;
82.
Delpher:
Dagblad van Noord-Brabant, 05-10-1934 De verbinding Dintelsas-Ooltgensplaat. Interventie der Staatscommissie Van Rijckevorsel. Nog eens: Wanneer de oplossing?;
83.
Delpher:
Dagblad van Noord-Brabant, 09-11-1934 De nieuwe veerverbinding Goeree en Overflakke - Noord-Brabant. Officieele opening Woensdag 8 Mei.;
84.
Delpher:
De banier : staatkundig gereformeerd dagblad, 27-04-1935 De verbinding Dintelsas-Ooltgensplaat. Kraak wint twee processen.;
De grondwet, 04-05-1935 Advertentie N.V. Reederij van der Schuyt;
Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant, 13-05-1935 De veerverbinding Ooltgensplaat-Dintelsas;
Het volk, 14-05-1935 De veerverbinding Ooltgensplaat-Dintelsas;
Rotterdamsch nieuwsblad, 14-05-1935 De veerverbinding Goeree-Brabant te Dintelsas geopend [foto];
85.
Delpher:
Trouw, 13-01-1970 Voor Oostflakkee een grote haven aan Volkerak bepleit;
Nederlands dagblad : gereformeerd gezinsblad, 17-01-1970 Aanleg van grote haven aan het Volkerak bij Oostflakkee bepleit;
86.
Krantenbank Zeeland:
Onze Eilanden, 17 april 1920 | pagina 2 De Hongaarsche kinderen.;
Onze Eilanden, 15 juli 1925 | pagina 2 Ooltgensplaat;
Onze Eilanden, 16 september 1925 | pagina 3 Ooltgensplaat;
Maas- en Scheldebode, 16 september 1925 | pagina 1 Ooltgensplaat;
VPRO, OVT - de onvoltooid verleden tijd Het spoor terug De Hongaartjes;
De kindertreinen : Voorwerpen en herinnering = A gyermekvonotok : Tárgyak és emlékezet. - Cahiers voor Neerlandistiek 9, ISSN 1585-3489. - Het Hongaarse Raam in het Koninklijk Paleis Noordeinde, Den Haag. - p. 47;
87.
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode, 29 september 1893 | pagina 2 Burgerlijke Stand.;
Onze Eilanden, 16 februari 1927 | pagina 4 Burgerlijke Stand.;
Onze Eilanden, 10 juli 1964 | pagina 9 Burgerlijke Stand.;
Delpher:
Rotterdamsch nieuwsblad, 28-01-1908 Binnenland. 27 Januari.;
Nederlandsch landbouw weekblad, 25-01-1913 Nieuwe leden. (vanaf 1-1-1913);
Nederlandsche staatscourant, 15-02-1917 - Akten betreffende coöperatieve vereenigingen No. 4608 Naamlooze Vennootschappen - No. 149;
Nederlandsch landbouw weekblad, 30-03-1918 Bruine Boonen;
Nederlandsch landbouw weekblad, 24-08-1918 Lijst van Secretarissen;
Nederlandsche staatscourant, 20-04-1921 - Akten betreffende coöperatieve vereenigingen Afgekeurd in Zuidholland. Hengsten type trekpaard.;
De boerderij, 08-02-1922 Advertentie;
De boerderij, 27-09-1922 Advertentie Zaaigranen!!;
De Maasbode, 14-11-1923 Nederland. Ooltgensplaat;
Algemeen Nederlandsch landbouwblad, 04-12-1926 Advertentie;
Staatsalmanak voor het Koningrijk der Nederlanden, 1926 Waterschappen en veenpolders (Zuidholland);
Nieuwe Rotterdamsche Courant, 17-02-1927 Andere Gemeenten. Ooltgensplaat.;
De Maasbode, 18-02-1927 Ooltgensplaat.;
Voorwaarts : sociaal-democratisch dagblad, 12-03-1927 Ooltgensplaat.;
Dagblad van Noord-Brabant, 30-12-1933 Advertentie;
Geneanet Jan de Vos Arie van Rossum;
Online Begraafplaatsen grafinformatie;
88.
Hugo Kaagman De geschiedenis van Ooltgensplaat;
Hugo Kaagman Curriculum Vitae;
Hugo Kaagman Canon van Ooltgensplaat;
Stichting Podium Goeree Overflakkee SPGO Canon van Ooltgensplaat;
Wikipedia Aubade;
Wikipedia Hugo Kaagman;
rkd Hugo Kaagman;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 9 augustus 1957 | pagina 4 Omroeper overleden;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 27 april 2011 | pagina 1 Feestelijke onthullingen kunstwerken in havens Ooltgensplaat en Stellendam;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 10 mei 2011 | pagina 2 Kunstwerken markeren twee eilandelijke havenkanalen / Harry Groenenboom;
facebook Nostalgische foto's van Ooltgensplaat Marjolijn van de Wiel, 26 maart 2024;
facebook Nostalgische foto's van Ooltgensplaat Katy Kuys-Leijdens, 5 april 2024 - met dank voor de bevestiging;
89.
Informatiebord "Het raadhuis van Ooltgensplaat";
Het nieuwe instituut Essen, Albert van;
Wikipedia Albert van Essen;
rkd Albert van Essen;
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode, 23 augustus 1930 | pagina 4 Ooltgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 8 juli 1939 | pagina 2 De nieuwe weegbrug te Ooltgensplaat.;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 17 juni 1960 | pagina 1 Nieuw rijdek weegbrug.;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 12 januari 1971 | pagina 1 Opheffing weegbrug.;
Delpher:
De banier : staatkundig gereformeerd dagblad, 21-03-1939 Ooltgensplaat Gemeenteraad.;
90.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 18 juni 1952 | pagina 4 Uitvoering van openbare werken te Ooltgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 15 mei 1954 | pagina 6 Belangrijke raadsvergadering te Ooltgensplaat Keersluis en uitbaggeren Spuiboezem in behandeling;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 27 oktober 1954 | pagina 4 Ooltgensplaat Spuiboezem bijna gereed;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 25 september 1959 | pagina 5 Grote belangstelling bij de begrafenis van dhr. P. Snaauw te Ooltgensplaat Rouwdienst in de Geref. Kerk;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 23 oktober 1970 | pagina 1 De spuiboesem te Ooltgensplaat is buiten haar oevers getreden [foto spuiboezem];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 2 oktober 1973 | pagina 1 Stinkende Spuikom in Ooltgensplaat wordt wellicht uitgebaggerd [foto dichtgeslibd Spuikom];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 13 juni 1975 | pagina 2 Nieuwe riolering langs de Spui nog maar een noodoplossing Achterpad heeft geen zin;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 29 november 1985 | pagina 10 Uit de Historie - Ooltgensplaat - (IX) [foto heer en mevrouw Snaauw-Overbeeke];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 29 april 1999 | pagina 11 Grote en kleine vissen in het Spui [foto vissen en vissers];
91.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 2 december 1958 | pagina 2 Ooltgensplaat: Verfraaiïng van de Slikdijk;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 6 april 1976 | pagina 1 Ooltgensplaat: Verfraaiïng van de Slikdijk;
92.
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Ooltgensplaat, Zuid Holland, sectie A, blad 03 / I. de Geus MIN08144A03;
93.
Gebiedsanalyse Ooltgensplaat / V. Breen (eindredactie). - Ridderkerk : Waterschap Hollandse Delta, 2018. - p. 21;
facebook Nostalgische foto's van Ooltgensplaat Het dempen van de watering / Nel Hokke [foto];
94.
Google Streetview, 13-5-2023 vermeldt huisnummer 17 en klikobaknummer 17;
95.
BAG 0580100000239938;
96.
BAG 0580100000241350;
97.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 21 juni 1966 | pagina 6 Ooltgensplaat : Verkoop woon- en winkelhuizen.;
98.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 30 december 1959 | pagina 19 advertentie [k4a10];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 30 december 1964 | pagina 19 advertentie [k4a14];
99.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 28 juni 1968 | pagina 2 Landbouwer contra Volkswagenbusje Rectificatie;
100.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 31 december 1951 | pagina 12 advertentie Ooltgensplaat [k1a14];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 29 december 1956 | pagina 18 advertentie Ooltgensplaat [a2];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 31 december 1957 | pagina 12 advertentie [k2a8];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 28 februari 1969 | pagina 3 advertentie [k2a8];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 28 maart 1969 | pagina 4 advertentie Dankbetuiging;
Online Begraafplaatsen Geerus Jan in 't Veld;
101.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 28 juni 1968 | pagina 2 Landbouwer contra Volkswagenbusje Ooltgensplaat [a2];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 9 december 1994 | pagina 4 Familieberichten [k2a2];
Online Begraafplaatsen Pieter in 't Veld;
102a.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 4 december 1940 | pagina 2 Ooltgensplaat;
102b.
facebook Nostalgische foto's van Ooltgensplaat hotels / Cees van Dam;
102c.
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode, 27 juli 1910 | pagina 2 Ooltgensplaat;
Zierikzeesche Nieuwsbode, 19 augustus 1910 | pagina 7 Ooltgensplaat, Augustus 1910;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 3 oktober 1910 | pagina 3 Hôtel en Restaurant;
Maas- en Scheldebode, 28 februari 1914 | pagina 4 Uitslag aanbesteding;
Maas- en Scheldebode, 11 maart 1914 | pagina 2 Uitslag aanbesteding;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 5 maart 1932 | pagina 8 "Puttershoek";
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 2 februari 1938 | pagina 4 Gemeenteraad Ooltgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 13 september 1941 | pagina 3 Ooltgensplaat;
102d.
facebook Nostalgische foto's van Ooltgensplaat hotel v.d. Berge / Cees van Dam;
102e.
Krantenbank Zeeland:
Onze Eilanden, 28 oktober 1931 | pagina 5 Ooltgensplaat;
Onze Eilanden, 23 december 1931 | pagina 6 Ooltgensplaat;
Onze Eilanden, 15 november 1933 | pagina 6 Ooltgensplaat Onvoorzichtigheid met vuur;
Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1933, Ooltgensplaat;
Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1934, Ooltgensplaat;
Delpher:
Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij, 17-03-1932 Fotomontage "Ik heb een mensch gedood";
Wikipedia Broken Lullaby;
Wikipedia Frantz;
102f.
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode, 7 maart 1934 | pagina 2 Verkoopingen;
Onze Eilanden, 7 juli 1934 | pagina 3 Ooltgensplaat Vertrokken;
102g.
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode, 24 maart 1934 | pagina 2 Verkooping;
Maas- en Scheldebode, 10 oktober 1934 | pagina 2 Ooltgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 10 oktober 1934 | pagina 2 Ooltgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 12 oktober 1934 | pagina 4 Ooltgensplaat;
102h.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 13 november 1937 | pagina 7 Ooltgensplaat;
Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1935, Ooltgensplaat;
Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1936, Ooltgensplaat;
Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1937, Ooltgensplaat;
Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1938, Ooltgensplaat;
Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1939, Ooltgensplaat;
103.
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Ooltgensplaat, Zuid Holland, sectie A, blad 03 / I. de Geus OAT08144A023 [777-778];
WieWasWie Hendrik Slinger [777-778];
104.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 25 juli 1969 | pagina 8 advertentie [k1a3];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 16 augustus 1974 | pagina 8 advertentie [k5a4];
105.
Delpher:
Nieuwe Vlaardingsche courant, 28-04-1909 Rotterdamsche Tramweg-Maatschappij - advertentie;
informatiebord "Station Ooltgensplaat" / RTM, VVV, gemeente Goeree-Overflakkee;
"R.T.M. verbindingen met de Zuid-Hollandsche Eilanden", 1897 D19-65;
Geschiedenis van Zuid-Holland De RTM op Goeree-Overflakkee / Marloes Wellenberg;
106.
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode, 11 december 1909 | pagina 4 Rotterdamsche Tramweg-Maatschappij;
107.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 21 april 1989 | pagina 14 Op 30 april 1909 (80 jaar geleden!) de eerste rit van de tram over Flakkee (I) : Tevens veerverbindingen met Hellevoetsluis, Numansdorp en Zijpe [met foto's];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 28 april 1989 | pagina 10 80 jaar geleden de eerste rit van de tram over Flakkee (II) : Te Middelharnis en op de veerboot al kartjes voor de H.IJ.S.M. [met foto's];
Maas- en Scheldebode, 27 juli 1910 | pagina 2 Ooltgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 4 juli 2008 | pagina 4 Informatie gevraagd over 100-jarig café;
Bedrijfsbeeindigingen.com Opheffing Café de Brak;
108.
BAG 0580100000241049;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 1 oktober 1968 | pagina 1 Ooltgensplaat Verkocht;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 8 mei 1970 | pagina 4 woonhuis;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 23 mei 1975 | pagina 10 woonhuis;
109.
BAG 0580100000242534;
110.
facebook Nostalgische foto's van Ooltgensplaat [Waar blijft het geluid]. Met dank aan Flora Buscop (beheerder) voor de bemiddeling en Corjan de Vos en Petra de Blok voor de oplossende antwoorden, 19 - 20 mei 2023;
Ton Bruynèl Marianne Broeder - De vliegkunst verklankt en verbeeld;
Ton Bruynèl Non sono un uccello (1989) for tenor, bass baritone and soundtracks;
filmbieb Non sono un uccello;
111.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 24 juli 1992 | pagina 1 Eerste steenlegging sociale woningbouw aan de Kerksingel te Ooltgensplaat [foto Kagchelland];
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: luchtfoto's / Capital Press Schiphol - Fotograaf, 1977. - 223.164;
112.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 7 augustus 2009 | pagina 8 Verleende vergunningen sloopvergunning;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 30 oktober 2009 | pagina 6 Verleende vergunningen;
113.
Fort Prins Frederik Verhalen van Fort Prins Frederik Aflevering 1 / Martijn Lambert;
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
334;
114.
Fort Prins Frederik Verhalen van Fort Prins Frederik Aflevering 2 / Martijn Lambert;
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
335,
337;
Wikipédia Claude Rostollant;
Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek (NNBW) kolom 1097-1098 Rostollant;
Delpher:
Rotterdamsche courant, 19-10-1863 Binnenland Dirksland;
Krantenbank Zeeland:
Opbouw, 12 mei 1945 | pagina 2 Uit oude papieren. 1813 op Goeree en Overflakkee;
Historisch gedenkboek der herstelling van Neêrlands onafhankelijkheid in 1813 / G.J.W. Koolemans Beijnen (leiding); N. Beets (illustraties). - 4 delen. - Commissie voor Geschied- en Oudheidkunde van de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde, 1912-1913. - Deel 3 Ooltgensplaat (plaat + p. 223-240);
Delpher:
Gedenkboek 1813 : registers, aanvullingen en veranderingen. - Haarlem : de erven F. Bohn, 1813;
Ridderorden, eeretekenen, draagteekens en penningen betreffende de weermacht van Nederland en koloniën (1813-heden) / W.F. Bax. - [s.l.] : [s.n.], 1932. - p. 25, p. 28;
Beschrijving der Nederlandsche of op Nederland en Nederlanders betrekking hebbende penningen, geslagen tusschen November 1813 en November 1863 / Jacob Dirks. - Haarlem : Teyler's Tweede Genootschap / de erven F. Bohn, 1889. - p. 28-29 [aanvulling J. Lidaau en A. Bogaerd];
MedalsfromHolland / Herman de Vries Paragraaf 2: De beschrijving van de erepenning van Ooltgensplaats 1813 (Duquesne),
Herman de Vries merkt hierbij terecht op dat er grote verschillen zijn te ontdekken, zodat we mogen concluderen dat er mogelijk twee varianten en graveurs zijn van de medaille. Wegens gebrek aan informatie op de site van NMM over de afmeting, sluit niet uit dat hun versie een draagpenninkje betreft. Echter, gezien hun nummer op de foto lijkt het ook hier te gaan om een medaille.
Paragraaf 3: De ontvangers van de erepenning van Ooltgensplaat 1813 (Duquesne);
115.
De verovering van het fort Duquin op Over-Flakkee: dichtstuk / Hermanus Vinkeles. - Amsterdam : H. van Kesteren, 1814 p. 5;
Camillus, dichtstuk / H. Vinkeles. - Amsterdam : Hendrik van Kesteren, 1814 p. I;
dbnl digitale bibliotheek voor de Nederlanse letteren [Hermanus Vinkeles];
In de volgende bronnen wordt zijn sterfdag genoteerd als 18 april 1855. Onduidelijk is waarop dit gebaseerd is:
Biographisch woordenboek der Noord- en Zuidnederlandsche letterkunde / F. Jos. van den Branden, J.G. Frederiks
Letterkundig woordenboek voor Noord en Zuid / K. ter Laan
Het Byronianisme in Nederland / Ulfert Schults (Jr.)
De ontwikkelingsgang der Nederlandsche letterkunde / J. te Winkel)
Onderstaande bronnen bevestigen zijn werkelijke sterfdag 11 mei 1850:
Delpher:
Algemeen Handelsblad, 17-05-1850 Familiebericht Hermanus Vinkeles [k2a15];
Gemeente Amsterdam Stadsarchief Patiëntenregisters Hermanus Vinkeles;
116.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 12 april 2002 | pagina 4 Jacob van Rossum, molenaar te Dirksland / J. van Rossum;
genealogieonline Jacob van Rossum (1767-1833) / Aart van Rumpt;
genealogieonline Jacob van Rossum (1767-1833) / J. Post;
genealogieonline Laurensje (Louiwisa) van Rossum (1789-????) / J. Post;
genealogieonline Leentje (Lena) van Rossum (1798-1855) / J. Post;
ancestry Tijsje Kooman;
Geni Johannis Arens van Putten / Simon Goodman;
FamilySearch Johannes Van Putten;
Hollands Genealogische Databank: Dirksland - Register van ’t trouwen 1795-1808 [47/55][16-10-1806] / Cor M. Koene;
117.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 12 april 2002 | pagina 4 Jacob van Rossum, molenaar te Dirksland / J. van Rossum;
Delpher:
Nieuwe Rotterdamsche courant : staats-, handels-, nieuws- en advertentieblad, 05-10-1862 Familiebericht / Jakob Overwater [Advertentien k2a3];
Genealogie der familie Slis / A.K. Vink. - Leiden, 1917. - p. 26 no 241;
118.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 3 december 1963 | pagina 1 Onderscheidingen "Voor moed en Vaderlandsliefde";
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 20 mei 1969 | pagina 2 Stichting de Meeuw liet vendel watergeuzen Fort innemen;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 20 september 1985 | pagina 9 Met Raad en Daad Soldaat uit 1813
Sibbekunde is in een kwaad daglicht komen te staan, omdat het voor onderzoek naar 'raszuiverheid' werd gebruikt door de nationaalsocialisten.
Oorlogsbronnen: Sibbekunde;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 2 december 1988 | pagina 9 Uit de geschiedenis: Ook Ooltgensplaat vierde de "verlossing van het Franse juk";
119.
Delpher:
Rotterdamsche courant, 19-10-1863 Binnenland Dirksland;
120.
Delpher:
Onze weermacht te land / G.A.A. Alting von Geusau. - Ipenbuur & Van Seldam, 1913. - p. 30 kaartje 3;
II. De nieuwe Hollandsche Waterlinie / M.N. - p. 933 (kaart), 941 (in: Vragen van den dag : Populair tijdschrift op het gebied van staathuishoudkunde en staatsleven, natuurwetenschappen, uitvindingen en ontwikkelingen, aardrijkskunde, geschiedenis en volkenkunde, kolonien, handel en nijverheid, enz. / dr. H. Blink (hoofdredactie), jrg 3, 1888 [volgno 1], p. [833-841] 933-947. - C.L. Brinkman, 1988;
121.
Boeren in Berwoutsmoer : 1200 - 1400 : Opgegraven onder Ooltgensplaat / Rias Olivier m.m.v. Pau Heerschap, Cathy Westdorp (redactie); Kees van Rixoort (eindredactie); Joyce van Dijk (bijdrage). - Middelharnis : De Motte, 2019. - ISBN 978-90-805116-9-9. - p. 185;
122.
Plan- en BesluitMilieueffectrapport : Waterberging Volkerak-Zoommeer / Machteld van Boetzelaer. - Amersfoort : DHV, 2011. - p. 92
Waar de toponiem "Ooltemsplaat" bij AMK-terrein 10.539 vandaan komt is onduidelijk. Het gaat vermoedelijk om een typefout. Men heeft het op pagina 92 namelijk over "het verdronken dorp Ooltemsplaat". Op pagina 96 komt deze aanduiding nogmaals voor, maar nu als "het verdronken dorp Ooltgensplaat". Helaas wordt deze typefout tot tweemaal toe overgenomen in het volgende rapport;
Ruimte voor de Rivier : Archeologische monumentenzorg langs de grote rivieren : 2000-2015 / Nico W. Willemse m.m.v. Erik Verhelst; Caroline Hom (tekstredactie); Eckhart Heunks (eindredactie). - Utrecht : Rijkswaterstaat, Ministerie van Infrastructuur en Milieu, 2016. - ISBN 978-90-5372-000-4. - p. 111, 113;
123.
Boeren in Berwoutsmoer : 1200 - 1400 : Opgegraven onder Ooltgensplaat / Rias Olivier m.m.v. Pau Heerschap, Cathy Westdorp (redactie); Kees van Rixoort (eindredactie); Joyce van Dijk (bijdrage). - Middelharnis : De Motte, 2019. - ISBN 978-90-805116-9-9. - p. 8-9;
124.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 5 december 1986 | pagina 10 Middeleeuwse nederzetting gevonden in Oolgensplaat;
Canon van Nederland Berwoutsmoer;
125.
Ruimte voor de Rivier : Archeologische monumentenzorg langs de grote rivieren : 2000-2015 / Nico W. Willemse m.m.v. Erik Verhelst; Caroline Hom (tekstredactie); Eckhart Heunks (eindredactie). - Utrecht : Rijkswaterstaat, Ministerie van Infrastructuur en Milieu, 2016. - ISBN 978-90-5372-000-4. - p. 108;
126.
De grote en vreeselike vloed : de Sint-Elisabethsvloed 1421-2021 / Hanneke van Asperen, Marianne Eekhout en Lotte Jensen (redactie). - Amsterdam : De Bezige Bij, 2021. - ISBN 978-94-031-2431-5. - p. 15;
127.
Canon van Nederland Berwoutsmoer;
128.
BN De Stem, 11-12-18, 14:36 Wonen in de kerk van Dinteloord? Nieuwe eigenaar wil er appartementen van maken / Ben van den Aarssen;
Wikipedia Sint-Petrus en Pauluskerk (Dinteloord);
129.
BN De Stem, 8 apr. 2021 Kijken: zo zien de appartementen in de Petrus en Pauluskerk eruit / Fee Buurmans;
BN De Stem, 24 maart 2021, 10:29 Droom van architect komt uit, kerk wordt bijzonder appartementencomplex / Erik Peeters;
130.
Steenbergse Bode, 8 september 2021, 15:29 Expositie in Petrus en Pauluskerk combineert kunst en theater / Caren Vermaat;
Landschappen in Zuid-Holland / Hans Oerlemans. - Den Haag : Provincie Zuid-Holland / Sdu Uitgeverij Plantijnstraat, 1992. - ISBN 90-399-0187-2. - p. 202;
131.
Lijst der aardrijkskundige namen van Nederland / [A.A. Beekman, Ph.G. Rapp en J.W. Muller]. - Leiden : E.J. Brill, 1936. - p. 410;
Geschiedkundige atlas van Nederland / Th. van Rheineck Leyssius. - 's-Gravenhage : Nijhoff, 1938. - p. 87-88;
Landschappen in Zuid-Holland / Hans Oerlemans. - Den Haag : Provincie Zuid-Holland / Sdu Uitgeverij Plantijnstraat, 1992. - ISBN 90-399-0187-2. - p. 199;
132.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 7 maart 1969 | pagina 9 Aanleg Langeweg Oolgensplaat maakt flinke vorderingen;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 4 juli 1969 | pagina 2 Nog een nieuwe duiker voor maaiboot;
133.
Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden / A.J. van der Aa. - 13 delen. - Gorinchem : Jacobus Noorduyn, 1839-1851. - Achtste deel: N. O. - 1846. - p. 472, 474-475;
Delpher:
Geschiedkundige atlas van Nederland : De Bourgondische tijd / P.J. Blok (voorzitter), W.A.F. Bannier, A.A. Beekman, H. Blink, H. Brugmans, I.H. Gosses, F.A. Hoefer, J.C. Overvoorde, J.C. Ramaer. - 's-Gravenhage : Martinus Nijhoff, 1923. - p. 85;
134.
Delpher:
Rotterdamsch nieuwsblad, 17-10-1921 Binnenland [k4a3];
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 20 juni 1934 | pagina 3 Oolgensplaat;
Onze Eilanden, 20 juni 1934 | pagina 3 Oolgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 20 juni 1936 | pagina 2 Oolgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 26 maart 1938 | pagina 7 Oolgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 1 augustus 1967 | pagina 1 Raadhuis Oostflakkee;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 18 juni 1971 | pagina 1 Het "Grote Gat" te Oolgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 18 juni 1971 | pagina 7 Polder Sint Adolfsland gaat "Grote Gat" verkopen aan Staatsbosbeheer : Buitendijks gelegen gronden van het Rietveld en Galathee naar de Staat der Nederlanden;
Beet, 24 maart 2022 De Zwaarste snoek van Nederland?;
Sportvisserij Nederland: Rapport Kennisdocument snoek : Esox lucius (Linnaeus, 1758) / G.A.J. de Laak, W.A.M. van Emmerik. - Kennisdocument 13. - Bilthoven : Sportvisserij Nederland, 2006. - p. 29, 32;
Staatsbosbeheer
Wandelroute Blauwborst Groote Gat;
De heerlijkheid van St. Adolfs-land. [36] ["Kaarte der heerlijkheid van St. Adolfsland anders genaamt Ooltgensplaat, Den Bommel, etc. / door D.W.C. Hattinga en A. Hattinga (naar A. van Weel, 1728 naar kaart door 2 landmeters, 1593)];
135.
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode, 28 maart 1908 | pagina 3 Burgerlijke Stand. Oolgensplaat;
Maas- en Scheldebode, 13 augustus 1927 | pagina 3 Oolgensplaat;
Onze Eilanden, 7 januari 1928 | pagina 5 Oolgensplaat;
Maas- en Scheldebode, 2 februari 1929 | pagina 4 Oolgensplaat;
Maas- en Scheldebode, 22 februari 1930 | pagina 3 Oolgensplaat;
Maas- en Scheldebode, 19 april 1930 | pagina 4 Oolgensplaat;
Maas- en Scheldebode, 23 januari 1932 | pagina 9 Oolgensplaat;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 6 maart 1940 | pagina 4 Familieberichten
Op woensdag 6 maart 1940 verloofd hij zich, woonachtig op de Langeweg 65, met Pie Tanis Ed. uit Ouddorp. Zij woont aan de Havenweg 496.
Dit blijkt om K. van Rossum Pz. te gaan. Zijn broer mogen we aannemen:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 9 maart 1940 | pagina 6 Familieberichten;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 24 juni 1939 | pagina 5 Burgerlijke Stand Familieberichten
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 2 september 1988 | pagina 4 Gehuwd
NIOD: Het Landstormblad : Orgaan ten behoeven van den bijzonderen vrijwilligen landstorm instituut tot steun aan het wettig gezag. 2e Jaargang No. 1 - Januari 1925. - p. 5/72 Ooltgensplaat;
Vrijwillige Landstorm Geschiedenis – Bijzondere Vrijwillige Landstorm;
136.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 2 december 2005 | pagina 2 VBO Makelaars
BAG 0580100000242406;
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed MIN08144VK1;
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed MIN08144A05;
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed OAT08144A005;
GoogleMaps, aug 2009 Henk's Dream;
GoogleMaps, aug 2009 Hoeseboes;
137.
FOGO;
FOGO Federatie;
FOGO Nieuws;
internetraadpleging: 19-2 - 12-4-2023, 13-5 - 7-6-2023, 6-4-2024
|
|
|
Arbeid en intellect reiken elkaar de hand | 1967 | Nico Onkenhout, Haringvlietbrug
|
|
natuur Hellegatsplaten, Ooltgensplaat
natuur Hellegatsplaten, Ooltgensplaat
natuur Hellegatsplaten, Ooltgensplaat
natuur Hellegatsplaten, Ooltgensplaat
|
|
Oeltgen de Piper | 2020 | Karin Starmans, Ooltgensplaat
|
|
deel Brandewijnstraat van de kerkring, Ooltgensplaat
|
|
kerk, Ooltgensplaat
|
|
windvaan 'wandelende haan', Ooltgensplaat
|
|
windvaan 'wandelende haan' andere zijde, Ooltgensplaat
kerkhek, Ooltgensplaat
|
|
familiegraf Van Weel, Ooltgensplaat
familiegraf Van Weel, Ooltgensplaat
|
|
muur, Ooltgensplaat
|
|
deel Brandewijnstraat kerkring, Ooltgensplaat
|
|
pand Voorstraat 35, Ooltgensplaat
pand Voorstraat 31-33, Ooltgensplaat
|
|
pand 1752 Voorstraat 36, Ooltgensplaat
pand Voorstraat 26, Ooltgensplaat
pand Voorstraat, Ooltgensplaat
Voorstraat, Ooltgensplaat
de reiziger - Voorstraat, Ooltgensplaat
Fiat 500 F, Berlina (1965–1973) - Voorstraat, Ooltgensplaat
hoek Molendijk / Voorstraat, Ooltgensplaat
nieuwbouw hoek Molendijk / Voorstraat, Ooltgensplaat
|
|
Voorstraat, Ooltgensplaat
raadhuis (in de steigers), Ooltgensplaat
|
|
raadhuis (gerestaureerd), Ooltgensplaat
|
|
zandstenen ingangspoort, raadhuis (gerestaureerd), Ooltgensplaat
|
|
trap en bordes, raadhuis (gerestaureerd), Ooltgensplaat
Justitiabeeld, raadhuis (gerestaureerd), Ooltgensplaat
|
|
wapensteen, raadhuis (gerestaureerd), Ooltgensplaat
|
|
oeil-de-boeuf met klok, raadhuis (gerestaureerd), Ooltgensplaat
|
|
haven, Ooltgensplaat
|
|
zaadteelt en zaadhandel, Ooltgensplaat
|
|
Havenkanalen in beeld | 2011 | Hugo Kaagman, Ooltgensplaat
Hugo Kaagman, Ooltgensplaat
weeghuisje met "flinke dakgoot", Ooltgensplaat
|
|
spuiboezem, Ooltgensplaat
|
|
de andere reiziger, Ooltgensplaat
Slikdijk met grondkeermuur, Ooltgensplaat
Noord Achterweg, Ooltgensplaat
vliet vanaf Slikdijk, Ooltgensplaat
facade Slikdijk (hoek Dorpsdijk), Ooltgensplaat
facade front, Ooltgensplaat
|
|
watering (noordwaarts), Ooltgensplaat
watering (zuidwaarts), Ooltgensplaat
|
|
pand Nieuwstraat, Ooltgensplaat
|
|
kerk, Ooltgensplaat
|
|
schuur, Ooltgensplaat
waar blijft het geluid, Ooltgensplaat
|
|
SHS-woningen | 1992 | Ad Gestel, Ooltgensplaat
2010, Ooltgensplaat
|
|
Fort Prins Frederik, Ooltgensplaat
Fort Prins Frederik, Ooltgensplaat
Fort Prins Frederik, Ooltgensplaat
Fort Prins Frederik, Ooltgensplaat
Fort Prins Frederik, Ooltgensplaat
Fort Prins Frederik, Ooltgensplaat
Fort Prins Frederik, Ooltgensplaat
Fort Prins Frederik, Ooltgensplaat
Fort Prins Frederik, Ooltgensplaat
Fort Prins Frederik, Ooltgensplaat
Fort Prins Frederik, Ooltgensplaat
Fort Prins Frederik, Ooltgensplaat
Fort Prins Frederik, Ooltgensplaat
|
|
Nederzetting Berwoutsmoer, Ooltgensplaat
Nederzetting Berwoutsmoer, Ooltgensplaat
|
|
recreatiestrand, Ooltgensplaat
recreatiestrand, Ooltgensplaat
(voormalig) Petrus en Pauluskerk te Dinteloord (Nb), recreatiestrand, Ooltgensplaat
|
|
Tweede Hamerd, Noordzijdsedreef (Oude Noordpolderschedijk), Ooltgensplaat
|
|
water ri Het Groot Gat, bocht 1e Noordboutweg, Ooltgensplaat
|
|
19 juni 1912, Ooltgensplaat
Aardappelhandel Meijer, Ooltgensplaat
|
|
1820, Ooltgensplaat
|
|
Dag 2: Achthuizen, Galathesche sluis, Oude Tonge, Zuidzijde, Den Bommel, Stad aan 't Haringvliet, Middelharnis
kaartbron pdok
|
Op deze tweede dag van ons bezoek aan Goeree Overflakkee wordt tijdens de middag een route van zo'n 40 kilometer ontdekt. Een afstand die gemakkelijk op de fiets af te leggen is. Voor ons blijft er dan echter te weinig tijd over om door de dorpen te wandelen of stil te staan bij andere mogelijke bijzonderheden die deze route ons laat zien. We starten op de plek waar we op dag 1 geëindigd zijn.
|
Achthuizen
Galatheepolder
detail uit: Kadastrale kaart 1811-1832: verzamelplan Ooltgensplaat, Zuid Holland
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed MIN08144VK1 (CC BY-SA 3.0)
|
Zo'n 300 meter verder dan het pand met 1820 op het dak op de hoek van de Langeweg / Oudelandsedijk begint de dijk dat de Galatheepolder zal vormen. Deze dijk, dat voorheen de Galathesche dijk werd genoemd, draagt nu per deel verschillende namen, te weten de Achthuizensedijk, Langstraat en alsnog Galathesedijk. Deze laatste sluit de polder af en sluit weer aan op de Oudelandsedijk. De Achthuizensedijk is het noordelijk deel, de Langstraat (grotendeels) het westelijk deel en de Galathesedijk het zuidelijk deel.
Wanneer we dit vergelijken met de situatie van rond 1300, dan vallen meteen een aantal waterverbanden op. De Tweede Hamerd ligt grotendeels in de bedding van Ver Betten Amer, de naam dat de heer van Putten hieraan gaf, Verbettenamer.
Galatheepolder en Ooltgensplaat gecombineerd met "Schetskaart van de de Zuid-Hollandse Eilanden, circa 1300"
detail uit: Kadastrale kaart 1811-1832: verzamelplan Ooltgensplaat, Zuid Holland
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed MIN08144VK1 (CC BY-SA 3.0)
bron: Uit de wordingsgeschiedenis van de Zuid-hollandsche eilanden : de Kromme Striene / H.J.L.Th. van Rheineck Leyssiùs (in: Haagsch maandblad, jrg. 11 (1934), nr. 12. - Den Haag, 1934). - [bewerkt]. - Stadsarchief Rotterdam: 1978-2020
|
Op de getekende situatie van 1300 wordt niet duidelijk aangegeven wat precies met de waterduiding Galatee wordt bedoeld. We komen als horizontale stroming Krakmaar tegen. Richting Den Bommel loopt naar het noorden Galatee. Al enige eeuwen wordt dit als Galatee aangeduide deel Vroonkreek genoemd. De Vroonkreek "loopt" noordelijk verder door als Grote Kreek en vormt daarmee de westoever van Den Bommel.
Het oostelijke vervolg van de Krakmaar - ook voorkomend als Crackmaire, Crackmair, Cracmair (en niet Tracmaer) én Krammer
1 - wordt tegenwoordig Galathese Kreek genoemd.
De heer van Putten is in 1420 trouwens vrij helder in de wateraanduidingen dat het ter moernering uitgebrachte deel van Galatee omringd. Aan de oostzijde verBettenamer, de zuidzijde Lange Stryene, de westkant de Crommedrayendehaven en aan de noordkant het water van de Galenteen
2.
Maar ook eerder, op 3 april 1315, was er ook al sprake van Galenteen en Galantee. Willem III van Holland (1287-1337) deed toen uitspraak over de grensscheiding tussen landen van Gerard van Voorne en Hugo van Sotteghem - oftewel Voorne en Putten
3.
Prachtige namen hebben deze kreken en maren gekregen. Het lijkt opmerkelijk dat ook hier de wateraanduiding Maar of Maire voorkomt. Tegenwoordig wordt het alleen nog veelvuldig in de huidige provincie Groningen gebruikt. Misschien stamt deze aanduiding voor kreken en kreekjes uit de gemeenschappelijk Friese periode van dit hele leefgebied.
Laten we tenslotte nog even kijken naar de betekenis van de naamgever van de Galatheepolder, eerder geschreven als Galathesche Polder en Galatheesche polder
4,
de Galatee en tegenwoordig Galathese Kreek
5
genoemd. Net als bij de naamgeving van Ooltgensplaat komen we ook hier twee smaken van dezelfde orde tegen: de Bijbelse en mythologische. Sommigen denken aan een vernoeming naar de Galatenbrief. En uiteraard kan een waternaam als deze verwijzen naar de Griekse nimf Galatea
6.
Een team - dat onderzoek deed naar de historie van onder andere deze naamgeving en om tevens toekomst te bieden aan de kreken - kwam er niet uit, maar introduceerde wel een nieuwe term dat op 28 augustus 2018 te Dirksland is toegevoegd aan het vocabulaire van de bewoners van Goeree-Overflakkee: opkreken. Het staat voor het proces van ideeën verzamelen die een kwaliteitsverbetering van kreken en hun omgeving kunnen realiseren
7.
Interessante vraag bij het achterhalen van de twee smaken is of Galenteen en Galantee (en zijn varianten) al als Bijbelse en/of mythologische term - zo geschreven - in deze omgeving te vinden of bekend waren.
Wanneer we over de Achthuizensedijk richting de kom van het dorp rijden, komen we meteen de boerderij Ouwe Stee (31705) tegen.
Overzicht van boerderij met erf, bijgebouwen en toegangshek / G.J. Dukker (fotograaf). - 02-1968
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 117.873 (CC BY-SA 3.0)
|
De monumentale boerderij stamt uit de achttiende eeuw. Het was lange tijd de woonplek van de zussen Cor Ras (107) en Wil Ras (104).
De zussen verlieten de boerderij toen de oudste 100 werd.
Toen Wil Ras 100 - en haar zusje Cor was toen 97 - werd, was ze even de oudste van Oostflakkee.
Bijna 100 jaar heeft ze in deze boerderij, dat in de volksmond De Stoof is gaan heten, gewoond.
Ze verbleven hun laatste jaren in verzorgingshuis De Goede Ree te Sommelsdijk. Willempje (4 april 1909 - 6 februari 2014) overleed als 104-jarige. Cornelia zou als 'oudste inwoonster van Goeree en Overflakkee' als 107-jarige enkele weken na ons bezoek aan Achthuizen komen te overlijden.
De zussen komen uit een gezin met negen kinderen. Twee oudere zussen waren al jong gestorven aan tbc. Hun jongste broertje Huibrecht is op 17-jarige leeftijd verongelukt.
het gezin Leendert Ras - Maria Gebuijs
|
Zaterdagavond, 5 december 1936 waren twee jongens van Tanis en twee van Ras samen met een jongen van Van Kempen en van Verheul aan het toeren. Jongelui deden dat wel vaker in de deze tijden. Ze huurden dan een wagen en bezochten de andere dorpen op het eiland.
De vaart zat er die avond goed in. Ze kwamen net uit Dirksland en reden richting Sommelsdijk. De 28-jarige C. Tanis raakte in de bocht - net na Korteweegje en voor het zogenoemde Halve Maantje, in de rechterberm, raakte het paaltje dat daar stond, waardoor hij de macht over het stuur kwijtraakte. Ze slingerden over de weg naar de linkerzijde, waarna ze meerdere malen over de kop sloegen. Hierdoor vloog het dak van de wagen. De wagen kwam vervolgens op z'n kop in de sloot.
Huibrecht - die in de modder terecht was gekomen - overleed als enige, door verdrinking. De anderen kwamen er met lichte verwondingen vanaf.
Een andere broer, Gerrit is net na WOII overleden.
Haar zus Cor moest tijdens WOII voor de bezetter werken, maar dat wilde ze niet en is toen ondergedoken. Samen met hun vader zat Cor in het verzet.
Toen de bezetter het gebied inundeerde, moesten ze tijdelijk uitwijken naar Middelharnis, terwijl er tevens onderduikers in de boerderij woonden. Met de smoes de kippen te moeten voeren, bracht Wil eten naar de onderduikers.
Ook tijdens de overstroming van 1953 moesten ze tijdelijk weg. Ze werden opgevangen door een weduwe in buurt van Nijmegen.
Na het overlijden van de ouders, die op 21 december 1905 als 29- en 30-jarige waren getrouwd - waarna moeder overleed in 1942 en vader in 1954, werd het pand in tweeën gedeeld. Broer Jaap ging met vrouw en tien kinderen in het ene deel wonen en Cor en Wil in het andere deel.
In de zomermaanden bestaat nu de mogelijkheid om het te bezoeken als museum en kun je er eten. Het wagenhuis uit 1920 is beschikbaar voor koffie en thee. Deze minimuseum bestaat sinds 2013 en wordt gerund door hun nichtjes Gerda Ras (Verburg) en Wilma Ras (Pulleman). Ze werken daarbij samen met Stichting Ensemble Eeuwkant en het streekmuseum van Goeree-Overflakkee
8.
Inrijhek bij boerderij / G.J. Dukker (fotograaf). - 03-1968
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 117.871 (CC BY-SA 3.0)
|
Na de boerderij Ouwe Stee volgt een buurschap met zeven (dus geen acht) huizen. Aan de overzijde van de dijk volgen Weltevreden en Dijkzicht om weer in de Polder Den Bommel, dus de overzijde van de dijk langs de Blyde komst of Blijde komst te rijden.
In 1876 werd er nog een Meestoof waargenomen
9. Of hiermee een van panden bedoeld is of dat het is afgebroken wordt niet duidelijk.
Het poorthek van de Blyde komst staat er niet meer in de staat zoals het in 1968 is waargenomen. Maar ook toen was het niet meer in perfecte staat.
Wanneer we de kom bereiken, krijgen we in de bocht tussen de Zandweg en Lesje een mooi uitzicht op de dijk, zijn hoogte en de lager liggende polder.
Windlust
|
Iets verderop krijgen we de molen Windlust (31701) in het oog. Deze door Dirk David van Dijk in 1852 gebouwde molen is 1981 gerestaureerd. Dit zou een langdurige restauratie worden, want het was 1970 geheel onttakeld.
Kort na de bouw werd het verkocht aan Krijn Buijs Cz. Deze Quirinius Buijs (1820-1866) overlijdt als 46-jarige in 1866, waarna zijn vrouw Joanna Maria van der Swaluw (1827-1895) hertrouwt met Jan Boets (1834-1915). Beiden mannen waren zowel molenaar als timmerman.
Tussen 1933 en 1991 zwaait de firma Van Reijen & Zn de scepter. De huidige molenaar is Koos Pollemans. Hij laat deze ronde stenen stellingmolen dat koren maalt graag op afspraak zien
10.
De Agthuisen
Kaarte van het eyland Overflakkee / D.W.C. Hattinga en A. Hattinga. - [s.n.] : [S.l.], 1753
bron: Zeeuws Archief, Atlassen Hattinga, nr 198
|
Nadat spontaan landarbeiders, dijkwerkers en keuterboeren zich langs de dijk gingen vestigen in een gebouw met acht woningen zou de naam Achthuizen zijn ontstaan. Deze suggestie van een gebouw met acht woningen wordt echter door een kaart uit 1753 van de Hattinga's ontkracht. Op deze kaart treffen we wel acht vrijstaande huisjes aan dezelfde kant van de dijk op een rij.
Dat het verworden is tot een katholieke enclave11 zien we al snel na het passeren van de molen op het industrieterreintje.
Na de molen treffen we een katholieke kerk (31702) uit 1846 - dat op 9 december 1846 in gebruik werd genomen, met daarnaast een pastorie uit 1915 en naar verluidt is erachter in 1865 een nonnenklooster der Franciscanessen gebouwd. Deze Waterstaatskerk O.L. Vrouw ter Hemelopneming is in 1936 vergroot, door - zoals de herdenkingssteen meldt - "Godsdienstzin en Offervaardigheid", met transept en bijruimten
12.
Het is vermoedelijk een ontwerp van de Dordtse stadsarchitect P. Plukhooy. Pieter Plukhooy Bzn., zo laat zijn vrouw Elisabeth de Bruyn in een rouwadvertentie weten, stierf plotseling op 1 september 1831 te Dordrecht, in hun huis op C 1014, op 59-jarige leeftijd. Ze waren op zijn verjaardag 28 juli 1813 getrouwd. Hij was de zoon van Barend Plukhooy en Wijnandia Maria de Glind en werd geboren op 28 juli 1772. Elisabeth haar ouders zijn Stephanus de Bruijn en Elisabeth Scholten
13.
De pastorie is een ontwerp van architect A.J. Kropholler (1881-1973), die ook de vergroting van het kerkgebouw voor zijn rekening zal nemen
14.
Aan de toegangsweg tot de kerk, de Kerkstraat, staat ook een nog kleine Mariakapel. En enkel versiersel aan de voorzijde van de buitenmuur is een afbeelding van Maria met de naam van de kerk. De datering in moeilijk te lezen, maar er zal vermoedelijk 1950 staan.
Op het kruispunt naar de kerk treffen we een voormalig café aan. Het heeft al diverse naamvoorgangers gekend, waaronder café De Zwarte kat, Quist nix en Ons Cafe. Het is omgebouwd tot een beregezellig Petit-Restaurant v/h Ons Cafe Achthuizen
15.
noten:
1.
Geschiedkundige atlas van Nederland / Th. van Rheineck Leyssius. - 's-Gravenhage : Nijhoff, 1938. - p. 87;
2.
Geschiedkundige atlas van Nederland / Th. van Rheineck Leyssius. - 's-Gravenhage : Nijhoff, 1938. - p. 87;
3.
Nomina geographica Neerlandica uit een geographisch oogpunt beschouwd / A. A. Beekman. - 's-Gravenhage : Brill, 1902. - p. 13;
Regesta Hannonensia. Lijst van oorkonden betreffende Holland en Zeeland uit het tijdvak der regeering van het Henegouwsche huis, 1299-1345, die in het charterboek van Van Mieris ontbreken. / Pieter Lodewijk Muller. - 's Gravenhage : Koninklijke Academie van Wetenschappen / M. Nijhoff, 1881. - p 58;
Or. R. A. P. S. Reg. P. en S. m. h b. f. 12;
4.
Geschiedkundige atlas van Nederland / Th. van Rheineck Leyssius. - 's-Gravenhage : Nijhoff, 1938. - p. 87;
5.
Kreek in zicht : Ontdek de nieuwe betekenis van het historisch krekenstelsel / Oswald Lagendijk, Hermine der Nederlanden; Bianca de Vlieger, Oswald Lagendijk (cartografie); Oswald Lagendijk, Hermine der Nederlanden (kaarten, foto's); Ellen Vreenegoor (eindredactie). - Gemeente Goeree-Overflakkee, 2019. - p. 50;
6.
Kreek in zicht : Ontdek de nieuwe betekenis van het historisch krekenstelsel / Oswald Lagendijk, Hermine der Nederlanden; Bianca de Vlieger, Oswald Lagendijk (cartografie); Oswald Lagendijk, Hermine der Nederlanden (kaarten, foto's); Ellen Vreenegoor (eindredactie). - Gemeente Goeree-Overflakkee, 2019. - p. 32;
7.
Kreek in zicht : Ontdek de nieuwe betekenis van het historisch krekenstelsel / Oswald Lagendijk, Hermine der Nederlanden; Bianca de Vlieger, Oswald Lagendijk (cartografie); Oswald Lagendijk, Hermine der Nederlanden (kaarten, foto's); Ellen Vreenegoor (eindredactie). - Gemeente Goeree-Overflakkee, 2019. - p. 32;
8.
Rijnmond, 1 augustus 2021, 12:18 In deze 300 jaar oude boerderij op Flakkee heeft de tijd 150 jaar lang stilgestaan;
Maas- en Scheldebode, 9 december 1905 Burgerlijke Stand. Ooltgensplaat;
Maas- en Scheldebode, 23 december 1905 Burgerlijke Stand. Ooltgensplaat;
Maas- en Scheldebode, 26 november 1910 Mededeelingen. Den Bommel;
Vooruit!, 17 april 1912 Burgerlijke Stand. Gerrit;
Vooruit!, 19 maart 1913 Burgerlijke Stand. Cornelia;
Maas- en Scheldebode, 16 april 1919 Burgerlijke Stand. Den Bommel;
Maas- en Scheldebode, 9 maart 1929 Familiebericht. Maria Ras;
Maas- en Scheldebode, 13 maart 1929 Burgerlijke Stand. Den Bommel;
Zierikzeesche Nieuwsbode, 7 december 1936 Verschillende berichten Auto duikelt van den dijk;
De Zeeuw, 7 december 1936 Gemengd Nieuws Auto-ongeluk nabij Sommelsdijk;
Breskensche Courant, 8 december 1936 Gemengd Nieuws Auto-ongeluk nabij Sommelsdijk;
Maas- en Scheldebode, 9 december 1936 Plaatselijk Nieuws Auto-ongeluk nabij Sommelsdijk;
Eilanden-Nieuws, 12 december 1936 Burgerlijke Stand. Sommelsdijk;
Eilanden-Nieuws, 30 september 1942 Familiebericht Maria Ras-Gebuijs;
Opbouw, 11 januari 1946 Familiebericht Gerrit Ras;
Eilanden-Nieuws, 1 december 1954 Familiebericht. Leendert Ras;
Eilanden-Nieuws, 21 juni 1996 Familiebericht. Dirk Ras;
Eilanden-Nieuws, 13 januari 2004 Familiebericht Willem Ras;
Eilanden-Nieuws, 10 april 2009 Mevrouw Ras vier 100e verjaardag / Mirjam Terhoeve (foto);
Eilanden-Nieuws, 29 mei 2018, 08:43 'De Ouwe Stee' weer open, met nieuwe expositie;
Eilanden-Nieuws, 1 september 2021, 10:30 Van oost tot west staan de monumentale deuren open;
Boerderijenstichting Zuid-Holland, 27-9-2013 Honderd jaar Huisvlijt: Welkom op de Ouwe Stee! / Jolanda Driesse-Bosland;
Online Familieberichten Willempje;
Online Familieberichten Cornelia;
Bevolkingsreconstructie Goeree-Overflakkee Gezin: Leendert Ras / Maria Gebuijs (F12364);
Open Archieven Gerrit Ras;
Delpher:
Verdrinkend land : illegale foto-documentatie / J. Boomsma, J. Verseput; J. Boomsma (fotografie). - Middelharnis : Flakkeesche Drukkerij J.en M. Boomsma, 1945 Kaart van het inundatiegebied Goeree en Overflakkee 1944-1945;
9.
Zuid-Holland : ±1892-1914 : schaal 1:25.000 / Carel Brendel, Anoek van der Leest, Huib Stam (samenstelling, redactie); Ed Schilders (eindredactie). - Grote historische topografische atlas. - Tilburg : Nieuwland, 2005 (Tweede druk, 2008). - ISBN 90-8645-005-3. - No 580 (verkend 1876, gedeeltelijk herzien 1899);
10.
Allemolens.nl 01892;
De Nederlandse Molendatabase Windlust;
De Hollandse Molen Windlust;
informatiebord molen "Windlust";
genealogieonline Joanna Maria van der Swaluw (1827-1895);
Genealogie De Bruijn in 4D / Marco J. de Bruijn: Quirinius Buijs;
11.
Ons Cafe Achthuizen H’ACHTHUÛZEN;
Historisch-geografische beschrijving / M.H.J. Koenders, p. 22 (in: 's-Gravenhage : Provinciaal Bestuur van Zuid-Holland, 1995);
Zuid-Holland / Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel-Meester, Elisabeth Stades-Vischer, Sabine Broekhoven, Ronald Rommes. - Monumenten in Nederland, 10. - Zeist/Zwolle : Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Waanders, 2004. - ISBN 90-400-9034-3. - p. 137;
12.
Historisch-geografische beschrijving / M.H.J. Koenders, p. 22 (in: 's-Gravenhage : Provinciaal Bestuur van Zuid-Holland, 1995);
Zuid-Holland / Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel-Meester, Elisabeth Stades-Vischer, Sabine Broekhoven, Ronald Rommes. - Monumenten in Nederland, 10. - Zeist/Zwolle : Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Waanders, 2004. - ISBN 90-400-9034-3. - p. 137;
Reliwiki Achthuizen, Kerkstraat 1 - O.L. Vrouw ten Hemelopneming;
13.
Zuid-Holland / Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel-Meester, Elisabeth Stades-Vischer, Sabine Broekhoven, Ronald Rommes. - Monumenten in Nederland, 10. - Zeist/Zwolle : Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Waanders, 2004. - ISBN 90-400-9034-3. - p. 137;
Delpher:
Opregte Haarlemsche Courant, 08-09-1831 Familiebericht;
regionaal archief dordrecht Pieter Plukhooy;
regionaal archief dordrecht huwelijk Pieter Plukhooij en Elisabeth de Bruijn;
regionaal archief dordrecht overlijden Pieter Plukhooij [no 506];
Annonce Revue, jaargang 10 637, 01-04-2009 Plukhooij:
In het voorjaar van 1826 had hij voor hun huis C 1014 aan de Steegoversloot te Dordrecht een verzoek ingediend voor het verkrijgen van een riool en een stuk van de arm van de gracht achter zijn erf en tussen zijn pakhuis met 11 à 12 el te mogen dempen. Voor het verlenen van het riool kreeg hij goedkeuring;
14.
Reliwiki Achthuizen, Kerkstraat 1 - O.L. Vrouw ten Hemelopneming;
Wikipedia Alexander Kropholler;
15.
Eilanden-Nieuws, 5 juli 1996 Openbare executoriale verkoping;
Eilanden-Nieuws, 8 januari 2010 Oostflakkee Drank- en horecawet;
internetraadpleging: 25-6 - 4-7-2023
|
|
|
dijk en polder, Achthuizen
|
|
molen Achthuizen
|
|
kerk, Achthuizen
kapel, Achthuizen
Maria, Achthuizen
kruispunt, Achthuizen
|
|
Galatheepolder
Wij vervolgen onze route over de Achthuizensedijk en besluiten bij de eerstvolgende gelegenheid de Galatheepolder in te rijden. Deze doet zich voor met de Heintjesweg. Op de kaart die de verkenning van 1876 toont, menen we echter Meintjesweg te kunnen lezen
1. Het zal om drukfoutje gaan, aangezien we deze schrijfwijze nergens kunnen terugvinden. De Kadastrale kaart 1811-1832 noemt het echter de Mijntjesweg.
Wel treffen we de Mijntjesweg - met een lange ij - zo meteen wel aan ten zuiden van de Vroonweg. Ook deze Mijntjesweg wordt op de eerdergenoemde kaart Meintjesweg genoemd en op de Kadastrale kaart Mijntjesweg.
De naam Heintjesweg komen we (in deze omgeving) voor het eerst tegen in de krant van 1939
2.
Alledrie de wegen komen uit op de Zandweg, een soort van middenweg in dit deel van deze polder.
Deze polder wordt - zoals we zagen op de Kadastrale kaart - ook doorsneden door nog steeds in het landschap liggende kreken.
Als eerste komen we bij de aansluiting van de Heintjesweg op de Zandweg de van noord naar zuidgaande Vroonkreek tegen. Die heette voorheen de naamgever van de polder, de Galatee.
In deze streek is vroon het vrije land van een landheer, land dat in vrijen eigendom bezeten wordt. De horigen, dienstbaren moesten echter wel herendiensten verrichten
3.
Even verderop - bijna aan het einde van de Zandweg - komen we de, voorheen prachtig meanderende, Galathese Kreek tegen.
In 2008 doet het Staatsbosbeheer een poging om met een wandeling beide kreken onder de aandacht te brengen
4.
Het is dan ook wel een restantje dat we moeten koesteren.
(1) akkergrond - (2) rietbroek (l) | (3) eeuwkant (r) - (4) Galathese Kreek - (5) akkergrond - (6) tulpenteler Vido Fleur, Achthuizen
kaartbron pdok
|
Een bijzonder karakteristiek van de kreek - dat inmiddels ook een beschermde ecologische status heeft - wordt op Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden eeuwkant genoemd. Het betreft de laag liggende oeverzones naast het vrij breed meanderende water. Deze zones worden (of eigenlijk werden) bij vloed overstroomd, maar konden bij eb wel als weidegrond tussen de hoger liggende akkers worden gebruikt
5.
Gedacht wordt dat het mogelijk voorheen als een samenstelling met ee (water) was. Dan komen we op waterkant
6.
Echter, een ander denktrant gaat uit van schaapweide of de kant waarlangs men de schapen drijft
7.
Dat betekenissen en gebruik van deze gronden elkaar niet bijten is echter wel kenmerkend. Een drassige waterkant is een prima plek om schapen te weiden
8.
Benjamin Boers definieert Eeuwkant dan ook als "laag moerassig land, aan een waterkant
9.
Hierbij moet echter wel opgemerkt worden in advertenties aan het begin van de negentiende eeuw, zo rond 1815, het weiland en eeuwkant beiden als iets aparts genoemd worden, als zijnde dus niet hetzelfde. Er kan zelfs houtgewas op staan. Ook wordt het gebruikt als aanduiding voor rietland, al ziet men dat anderhalve eeuw toch weer anders
10.
Naast het begrip eeuwkant kennen we ook een soortgelijk begrip eewas, een laag gelegen weiland, dat bij hoogen waterstand onderloopt
11.
De Galathesche Polder kreeg zijn huidige vorm in 1524
12.
We rijden van de Zandweg over de Galtheseweg een klein stukje richting het oosten om via de Kleine Galtheseweg naar de Galthesedijk, de ringdijk van deze polder, te rijden. Het overtollige water kon hier via de Galtheesche Sluis gespuid worden in de Sluissche Haven.
Door verdere zuidelijke inpoldering, eerst ten zuiden van het dorp Ooltgensplaat in 1594 met de Weipolder, gevolgd in 1602 met de westelijk hiervan gevormde Altekleinpolder en ten slotte de beide polders omringende Mariapolder in 1731, kwam de Sluissche Haven achter de Zeedijk te liggen. Ook werd een nieuwe sluis noodzakelijk, dat de naam Maria Poldersche Sluis kreeg.
Ten zuiden van de Zeedijk werd nog een tussen de 200 en 500 meter brede polder, de Groote Adriana Theodora polder van het Volkerak afgesnoept, waarmee het de huidige vorm heeft gekregen.
noten:
1.
Zuid-Holland : ±1892-1914 : schaal 1:25.000 / Carel Brendel, Anoek van der Leest, Huib Stam (samenstelling, redactie); Ed Schilders (eindredactie). - Grote historische topografische atlas. - Tilburg : Nieuwland, 2005 (Tweede druk, 2008). - ISBN 90-8645-005-3. - No 580 (verkend 1876, gedeeltelijk herzien 1899)
We lezen hier Meintjesweg ipv Heintjesweg. De eerste komen we echter nergens anders tegen, zodat we concluderen dat het een drukfoutje betreft;
2.
Eilanden-nieuws, 16 december 1939 Ooltgensplaat;
3.
Historische woordenboeken : Nederlands en Fries | instituut voor de Nederlandse taal | De Geïntegreerde Taal-Bank vroon;
4.
Eilanden-nieuws, 24 juni 2008 Kennismaken met nieuwe natuur;
5.
Kreek in zicht : Ontdek de nieuwe betekenis van het historisch krekenstelsel / Oswald Lagendijk, Hermine der Nederlanden; Bianca de Vlieger, Oswald Lagendijk (cartografie); Oswald Lagendijk, Hermine der Nederlanden (kaarten, foto's); Ellen Vreenegoor (eindredactie). - Gemeente Goeree-Overflakkee, 2019. - p. 15;
6.
Het dijk- en waterschapsrecht in Nederland vóór 1795 / A. A. Beekman. - 's-Gravenhage : Martinus Nijhoff, 1905. - Deel I, p. 590;
Historische woordenboeken Eeuwkant;
7.
Loquela / Guido Gezelle, J. Craeynest. - Amsterdam : L.J. Veen, 1907. - p. 134-135;
8.
Veldnamen in Nederland / M. Schönfeld. - Arnhem : Gysbers & van Loon, 1950. - Tweede druk. - p. 84;
9.
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
50;
10.
Delpher:
Rotterdamsche courant, 28-07-1814 Advertentie - In naam der Hooge overheid, no 2 en 5;
Rotterdamsche courant, 30-08-1814 Advertentie - In naam der Hooge overheid, no 2;
Rotterdamsche courant, 10-09-1814 Advertentie - In naam der Hooge overheid, no 2 en 5;
Rotterdamsche courant, 18-06-1816 Advertentie - In naam der Hooge overheid, no 4, 7 en 8;
Rotterdamsche courant, 26-07-1838 Advertentie - Zuivering van niet ingeschreven verbanden, 2 a en b, 3a en b en met name onder "Een eindelijk zekere ...";
Algemeen Dagblad, 28-08-1980 Rechttrekken;
11.
Middelnederlandsch Handwoordenboek / J. Verdam, C.H. Ebbinge Wubben (bewerking). - 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1973. - ISBN 90-247-0713-7. - p. 161;
12.
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
II
leesbaar: Kaart van het eiland Goedereede en Overflakkee in het jaar 1842.;
internetraadpleging: 4 - 5-7-2023
|
|
|
akkergrond - eeuwkant (l) rietbroek (r) - Galathese Kreek - akkergrond - tulpenteler Vido Fleur, Galatheepolder
|
|
Kleine Galtheseweg, Galatheepolder
|
|
Galathesche sluis
Bij de Maria Poldersche Sluis werd aan de zeezijde de nieuwe haven Galathese Haven gemaakt, dat nog lange tijd werd aangeduid als Sluissche haven of Sluishaven.
Over de Galthesedijk bereiken we de zuidelijker gelegen Mariadijk. Deze voert ons naar de Galathese Haven. We parkeren hier de wagen, omdat we hier een open Paviljoen Sluishaven aantreffen. Ideaal om te gaan lunchen.
Maar voordat we dat gaan doen, lopen we eerst even naar de oever van het Volkerak. De naam Volkerak en oudtijds t Volke Rak zien we pas verschijnen naar de beruchte Elizabethvloeden
1.
Naast - of beter geformuleerd meer landinwaarts - volgen naast eerder alleen Grevelinghe nu de namen Crammer en Volkerack
2.
Johan van Veen veronderstelt in 1942 in een rapport over een veilige dijkhoogte voor de Volkerakpolders nog, dat het Volkerak wel altijd open water zal blijven. Dit komt mede doordat de waterstromen van nature graag naar het zuidwesten willen. Daarnaast speelt de scheepvaartroute naar Antwerpen een belangrijke rol
3.
Het Volkerak is inderdaad - na de uitrol van het Deltaplan - onderdeel geworden van de met België overeengekomen getijvrije scheepvaartroute met Antwerpen. Dit werd gerealiseerd door de aanleg van de Philipsdam in 1987 en verder richting Antwerpen de eerder in 1986 aangelegde Oesterdam en de Markiezaatskade
4.
Het Volkerak was in 1969 al afgeschoten van het Hollands Diep en toegankelijk gemaakt met de Volkeraksluizen. Ook een stukje van de Grevelingendam - dat al in 1965 werd gebouwd - maakt onderdeel uit van de oever van het huidige Volkerakmeer. Deze laatste constructie is vergelijkbaar met de situatie en bouwvorm vanaf het werkeiland t.b.v. Haringvlietbrug. Vanaf het werkeiland vertrekken drie verbindingswegen over land
5.
Deze afsluiting had tot gevolg dat het zoute water binnen een aantal maanden werd verdrongen door het zoete water dat vervolgens werd gefixeerd op 0 cm NAP. De Brabantse rivieren Mark en Dintel verzorgen nu grotendeels voor de verversing het zoete water. Echter, door het zout in de kleilagen zal dit nog lange tijd brakminnende planten aantrekken
6.
Daarnaast draagt ook de Steenbergse Vliet nog een regionaal steentje bij
7.
Op het Volkerak zien we talloze zeilbootjes en wat plezierjachtjes varen. Daartussen begeeft zich een enkel binnenvaartschip. Er passeert in ons zicht net een schip uit de vloot van Amer Shipping, de Samoon uit Raamsdonksveer met schipper Jim Horsman
8. Zo te zien is de lading zand.
Achter het schip zien we weer de (voormalig) Petrus en Pauluskerk te Dinteloord .
|
Aankomst van de veerboot uit Dinteloord in de Galathese haven in de winter van 1963 / Piet de Korte Janzn (fotograaf). - januari 1963
bron: © Piet de Korte Janzn
|
Een kleine zestig jaar geleden zag de aanblik midden in de winter er compleet anders uit. Het was de winter, waarvan de Elfstedentocht van vrijdag 18 januari 1963 in de provincie Friesland De hel van '63 ging heten. De twaalfde editie van de Tocht der tochten zou de zwaarste blijken.
In die winter stond Piet de Korte Janzn met zijn oom Simon de Korte uit Oude Tonge bij de Galathese haven. Precies op tijd voor een heel bijzonder tafereel, dat de 16-jarige Piet vastlegde met het fototoestel van zijn moeder Hendrika de Korte-Leeflang. Hij zag de aankomst van de veerboot Prinses Beatrix uit Dinteloord met zware ijsgang. Voor dit soort ijsgang was Johan van Veen dus beducht .
De sleepboot met ijsbreker-installatie Broedertrouw van de Fa. Den Boer en Zonen te Zwijndrecht, waarmee de veer gesleept werd, ging de veer voor.
Normaal gesproken voer de Prinses Beatrix niet op deze route, maar van Den Bommel vv Numansdorp . Omdat deze beide havens potdicht waren gevroren, besloot kapitein P. Vos op de route van de Gorinchem V te gaan helpen, om deze verbinding in stand te kunnen houden. Beiden werden in deze barre tijden geholpen door een sleepboot.
De Prinses Beatrix - Een veerboot met karakter / Peter Diepenhorst, Jaap Huizer. - Den Bommel : Jaap Huizer, 2014. - ISBN 978-90-90-28383-8 (€ 22,00)
|
De Gorinchem V werd hierbij geholpen door de sleepboot Constantine. De vier boten wisten gezamenlijk de acht vaarten per dag te maken, die de Gorinchem V normaal gesproken in zijn eentje deed.
Vanaf het begin van het jaar was het al hommeles op het water. IJsbreken, voorkomen dat er ijsdammen ontstaan, stimuleren van het spuien van gebroken ijs, voorkomen van schade aan sluizen, dijken, brugpijlers was plotsklaps dagelijkse kost geworden.
In de derde week van januari werd alleen nog de veerdienst Ooltgensplaat-Dintelsas gevaren. De andere veerdiensten konden vanwege het ijs niet meer varen. Rondom Goeree-Overflakkee werd - op de veerdienst na - niet meer gevaren vanwege de drijvende ijsvelden. Alle hulde dus voor de bemanning van de veerdienst Ooltgensplaat-Dintelsas, die ervoor zorgden dat het eiland niet werd afgesloten van de rest van de wereld. En die hulde kregen ze ook letterlijk. Van de Bond van Commissionairs afd. Goeree-Overflakkee kregen ze gezamenlijk ƒ 500 (nu zo'n € 1500) om onderling te verdelen. Van het gemeentebestuur van Ooltgensplaat kregen ze een erepenning als blijvende herinnering voor hun getoonde ijver tijdens deze barre ijswinter van 1963.
Vanwege deze extreme omstandigheden waagden enkelen zich aan een ijswandeling over het Haringvliet naar de over overkant.
Een groep van twaalf jongemannen uit Stad aan 't Haringvliet te weten Jan Huizer Pzn., Iman Braber, Dik visser, Marinus Ghijsels, Hans van Sprang, Piet Grinwis, Gerrit Smits, Martin Bevaart, Aren Witvliet, Joh. Maliepaard Joh.zn, Leen Roon en Henk Kievit. Na een half uur bereikten ze Tiengemeten. Het Vuile Gat werd gevreesd, omdat er twee dagen eerder nog sleepboten hadden gevaren. Maar de strenge vorst had ook dit weer dichtgevroren. Ze stapten bij het gehucht Den Hitsert - tegenwoordig Hitsertse Kade - op de kant, dronken er een biertje en waren om half vijf weer terug in Stad.
Eerder bracht een tiental inwoners van Goudswaard een bezoek aan Stad.
Hoewel eind januari de dooi was ingevallen, gingen enkelen nog steeds het ijs op. Dit werd zeer ontraden.
Vrijdag 1 februari werd de Prinses Beatrix uit vaart genomen, omdat ze water maakte. De Inspectie vond het onverantwoord om haar verder te laten varen. De Gorinchem V stond er dus weer alleen voor. Vanaf begin maart zou de veerdiensten weer als 'normaal' worden gedraaid
8a.
Op zaterdagavond 25 september 1965 zou de veerboot Prinses Beatrix, met kapitein P. Vos, voor het laatst van de Sluishaven te Ooltgensplaat verlaten om naar Dintelsas varen. De veerdienst Ooltgensplaat-Dintelsas van de exploitant Van der Schuyt-Van den Boom-Stanfries Reederij N.V. te Rotterdam i.s.m. de Stichting Veerverbinding Flakkee-Noord-Brabant kwam daarmee naar 30 jaar tot een einde. Vanwege de gebouwde vaste oeververbindingen, waaronder de sinds 20 juli 1964 officieel geopende Haringvlietbrug , was een veerverbinding niet meer rendabel
8b.
De lunch in het Paviljoen Sluishaven aan het Volkerak wordt onze eerste lunch buitenshuis met Covid-maatregelen. Er is zowel in als op het terras een eenrichtingsverkeer route ingesteld. We vinden een tafeltje aan het water met wederom hetzelfde uitzicht dat we net ook op de oever zagen.
Paviljoen Sluishaven startte in 1997 als opvolger van koffiehuis, café en paviljoen de Branding en werd uitgebaat door Ko en Ria Plomp
9.
Het café de Branding in Sluishaven stond in de jaren '70 van de twintigste eeuw nog te boek als Koffiehuis en werd toen uitgebaat door de heer De Boed uit Achthuizen. Deze stond - voor de verbouwing van het Paviljoen Sluishaven - nog gewoon op dijk, die begin 1976 nog overstroomde. Hierdoor stond het Koffiehuis omringd door water als het ware in het Volkerak
10.
De familie Van Eyk verbouwde het in 1986, waarna het café de Branding op 16 mei 1986 werd heropend
11.
Aan het eind van de jaren '80 werd het overgenomen en als paviljoen de Branding uitgebaat door Jannie van de Veer
12.
Na de brand eind november 2009 werd Paviljoen Sluishaven weer opgebouwd, maar kwam leeg te staan. Eind 2012 startte Hans Bal, de toenmalige eigenaar van Paviljoen Sluishaven, een actie om het geheel - paviljoen, terrein en haven - weer leven in te blazen. Hij droeg het in het voorjaar van 2017 over aan Rob en Jing Samuels. Weer vier jaar later, in het voorjaar van 2021 zullen ook zij het weer verkopen aan een nieuwe exploitant
13.
Na de lunch lopen we in een omtrekkende beweging weer terug naar de wagen. Zodoende komen we nog wat informatieborden tegen en krijgen we zicht op de natuurspeelplaats Buutenplaets dat een voormalige binnenvaartschip als speelobject heeft en daarom de naam Bûûtenschip draagt. Dit van oorsprong binnenvaartschip Zeelands Luister is als speelschip Kaapschip afkomstig uit het Rotterdamse Katendrecht. Het moest daar weg, vanwege nieuwbouw. Met behulp van veel vrijwilligers, crowdfundings, bedrijfsleven en met bezielde leiding van initiator en bestuurslid Wim Noordzij - die juist op dit moment dat wij er zijn het stokje overdraagt - werd het schip op maandag 4 juni 2018 naar de Galathese Haven overgebracht.
Zeelands Luister werd in 1911 gebouwd als een tweemast zeilklipper op de werf van H. Boot en Zonen in Vrijenban, dat in 1921 grotendeels is opgegaan in de gemeente Delft
14.
De klipper Zeeland's Luister werd als 327 tonner in opdracht van J. Korsman te 's Gravemoer gebouwd. Het werd gebruikt voor de Rijnvaart. Korsman had al eerder een schip met die naam
15.
Jacobus Korsman wordt geboren op 24 januari 1847 in Gorinchem. Hij is in Vreeswijk overleden op 31 december 1926.
Jacobus zal tweemaal trouwen. De eerste keer trouwt hij als 29-jarige op 31 mei 1876 in Krimpen aan de Lek met de 35-jarige Tannetje Reijnhout (1840-1903). Ze krijgen al vlot kinderen. Adrianus wordt op 17 februari 1877 geboren in Middelburg. Op 28 mei 1878 krijgen ze in Rotterdam Anna. Zij komt echter al naar ruim twee maanden te overlijden. Een jaar naar de geboorte van Anna wordt Anna Cornelia in Middelburg aan boord geboren op 31 mei 1879. Maar ook zij komt al naar enkele maanden te overlijden op 16 oktober 1879 te Rotterdam.
Op 29 mei 1880 komt Adriaan Cornelis te Rotterdam ter wereld.
Ruim anderhalf jaar later wordt op 25 december 1881 aan boord in Dordrecht Kornelis Adriaan geboren. Vier maanden later zal hij overlijden.
Tannetje komt op 63-jarige leeftijd te overlijden op 21 februari 1903.
Hij hertrouwt met de weduwe van Jacob van Staveren, Carolina Verbeek (1845-1923). Zij overlijdt op 77-jarige leeftijd.
Zoon Adrianus zal op 25 april 1906 als 29-jarige en nogmaals als 36-jarige op 20 augustus 1913 trouwen
16.
In april 1924 is Jacobus Korsman op een nacht op de Oostelijke leiddam van het Krabbersgat bij Enkhuizen gestrand en lekgeslagen. Met behulp van een sleepboot is het losgekomen en naar Enkhuizen gebracht. Tweeënhalf jaar later zal hij zelf komen te overlijden
17.
Zoals gezegd komen we ook nog informatieborden van onder andere wo2go.nl tegen.
foto van de kaart op het informatiebord van wo2go.nl.
|
Een ervan vertelt het verhaal van Incalculable II, Onberekenbaar II, dat zich afspeelde in de nacht van 10 op 11 maart 1945. Goeree-Overflakkee lag sinds de eerdere bevrijding van delen van Zeeland en Brabant eind 1944 in de nieuwe frontlinie. De bezetter was al sinds februari 1944 begonnen met de inundatie van het eiland, zodat het uiteindelijk voor 60 procent onder water kwam te staan.
In die donkere nacht in maart vielen 48 Commando Royal Marines het eiland binnen, om samen met gelijksoortige invallen elders, Duitse militairen te vangen om informatie te verkrijgen.
De verliezen waren duidelijk zwaarder dan de opbrengst
18.
Maar ook na het einde van WOII maakt deze mensonterende en dit nutteloze haantjesgedrag nog slachtoffers. De 22-jarige timmerman Henricus Johannes Adrianus Coolen uit Tilburg, maakt als "Soldaat der eerste klasse-oorlogsvrijwilliger" (OVW) deel uit van "5e Compagnie-1 Bataljon Jagers OVW-Regiment Jagers". In die hoedanigheid is hij op dinsdag 5 juni 1945 bezig in een van de woningen van de bunker bij de Galathese haven te doorzoeken. Tijdens het openen van een deur komt een boobytrap, een valstrik tot ontploffing, waarbij hij om het leven komt.
Henk Coolen werd geboren op 8 juni 1922 te Tilburg als zoon van Josephus Coolen (1887-1941) en Joanna Engel (1883-1971). Hij had vlak voor het begin van deze oorlog op zondagmiddag 7 april 1940 zijn getuigschrift timmerlieden van de Avondnijverheidsschool ontvangen uit handen van de burgemeester van Tilburg, mr. J. van de Mortel.
Hij ging aan de slag bij de Fa. A. v. Gils-Jansen, de Electr. Brood- en Banketbakkerij annex Automatic aan de Hasseltstraat 137.
Na zijn noodlottig sterven, werd hij op een Duitse stormboot, waarmee zijn bataljon tevens een veerverbinding onderhield met Dintelsas, teruggevaren onder de Nederlandse driekleur. Vervolgens werd zijn lijk overgebracht naar Tilburg.
Op donderdagochtend 7 juni 1945 vertrok de begrafenisstoet vanaf het huis van zijn moeder op de Bredascheweg 239. Voorop het vuurpeloton, gevolgd door de legerauto met zijn lijkkist, dat wederom bedekt was met de driekleur. Zijn kameraden fungeerden als slippendragers. Hierachter kwamen de familieleden van Henk Coolen, waaronder zijn moeder en broer en zus Jos en Mia en broertje Jan. Een detachement Jagers sloot de stoet af.
In de H. Margaretha Maria aan de Ringbaan West werd de Mis van Requiem opgedragen. De derde Requiem mis van Perosi werd door het versterkte zangkoor gezongen.
Na de absoute of absolutio en het In Paradisimum werd door de organist het Wilhelmus gespeeld.
Aan het graf werd door het vuurpeleton een salvo gelost, waarna de legerpredikant en Luitenant Van Nunen een woord van troost en vaarwel spraken, waarbij Henk als voorbeeld voor allen diende. De Rev. Father Akkermans bewees de overledene de eer en zijn kameraden brachten een laatste groet bij zijn graf met kransen van alle bezoekers
19.
Een herinnering aan de haven als overslaghaven is het weeghuisje dat er nog staat. Dit betreft het weeghuisje uit 1930 dat eerst in het Raadhuis van Ooltgensplaat stond
20.
We verlaten de haven en rijden via de Galatheschedijk en Grote Bloksedijk, Bloksedijk (rond 1876 nog de Oude Dijk genoemd) en Nieuwe Bloksedijk te Achthuizen naar Oude-Tonge.
De 'Blokse' dijken vormen de zuidzijde van de Grote en Nieuwe Blocksche polder. Hierdoorheen liep de Krakmaar met een aantal zijkreken. Tegenwoordig herkennen we deze als de Groote Kreek en Magdalena Kreek of Magdalenakreek
21.
Aan de Bloksedijk treffen buitendijks nog enkele fraaie panden aan. Achter deze panden gaan de Handels Onderneming Flakkee en NIVU, van de families Van Nieuwenhuijzen en Van Vugt, schuil.
Bij het laatste pand zien we dat de schuur dezelfde vorm aanhoudt als van het voorhuis.
noten:
1.
Wikipedia Volkerak;
Volkerak het mooiste
van twee werelden : Naar een perspectief voor Volkerak-Zoommeer én omgeving. - Nijmegen : Stroming bv iov Vereniging Natuurmonumenten, 2007. - p. 6;
Rijkswaterstaat Volkerak;
2.
Krammer-Volkerak : landschappelijke achtergronden / E. Hendriks. - Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders (RWS, RIJP), 1984. - p. 15 Gebied Krammer-Volkerak (kaarten 1 en 2);
3.
Nota betreffende eene verzwaring der buitendijken van "de Volkerakpolders" / J. van Veen. - directie Benedenrivieren, 1942. - p. 6;
4.
De oevergebieden van het Volkerak-Zoommeer : Ontwikkeling van abiotisch milieu en vegetatie sinds 1987 / K.P. Groen (Klaas), Y.J.B. Röling (Yvonne), S.A.M. van Rooij (Sabine), H. Slager (Henk), M. Stoffer (Mirjam) m.d.a. Dirk Fluijt en Gert-Jan Rook (veldwerk); S.A.M. van Rooij, K.P. Groen (eindredactie). - Flevobericht nr. 393; ISSN 0923-2893. - Lelystad : Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat, Directie IJsselmeergebied, 1996. - ISBN 90-369-1181-8. - p. 11: Ontstaan van het Volkerak-Zoommeer / Sabine van Rooij;
Operationeel Watermanagement Volkerak-Zoommeer. - Rijkswaterstaat, 2020;
5.
Operationeel Watermanagement Volkerak-Zoommeer. - Rijkswaterstaat, 2020;
6.
Krammer-Volkerak : Introductie. - Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit - Natura 2000;
7.
GVZM Het Volkerak-Zoommeer : Waterhuishouding;
8.
Amer Shipping Samoon;
8a.
met dank aan Piet de Korte, mailcontact 2-3 februari 2024;
Krantenbank Zeeland:
de Stem | 3 januari 1963 | pagina 1 Zware slepers beginnen met ijsbreken op Hollands Diep;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 4 januari 1963 | pagina 2 Goeree-Overflakkee in de greep van de winter;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 8 januari 1963 | pagina 1 Veer Sluishaven-Dintelsas maakt acht vaarten per dag;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 15 januari 1963 | pagina 1 Veerboten en binnenschepen vechten tegen het ijs;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 22 januari 1963 | pagina 1 Goeree-Overflakkee in de greep van het ijs;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 25 januari 1963 | pagina 2 Stadtenaars te voet over het Haringvliet;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 29 januari 1963 | pagina 1 Hulde;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 29 januari 1963 | pagina 1 De mannen die te voet over het Haringvliet trokken [foto];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 5 februari 1963 | pagina 2 Veerboot "Beatrix" uit de vaart;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 7 maart 1963 | pagina 2 Ooltgensplaat-Dinteloord weer normaal;
International Istitute of Social History Waarde van de gulden versus de Euro berekent rekensom de waarde van ƒ 500 in 1963 naar het jaar 2021 in Euro;
rossum Maliepaard haringvliet goudswaart stad
8b.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 28 september 1965 | pagina 4 Afscheid van een veerdienst;
Eilanden-nieuws, 16 september 2014, 19:32 Presentatie boek over veerboot Prinses Beatrix.;
Hoeksch nieuws, 20 maart 2023, 19:54 Kent u hem nog? Veerboot Prinses Beatrix / Arie Pieters;
9.
Eilanden-nieuws, 13 juni 1997 Wet milieubeheer;
Eilanden-nieuws, 28 juli 1998 Paviljoen Sluishaven in Ooltgensplaat;
Eilanden-nieuws, 24 maart 2000 Paviljoen Sluishaven in Ooltgensplaat;
10.
Eilanden-nieuws, 31 juli 1973 Inbraak in "de Branding";
Eilanden-nieuws, 6 januari 1976 Ooltgensplaat - Sluishaven Storm zette haven, toegangsweg en koffiehuis onder water;
Eilanden-nieuws, 18 juni 1976 Ooltgensplaat Twee brandjes spoedig geblust;
11.
Eilanden-nieuws, 13 mei 1986 Heropening;
12.
Provinciale Zeeuwse Courant, 30 december 1993 'Overkanters' niet erg geliefd Kiezen voor Zeeland op grond van mentaliteit / Mieke van der Jagt;
13.
Eilanden-nieuws, 1 december 2009 Brand legt Paviljoen Sluishaven geheel in de as;
Waterpoort Werkt Galathese haven: van puinbak tot speeltuin;
facebook Paviljoen Sluishaven 16 april 2017;
facebook Paviljoen Sluishaven 22 april 2021;
14.
iGO.nl 12-3-2018 08:51 Crowdfunding-actie: binnenvaartschip naar natuurspeelplaats Ooltgensplaat;
iGO.nl 8-6-2018 08:46 Speelschip Katendrecht in Galathese Haven Ooltgensplaat aangekomen;
Wikipedia Zeelands Luister (schip, 1911);
Wikipedia Vrijenban (gemeente);
Wim Noordzij draagt stokje over / Frank/Janine (in: Groot Goeree-Overflakkee, 11 augustus 2020, jaargang 14 nr. 33);
15.
Delpher:
Scheepvaart, 10-01-1912 De scheepsbouw in Nederland. Te water gelaten Schepen in 1911.;
Het nieuws van den dag : kleine courant, 21-09-1912 Scheepstijdingen. Rijnvaart.;
Korsman komt in de pers ook voor als Horstman en Korstman;
16.
gezin Korsman-Verbeek;
OpenArchieven
Jacobus Korsman
huwelijk 1 Tannetje Reijnhout;
huwelijk 2 Carolina Verbeek;
overlijden 79jr, Vreeswijk 31-12-1926;
Tannetje / Jannetje Reijnhout
geboren 12 november 1840 te Goes;
overlijden 63jr, 's Gravenhage, 21-03-1903;
Carolina Verbeek (eerder weduwe van Jacob van Staveren)
geboren Geldermalsen, 31 oktober 1845;
overlijden 77jr, Rotterdam, 12-05-1923;
De Dordrechtsche Courant, 1923-05-17; p. 10 Burgerlijke standen : Burgerlijke stand van Dordrecht - Overleden;
geboorte Adrianus;
geboorte Anna;
overlijden Anna;
geboorte Anna Cornelia;
overlijden Anna Cornelia;
overlijden Anna Cornelia;
geboorte Adriaan Cornelis;
geboorte Kornelis Adriaan;
overlijden Kornelis Adriaan;
huwelijk 1 Adrianus;
huwelijk 2 Adrianus;
NPO Max: Het Dorp, 29 mei 2022, 21:25 - Seizoen 2 Aflevering 2 - Zundert, 2:58-3:46 - Wim Daniëls gebruikt het woord 'schaduwkind' voor het hergebruiken van een vernoemingsnaam, nadat een eerder geboren broertje of zusje is overleden;
17.
Delpher:
Nieuwe Hoornsche courant, 12-04-1924 Schip gestrand.;
18.
Informatiebord Operatie Incalculable II / wo2go.nl;
19.
Dodenboek Grenadiers & Jagers Coolen, Henricus Johannes Adrianus.;
Oorlogsgravenstichting Henricus Johannes Adrianus Coolen;
Wiki Midden-Brabant Coolen, Henricus Johannes Adrianus;
Delpher:
Nieuwe Tilburgsche Courant, 31-12-1936 Advertentie A. van Gils-Jansen;
Nieuwe Tilburgsche Courant, 19-06-1937 Advertentie A. van Gils-Jansen;
Nieuwe Tilburgsche Courant, 08-04-1940 Diploma-uitreiking der Ambachtsschool. : De Burgemeester verricht persoonlijk de plechtigheid.;
Nieuwsblad van het Zuiden, 07-06-1945 Familiebericht Henk Coolen;
Nieuwsblad van het Zuiden, 08-06-1945 Voor het vaderland gestorven;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 1990 | 25 mei 1990 | pagina 9 Henk Coolen sneuvelde één maand na de oorlog;
genealogieonline Josephus Joannes Coolen;
Internet Archive waybackmachine: Beluister In paradisum van Gabriel Fauré;
Dodenboek Grenadiers & Jagers Coolen, Henricus Johannes Adrianus.;
20.
Scheepspost 26-7-2020 Speelschip ligt niet meer in Katendrecht maar in Goeree Overflakkee / Wouter van Dusseldorp;
21.
Zuid-Holland : ±1892-1914 : schaal 1:25.000 / Carel Brendel, Anoek van der Leest, Huib Stam (samenstelling, redactie); Ed Schilders (eindredactie). - Grote historische topografische atlas. - Tilburg : Nieuwland, 2005 (Tweede druk, 2008). - ISBN 90-8645-005-3. - No 580 (verkend 1876, gedeeltelijk herzien 1899);
Topografische atlas van Zuid-Holland / Thomas Termeulen; Rob Kersbergen (samenstelling); Topografische Dienst/Kadaster (kaartmateriaal). - Landsmeer : 12 Provinciën, 2012. - ISBN 978-90-77350-66-9. - p. 129-130;
Landschappelijke inpassing Noorduys Tomatoes. - Gouderak : Bureau Schildwacht, 2018. - p. 3 (in: Oudelandsedijk 2B Oude-Tonge : Omgevingsvergunning. - Rotterdam : Rho, 2018);
internetraadpleging: 16 - 28-7-2023, 8-8-2023
|
|
|
Volkerak, Galatheschesluis
Volkerak, Galatheschesluis
EU 02313724 - Samoon - Raamsdonksveer op Volkerak en P en P-kerk, Galatheschesluis
Volkerak - Petrus en Pauluskerk, Galatheschesluis
|
|
Paviljoen Sluishaven-lunch aan het Volkerak, Galatheschesluis
Paviljoen Sluishaven aan het Volkerak, Galatheschesluis
Zeelands Luister, Galatheschesluis
Paviljoen Sluishaven aan het Volkerak, Galatheschesluis
|
|
HoFlakkee, Bloksedijk, Achthuizen
NIVU, Nieuwe Bloksedijk, Achthuizen
|
|
Oude Tonge
De Nieuwe Bloksedijk van Achthuizen gaat bij het kruispunt met de Herenweg en Lodewijksweg over in de Heerendijk van Oude Tonge. Anderhalve kilometer verderop treffen we de Grootte Kreek, Grote Kreek of De Groote Kreke aan, tegenwoordig geschreven als Groote Kreek.
Deze grotendeels in de Heerenpolder gelegen voormalige getijdekreek was er al voordat het werd ingepolderd
1.
Het is dan ook ouder dan het land zelf
2.
Dit fenomeen, het eveneens inpolderen van de bovenlopen van de kreken, is wel een opvallend verschijnsel
3.
Vanwege deze waterverbinding met een havenoptie is dan ook de reden dat hier zich een woongemeenschap vormde, dat de naam Oude-Tonge kreeg. De Kreek of De Kaay loopt volgens Van der Aa's Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden door deze plaats.
Beter geformuleerd is dat de woongemeenschap zich rondom de Kreek vestigde, die we straks leren kennen als Den Grysen Oort
4.
Wanneer we verder terug in de tijd gaan, dus voordat het gebied opnieuw ingedijkt werd en vóór 1150, treffen we op een reconstructie op het huidige Land van Grijsoord, Oude en Nieuwe Tonge, de eindpunten van twee grote kreken aan.
Naar het westen liep de Sonnemare naar de Noordzee. De meandering is op Overflakkee nog steeds in het landschap terug te vinden.
Ook de andere dat naar het noorden liep, dat als uiteinde geldt van Widele dat in de Maasmond stroomt, genaamd Tille vinden we zelfs nog als naam terug in het landschap. Slechts een ferme sloot is de hedendaagse Tilse Watering nu. Dit vormde een millennium geleden het achterland van de befaamde Witla , dat rond 800 bekend stond als een van dé handelsplaatsen dat ons leefgebied kende. We zullen hopelijk bij ons bezoek aan Voorne-Putten er meer over te weten komen.
Inmiddels hebben de kreken al lange tijd geen open waterverbinding meer. Deze Groote Kreek, waaraan we nu staan, wordt begrensd door de Kranendijk in het oosten en in het westen door het gemaal De Eendracht
5.
De Kranendijk was rond 1700 De Scheyt Wegh tusschen de oude Tongse en de plaatse gront. Hierbij zou "plaatse gront" beter als "Plaatse Gront" geschreven kunnen worden
6.
detail Groote Kreek en omgeving
Nieuwe Kaart van het Eiland Overflakkee Gelegen in het Graafschap van Holland en de Landen van Voorn in Overflakkee : als meede van het land van Koorndijk en een gedeelte van Beyerland en 't Eiland St. Philips met des zelfs nieuwe bedijkingen. - Amsterdam : Wed. Ottens en Zoone, [c. 1726]
bron: Zeeuws Archief, Zeeuws Genootschap, Zelandia Illustrata, Deel I, nr 1549
|
rooilijn Kranendijk naar toren
|
Het deel van de Kranendijk dat de Groote Kreek afsnijdt, Raayt op den Toorn van Halteren.
Met "Raayt op den Toorn van Halteren" wordt bedoeld "Richt zich op de toren van Halsteren". Dus Halsteren in plaats van Halteren. Wanneer we de Kranendijk richten op de toren van de Sint-Martinuskerk, treffen we een afwijking van 15 graden aan. Het Halsterse gebouw in de huidige vorm bestaat ongeveer sinds 1450
7.
Deze toren stond er dus zeker al met de huidige hoogte van bijna 31 meter
8.
Echter zo'n 3½ kilometer naar het westen ligt Tholen met zijn Grote of Onze Lieve Vrouwekerk.
Het Land OverFlakkee
Kaarte van het eyland Overflakkee / D.W.C. Hattinga en A. Hattinga. - [s.n.] : [S.l.], 1753
bron: Zeeuws Archief, Atlassen Hattinga, nr 198
|
De kerk heeft een toren met een hoogte van bijna 49 meter
9.
Wanneer we de Kranendijk richten op deze toren, dan is er nog steeds een afwijking. Maar deze is slechts 4 graden.
De bronnen die Halsteren bevestigen geven echter ook een soort van uitsluitsel over de richting op de toren van Halsteren. Het zou "in dwaling neergeschreven" zijn
10.
Of dit ook voor de geciteerde regel van de kaart geldt, is niet geheel duidelijk.
Door de begrenzing aan weerszijden wordt de kreek tegenwoordig beschouwd als een kunstmatig waterlichaam. Overtollig water kan het laten afvoeren door dit gemaal, De Eendracht.
Vers zoet water wordt ingelaten uit het Haringvliet. Uit onderzoek in 2012 blijkt, dat dit verse water lang in het gebied verblijft, namelijk 11 dagen, wat voor de kwaliteit van het water en de flora en fauna ongunstig is
11.
In 2020 is deze situatie helaas nog niet verbeterd
12.
De huidige versie van De Eendracht stamt uit 1965 als vernieuwing van het pand uit 1935. Inmiddels is ook in 2014 de motor uit 1965 vervangen
13.
Zoals we nog enigszins op de oude kaart uit 1753 kunnen zien liep de Kreek eerst vrijelijk naar zee. Met de komst van dijk en gemaalkanaal, is er een soort van eilandje ontstaan. Hierop zijn nog twee gebouwen te zien.
Iets anders zien we nu niet meer, maar stond hier zo'n 2½ eeuw eerder nog wel: 't Geregt! Het is hier aangegeven als een soort van pi-teken, Π, maar kan twee galgen of een schavot voorstellen
14.
In 1818 blijkt deze galg nog aanwezig te zijn. "Een galg bevind hoog 18 en breedt 11 voeten benevens een schavot van hoog vijf voeten", wordt hierover vermeldt
15.
In Oude Tonge gebruikte men de lengtemaat van Veere: 1 voet = 0,305m = 30½ cm
16.
De hoogte van het schavot was dus al 152,5 meter. Het podium had een breedte van 3 meter en 35½ cm. De galg in Oude Tonge had een hoogte van bijna 5½ meter.
Wij zien bij het havenkanaal / restant van de Groote Kreek slechts een brug die de delen van de Suisendijk met elkaar verbindt. Deze dijk, oudtijds Suysen Poldersen Havendyck genoemd, omsluit samen met (eveneens oudtijds genoemde) "Den Suysen Poldersen Zeedyck", de polders Eerste Block, Tweede Block en Derde Block van de gezamelijke Suysenpolder. Het Eerste Block is en wordt inmiddels bebouwd, waarvan een deel aan nieuw water ligt en de naam Marinapark Suijssenwaerde heeft gekregen. Middels deze brug kunnen zij - vanaf hun privé vaarwater - op het openbare vaarwater komen.
De eerste gedachten voor het project Suijssenwaerde werden al in 1988 op papier gezet
17.
Maar pas in 2002 zal de eerste schop de grond in gaan, is de verwachting. De financiering van het plan wordt uitgevoerd door een 100% dochteronderneming van n.v. Bank Nederlandse Gemeenten, met de daarvoor opgerichte Ontwikkelings- en Participatiebedrijf Publieke sector n.v. (O.P.P.)
18.
Geschatte projectkosten in 2001 ƒ 100.000.000
19.
De uitvoering is in handen gegeven van Suijssenwaerde Beheer bv
20.
De brug is een tweedehandsje uit Harderwijk. De brug, met naam de Harderbrug, was nog in goede staat, dus is hergebruik de beste optie. In Harderwijk stond het in een gebied dat gesloopt werd, de Hardersluis. Dit zou plaatsmaken voor het huidige Aquaduct Veluwemeer. In delen werd de brug halverwege 2003 naar Oude Tonge over het water vervoerd, waar het - in afwachting van de dijkdoorsteek in de Suisendijk - tijdelijk werd opgeslagen
21.
In 2006 lag de brug op zijn plek. Het is - voor zover de streekarchivaris Jan C. Both heeft kunnen nagaan - de eerste (ophaal)brug in Oude-Tonge. Het heeft een doorvaartbreedte van 7½ meter. Zodra alle bijbehorende werkzaamheden, als het wegdek en keersluis, zijn afgerond, krijgen alle bewoners een sleutel van de brug om op elk moment de brug te kunnen bedienen, mochten ze willen uitvaren. Naast schipper zijn ze ook hun eigen brugwachter geworden
22.
Maar misschien komt er te zijner tijd ook nog wel een brug- of parkwachter.
Op maandag 4 december 2006 rond het middaguur is het officieel geopend door de brug te openen om Sinterklaas, wethouder Gert-Jan van der Valk en collega Peter 't Hoen binnen te laten
23.
Net als de Heerenpolder is de Suijspolder in 1647 bedijkt
24.
De naam Suijs of Suys zou kunnen komen van Suysen, dat mogelijk 'bron op de grens van hoge en lage grond' betekent
25.
Waarschijnlijk - A.J. van der Aa twijfelt er in zijn Aardrijkskundig woordenboek niet aan - is het echter vernoemd naar het invloedrijke Hollandse geslacht Suys, met name Ernst Suys. Er waren tussen 1560 en 1630 te Grijsoord, Grysort of Grijsoirt velen van dit geslacht die de rol van ambachtsheer of -vrouw hadden
26.
Deze polder was echter daarvoor ook al aanwezig. In 1533 was het - als Suis Polder - namelijk eerder bedijkt.
Boers somt in zijn Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee de Ambachtsheeren en vrouwen van Grijsoord en Klinkerland op:
1500 Pieter Suijs
1502 Allaart Suijs
Deze twee dicht hij de rol van "bedijkers van den Suijs polder" toe.
1540 Daniël Suijs
1560 Anthoni Suijs
1600 Pieter Suijs
1626 Charles Roeland Suijs
27.
De akte van 3 Februari 1647, waarin de aanbesteding van de dijken - zowel die van 's-Heerenpolder als van Suyspolder - geregeld is, wordt als de grondslag gezien waarop de huidige Suyspolder (ook voorkomend als Suijspolder, Suisenpolder en Suispolder) tot stand is gekomen
28.
Wij rijden verder de Heerendijk op en laten ons triggeren door de masten die we boven de dijk uit zien komen. De eerstvolgende gelegenheid om de wagen te parkeren grijpen we aan om dit tafereel van nabij te kunnen aanschouwen. Wanneer de weg op de Heerendijk op zijn hoogste punt is, krijgen we deze mogelijkheid.
We treffen er naast hoge nieuwbouw aan de Handelsterrein, diverse zeilboten aan die in de Haven liggen.
Gemeente Oudetonge (detail)
Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Oude Tonge, Zuid Holland, sectie C, blad 05 / W.J. van Campen
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed MIN08151C05 (CC BY-SA 3.0)
|
Even later parkeren we de wagen in het dorp en zien we de Oude Haven vanaf de Kaai, althans dat deel dat er van over is. Een groot deel is van de Oude Haven afgesnoept en verworden tot plein.
Voordat we daar verder gaan kijken, lopen we eerst weer even terug naar de Heerendijk om een kijkje te nemen bij het Spui. We merken op dat de Haven en Spui gespiegeld is ten opzichte van de situatie in Ooltgensplaat.
Diverse objecten wijzen ons erop dat we de zuidzijde van het Spui over de dijk moeten bewandelen.
Allereerst is dat een informatiebord. Deze is na 2016
29 hier is komen te staan. Het was ter vervanging van een serie borden getiteld "Doorlopend herinneren... 1953-2003". Die vijf informatieborden werden in februari 2004 geplaatst ter gelegenheid van het 50e herdenkingsjaar van de Watersnoodramp van 1 februari 1953. Naast Oude-Tonge kreeg ook Ouddorp, Middelharnis, Den Bommel en Herkingen een eigen bord.
Op het huidige informatiebord beginnen we met lezen:
Oude-Tonge
Het dorp Oude-Tonge telt het grootste aantal slachtoffers van het gehele rampgebied. Ruim 300 inwoners worden in de rampnacht van 1 februari 1953 over vallen door het water, of zijn de andere dag door ontberingen en wachtend op hulp overleden. [...]
De rampnacht maakt in het hele gebied 1835+1 slachtoffers. Het Watersnoodmuseum toont de lijst met namen van de slachtoffers van het Rode Kruis op een aantal wanden. Met een multimediaal monument 1835 + 1 wordt de herinnering aan de slachtoffers levend gehouden. De "1" staat voor de baby die op die zaterdagnacht 31 januari 1953 was geboren, maar nooit is gevonden
30.
In Oude-Tonge zijn er uiteindelijk 304 slachtoffers te betreuren. 303 komen door ramp om en een, Lodewijk Nicolaas van Polanen, komt als enige hulpverlener door een ongeval op 4 februari te overlijden in Oude-Tonge. Totaal verloren acht militairen het leven in het hele rampgebied bij het verlenen van hulp.
Een jaar na dato is er sprake van 311 begraven slachtoffers op de noodbegraafplaats
30.
De eerste nood werd verleend door een Colonne Rode Kruis-medewerkers, 7 vrouwen en 26 mannen, uit Gouda. Ze werden op de Geja uit Enkhuizen van schipper Fernhout en een trekboot Regina, met de neef van Fernhout als schipper, naar Oude Tonge gebracht. Van de nog aanwezige bewoners waren er nog 200 overgebleven en daarvan stonden de gezichten strak en tot niets in staat. Van de ruim 3000 inwoners waren er 10 procent omgekomen. En bijna 200 van de 800 woningen waren verdwenen. De Goudse Rode Kruis Colonne werkten aan een stuk door om weer de hoop tevoorschijn te halen. Het Raadhuis werd schoongemaakt en ging dienen als distributieplaats, keuken, voorraadschuur. Er ging een lijkbergingsploeg, een identificatieploeg, een voedselploeg aan de slag. De identificatieploeg noteerde alles nauwkeurig, nadat bewoners hun dorpsgenoot of familielid hadden geïdentificeerd. Ook richtte een ploeg een noodbegraafplaats in. Na enkele dagen werd deze Colonne afgelost en kwamen dorpsbewoners ook weer in beweging
31.
In juni besloot B. en W. dat de noodbegraafplaats tot in de perfectie uitgevoerd als een monument eruit zou komen te zien
32.
Voordat we dit gaan aanschouwen, komen we rechts van het kaarsrechte pad naar de noodbegraafplaats nog een witte zwerfkei tegen. Deze kei is door de GO-37 opgevist bij de Bruine Bank in de Noordzee. Deze Bank, de Brown Ridge grenst aan Engeland in de Noordzee op ongeveer gelijke hoogte als de Flevopolder en halverwege tussen Nederland en Engeland. Het ligt echter grotendeels op Nederlands grondgebied. Het hoogste punt is slechts zestien meter beneden zeeniveau. Er worden hier wel meer historische voorwerpen opgevist. Dat de GO-37 hier viste komt dat dit een belangrijk paaigebied is voor kabeljauw, haring en makreel. In 2003 is het door de Rotary Club Goeree-Overflakkee hier geplaatst
33.
Op deze ruwe onbewerkte rotsblok treffen we een glazen plaat aan, waarop we het volgende kunnen lezen:
Op 1 februari 1953 werd Zuid-West Nederland getroffen door de Watersnoodramp, die aan 1835 mensen het leven heeft gekost.
Op Goeree-Overflakkee zijn 490 mensen verdronken. Oude Tonge was met 305 slachtoffers het zwaarst getroffen.
Ter nagedachtenis aangeboden door de Rotary Club Goeree-Overflakkee.
34
Op de 'achterzijde' is nog een klein metalen bordje bevestigd waarop we het verhaal van de kei kunnen lezen:
Deze steen komt uit de Noordzee. Het is een zwerfkei uit de ijstijd. Opgevist bij de bruine bank door de GO-37.
Hier neergelegd als een stille getuige van de enorme krachten der natuur.
Oude Tonge 01-02-03
Helaas wordt niet het duidelijk wanneer de kei uit de Noordzee is gevist. Zodoende kunnen we ook niet achterhalen door welk GO-37 dit is gedaan.
We lopen met deze vragen, het door bomen omzoomde dijkpad op. Aan het begin van de noodbegraafplaats, het Watersnoodmonument, treffen we rechts het monument van Haarlem aan, dat het Haarlemse adoptie-comité "Oude Tonge" aan de bevolking van Oude Tonge heeft geschonken.
Het adoptie-comité koos unaniem voor de vluchtende vrouw met een kind in de arm, toen beeldhouwster Janneke Ducro-Kruijer twee ontwerpen in klei had gemaakt. Nadat ze begin september de opdracht voor het maken van dit beeld had gekregen ging ze aan de slag met het maken van het 1.25 meter hoge beeld
35.
Een maand later was ze ermee klaar, zodat het beeld door de bronsgieterij A.N. Binder gegoten kon worden
36.
Albert N. Binder (1890-1955) startte in 1923 met gieterij De Plastiek, dat later bekend werd als Bronsgieterij A. Binder, Binder & Schmidt. Met kleinzoon Bert Binder aan het roer
37
werd Binder Art en de vanaf 1995 - op initiatie van Kees Verkade - opgerichte dochter Binder Art Services in 2016 ondergebracht onder het label Meesters in Kunst
38.
We hebben inmiddels vele werken gezien die - onbenoemd - uit deze bijzonder werkende gieterij zijn gekomen.
De veel bekeken en bezochte database Mens & Dier in Steen & Brons van de broers René & Peter van der Krogt geeft een overzicht voor zover dit bekend en opgenomen is door deze beeldverzamelaars
39.
Het bronzen beeld komt vervolgens op een granieten voetstuk te staan, dat is vervaardigd door de fa. Swaalf
40.
De firma Swaalf in Haarlem bestaat ook alweer sinds 1906 en werkt nu onder de naam Swaalf natuursteen
41.
J.C. Swaalf (1877-1960) kreeg op 12 februari 1908 van B. en W. van Haarlem de beschikking waarin hij een vergunning krijgt tot oprichting van een steenhouwerij en zagerij in een loods op het terrein aan de Regulierstraat. De fa. Gebr. C. en A. Swaalf zetten vanaf 1933 het bedrijf van vader Josephus Cornelis Swaalf voort, waarbij de kunstzinnig aangelegde A. Swaalf meer aandacht schonk aan deze kant van de mogelijkheden
42.
Intussen was het geld van het Haarlemse adoptie-comité zo goed als op. Ze hadden echter afgesproken dat ze ook een deel voor de aanleg van de begraafplaats en het plaatsen van het monument zouden bekostigen. Er was echter al veel geld - zonder gemeentelijke subsidies - uitgegeven aan de reiskosten voor de hulpcolonnes, uitstapjes voor de 250 kinderen en het bezoek van 80 bejaarden. Ook de inrichting van een cantinebarak, de verzending van 650 naaidozen, bibliotheekboeken, 10 orgels en vele andere geschenken waren gefinancierd.
Watersnoodramp 1953. Het overstroomde dorp Oude Tonge
bron: Fotocollectie Rijksvoorlichtingsdienst Eigen 2.24.10.02 (CC BY-SA 3.0)
|
Het comité wilde echter ook de eigen bewoners laten zien wat de burgerij van Haarlem hadden bewerkstelligd en dus richten ze een tentoonstelling in. Om toch nog aan de benodigde financiën te komen vroegen ze voor een bezoek aan de tentoonstelling in de Vleeshal een kleine entree. 10 cent voor de kinderen en 25 cent voor volwassenen. Naast het bronzen beeld zullen er tevens vele andere zaken van deze hulpactie te zien zijn en ook foto's van Oude Tonge, direct na de ramp. De tentoonstelling zou slechts een week duren, vanaf maandagavond 2 november tot en met zondagavond 8 november 1953 en zou tussen 14.00-17.00 en 19.30-22.00 te bewonderen en te zien zijn
43.
Ruim op tijd voor de tentoonstelling was het complete beeld klaar en werd het door Binder eind oktober afgeleverd en in de Vleeshal opgesteld
44.
Na afloop van de tentoonstellingsperiode bedacht het comité nog weer iets nieuws. Ze brachten het over naar de rotonde van de Grote Markt. Tegen betaling van 25 cent kon het publiek een foto kopen. Dinsdag 10 november 1953 verdwijnt het beeld in alle vroegte uit Haarlem en gaat het op transport naar Oude Tonge
45.
Onthulling van een Watersnoodmonument / van Duinen (foto), 12-11-1953.
In Oude Tonge werd een herdenking gehouden voor de slachtoffers van de Watersnoodramp. Beeld "Vrouw en kind" van beeldhouwster Janneke Ducro-Kruijer
bron: Fotocollectie Anefo 2.24.01.04 (CC BY-SA 3.0)
|
De onthulling vindt twee dagen later plaats op donderdag 12 november.
In de Nederlands Hervormde kerk begon de ceremonie met een dienst van twintig minuten. Hierop waren zo'n 2700 Oude Tongenaren afgekomen. Ook waren er nog zo'n 800 familieleden uit het hele land gekomen. Binnen waren 3000 mensen, terwijl er 500 wegens ruimtegebrek in de kerk noodgedwongen buiten moesten blijven. Na de dienst vormde zich een lange stoet die zich via de Kerkstraat, Nieuwstraat en Oostdijk naar de Spuidijk verplaatste. De Commissaris der Koningin in Zuid-Holland, mr. L.A. Kesper, de burgermeester van Oude Tonge, A.J. van Dijk en de burgemeester van Haarlem, mr. P.O.F.M Cremers liepen voorop. Hierachter volgden de wethouders van beide gemeenten, de leden van het adoptie-comité en de bevolking en familie.
De toespraak van de Commissaris der Koningin Kesper was door het hele dorp via luidsprekers te horen. Het Nieuwe Haarlemsche Courant noteert:
"Aan de voet van dit monument past slechts een sober woord. Tijdens de watersnood was heel Nederland één met de bevolking van de zwaar getroffen gebieden. Ook vele landen buiten onze grenzen gaven blijk van een treffend en welsprekend medeleven met de bevolking. Van de getroffen gemeenten heeft Oude Tonge wel het meest geleden in verliezen aan mensenlevens. Wat verloren is gegaan kunnen wij opbouwen. Thans zijn wij bijeen om de doden te herdenken.
Wat Haarlem heeft gedaan, is van onschatbare waarde en Oude Tonge stelt dit zeer op prijs. Het provinciaal bestuur heeft het werk van Haarlem voor de zwaar getroffen gemeente met grote waardering gadegeslagen. Met het onthullen van dit monument verricht ik een handeling, waarbij ik tevens deel in de rouw van Oude Tonge, alsook in de dank van deze gemeente voor de generositeit van Haarlem, niet alleen betoond aan de levenden, maar ook aan de doden, die het op deze wijze heeft willen eren."
Vervolgens onthulde Kesper het beeld - onder het toeziend oog van Janneke Ducro Kruijer - door het zwarte doek te verwijderen en legde er de provinciale krans bij.
Na een dankzeggingstoespraak, uitgesproken door Van Dijk, legden beide burgemeester namens hun gemeente een krans, gevolgd door een kranslegging van leden van de Haarlemse delegatie.
Vervolgens liepen allen langs het beeld onder begeleiding van koraalmuziek dat werd verzorgd door de Haarlemse politiekapel, dat onder leiding stond van Jos de Klerk
46.
Ze konden na de kranslegging niet meer met eigen ogen het vierregelige gedicht lezen dat op de sokkel met bronzen letters
47
is aangebracht:
Het water, door God's wil geschapen
heeft velen voor Zijn troon geleid.
Zo werd Zijn gave ons een teken,
hun zij Zijn liefde in eeuwigheid.
1 febr. 1953
Wie de maker van dit gedicht is, blijft voor ons onbekend
48.
De maker van het beeld, Janneke Ducro-Kruyer, werd in Velsen-Zuid geboren op 12 januari 1925, als dochter van Jan Herman Kruyer (1888-1976) en Maria Kruyer-Grin (1887-1956). Ze woonden in 1938 aan de Wijk aan Zeeweg 119 in IJmuiden. Als beeldhouwster was ze een leerling van Theo van Reijn (1884-1954), waarvan ze vier jaar persoonlijk les kreeg.
Haar naam komen we op velerlei wijzen geschreven tegen. Ze gebruikte en werd ook aangeduid met deze andere namen zoals Janneke Kruijer, Janneke Kruyer, Jannie Boukje Kruijer, Jannie Boukje Kruyer, J.B. Kruijer, J.B. Ducro-Kruyer, J.B. Ducro-Kruijer, Janneke Ducro-Kruyer, Janny Ducro-Kruyer, Janneke Ducro, J.B. Ducro. En ze signeerde, zoals we bij dit beeld zien, met Ducro.
Als jeugdige beeldhouwster J. B. Kruijer exposeert ze aan het eind van 1947, ze dan bijna 23 jaar, in de Kunstzaal in de Leidschestraat te Amsterdam. Twee later, begin 1949, zal haar borstbeeld dat ze van de heer Wenckebach had gemaakt, worden geplaatst in het nieuwe hoofdkantoor van het Hoogoven-bedrijf, waar haar vader chef van de centrale is. Het koper van het bronzen borstbeeld is afkomstig van het omhulsel van de Eerste Hoogoven, dat 25 jaar geleden door mevrouw Wenckebach werd aangestoken.
Op 24 februari 1949 trouwt ze met grafisch ontwerper Hans Ducro (1924-1976), die als illustrator en striptekenaar bekend zou worden. Ze hield adres op Beelslaan 9 in Haarlem. Hier zoekt ze in 1952 ook een model, meisje of jonge vrouw met goed figuur. In het voorjaar van 1953 krijgt ze een opdracht om Koning-Stadhouder Willem III in de nieuwe gevel van het Ministerie van Oorlog op de Kalvermarkt te Den Haag te mogen hakken. Deze is nu terug te vinden boven uitrit met alkoof van het ministerie van Defensie. Na het beeld voor Oude-Tonge volgen in 1955 drie opdrachten in Apeldoorn Het meisje met de kikker of De prinses met de kikker, waarvan er twee reliëfs bestemd zijn voor Kruiningen, dat Apeldoorn geadopteerd heeft. En in 1959 volgt er nog een stoer beeld. De reliëfs sieren de ingang van "Ons Dorpshuis". In 1957 krijgt Haarlem een Teddybeertje erbij. Ook diefstal zal haar niet bespaard blijven. In het voorjaar van 1958 wordt haar gipsmodel van haar driejarig zoontje op een expositie ontvreemd. Beverwijk krijgt een groene kikker in 1959. In 1963 wordt het Linnaeushof te Bennebroek verrijkt met een bronzen beeldje
49.
Het echtpaar Ducro krijgen vier kinderen.
Op zaterdag 13 april 1968 wordt ze als vermist opgegeven. Ze had die ochtend, inmiddels 43 jaar, in nachtjapon en ochtendjas in ietwat overspannen toestand het huis aan de Zonnekade 12 verlaten. Deze kade zal op 1 juli 1973 worden herdoopt tot de Scheltemakade. Het kunstenaarschap en huishouden waren moeilijk te combineren. Een week later is ze - verdronken - gevonden in het Zuider Buiten Spaarne. Opmerkelijk genoeg loopt haar expositie tot 8 mei bij Galerie Drengel gewoon door. Haar sterfdatum wordt gezien als 22 april 1968
50. Haar grafmonument bevestigt dit echter niet, daarop staat 12 april 1968
51.
De nabestaanden van allen die hier in Oude-Tonge begraven liggen, hadden hun eigen bloemlegging bij de vele graven op deze dijk met rouwrand. Een "Voor vader en moeder" met een hele reeks namen van kinderen maakt dan zoveel meer indruk
52.
De verhalen van de overlevenden zullen lang stilzwijgend verborgen blijven en door velen nooit uitgesproken worden. In een enkel geval krijgen we uiteindelijk iets te horen.
Zoals van de toen zevenjarige die haar pasgeboren zusje kwijtraakte. Maar ze werd op die nacht ook wees, want ook haar vader en moeder verdronken.
Ze werd opgevangen door haar oom die zich net verloofd had. Na hun huwelijk bleef ze daar wonen. Haar oom en tante kregen geen kinderen.
Maar ook lang verdrongen verhalen over mislukte reddingspogingen als van een buurman die het gezin naast hem probeerde te redden door van aan elkaar geknoopte lakens een reddingstouw te maken. Toen op de drijvende stukken nog meer familieleden plaatsnamen klapte het om en verdwenen ze in de kolkende waterstroom, waarin ze verdronken voor de ogen van hun 4- en 2-jarige kleinkinderen en de buurman. De kleinkinderen werden alsnog gered
53.
We komen ze tegen tijdens onze rondgang, naast de vele anderen. De gedachte aan die laatste momenten in de nacht in het ijskoude snelstromende water...
En dan staan we weer bij het beeld van Janneke Ducro-Kruijer en merken nu de herinneringssteen op van Lodewijk Nicolaas van Polanen. Hij was de enige hulpverlener die hier het leven liet.
Zijn herinneringssteen ligt gecentreerd voor de beide rijen van de dorpelingen. We lezen op deze steen de volgende tekst. "Ter eerbiedige nagedachtenis aan korporaal Lodewijk N. van Polanen 21 jaren, die in de rampdagen op 4 februari 1953, in deze gemeente, bij een noodlottig ongeluk het leven verloor."
Van Polanen, met legernummer 310419285, werd tijdens de werkzaamheden geraakt door een propeller van een helikopter. Nadat een hefschroefvliegtuig met medicamenten en warme kleding aan de grond was gezet, was hij - volgens een bewoner van Oude Tonge en ooggetuige - door onoplettendheid achteruit op de staartschroef ingelopen. Hij werd door de met razende snelheid ronddraaiende propellerbladen gegrepen en was op slag dood
54.
De weg- en waterbouwkundige L.N. van Polanen was op 19 april 1931 te Leiden geboren.
Hij was sinds april 1952 getrouwd met Käte Luise Albert
55.
Ze woonden sinds mei 1952 aan de Witte Rozenstraat 21 in Leiden, bij zijn ouders. Dit pand is inmiddels afgebroken.
56.
Hij werd de volgende dag meteen begraven
57.
Als dank voor de vele hulp schenkt de gemeente Oude Tonge de stad Haarlem een gedenkraam - gemaakt door de glazenier Karel Trautwein (1893-1959). Het is in 1954 overgebracht en in het trappenhuis van het Stadhuis van Haarlem aangebracht
58.
Beduusd lopen we terug naar de Kaai.
Het eerste pand dat we tegenkomen is het "s polders raadkamer". Het is "gesticht door de ingelanden der oude polders onder het beheer van den dijkgraaf F. Arends, gezworenen G. Soldaat, D. van Es, W. van Putten, C. van Loon. Albertine Cornelia Arends legde daar aan de eerste steen den 8 september 188?" kunnen we lezen op een ingemetselde eerste steen.
De 'natuurlijke' afwateringen op de haven van Oude-Tonge
In witte cirkels liggen de dijksluizen - kleppen die bij vloed dichtgedrukt worden en bij eb bij overvloedig water in de polder opengedrukt, om dit water te spuien.
Caarte vande Oude Tonge inde Heerlykheyt ende lande van Grys Oort. (in: Voorne caart-boeck van alle de dorpen, en polders gelegen inden lande van Oost, ende West Voorne, mitsgaders Over Flacqueê ... / Gedaan maaken door ordre ende resolutie vande heeren Breetste Geerfdens vanden selven lande genomen op den 7e Juny 1695 ... . - [S.l.] : [s.n.], [1701])
bron: De collecties van de Universiteit van Amsterdam - Allard Pierson
|
Een gietijzeren windwerk is het enige dat is overgebleven van de uitwateringssluis. Deze sluis heeft sinds het ontstaan van Oude Tonge op deze plaats gelegen. Via deze sluis werd het overtollige regenwater uit de polder afgevoerd. In de dijk was een overkoepeling gebouwd, zoals we ze vaak op schilderijen zien afgebeeld. Hierin waren zogenoemde wachtdeuren geplaatst, die alleen van binnen naar buiten open kunnen. Oftewel de waterdruk van het polderwater moet groter zijn dan van het zeewater
59.
Deze overkoepelingen hebben op diverse plekken gezeten, zien we op de kaart van dat is opgenomen in het Voorne caart-boeck. We treffen rondom de haven aan de Kaai een viertal spuien aan, waarvan die van De Speuye er uiteraard voor was om bij eb de haven van het slik te bevrijden en zo de haven toegankelijk te houden.
Ook deze opstelling is hetzelfde als in Ooltgensplaat, merken we op.
Het spui waarbij de overgebleven gietijzeren windwerk hoort staat met dijk of beter gezegd dam in kreek Den Grysen Oort, de naamgever van het Lande van Grysoort. Deze kreek is dan ook verworden tot haven.
De loop van kreek Den Grysen Oort
Generale caarte vande gansche heerlykheyt ende jurisdictie van Grysoort / Heyman van Dyck (1649-1712). - ca. 1697 (in: Caartboeck van Voorne)
bron: Archieven.nl D17-45
|
We komen dijkgraaf en gezworenen eveneens tegen in de Staatsalmanak 1872
60 en als wethouder en drie van vier als raadsleden in het Jaarboekje voor de provincie Zuid-Holland
61.
Op 28 maart 1882 komen we in de Zierikzeesche Nieuwsbode een aanbestedingsadvertentie tegen. Dijkgraaf F. Arends geeft hierin aan dat de Vereenigde Polders onder Oude Tonge het volgende wil aanbesteden: "Het verbeteren van den bestaanden Aarden dam langs de buitenhaven aldaar door het maken van eenen Steenen dam, met de levering van de daartoe benoodigde Materialen
62.
Deze Vereenigde Polders bestaat uit het Oudeland van Oude-Tonge met omringende polders die allen uitwaterden op de haven van Oude-Tonge
63.
Onder de Oude polders onder Oude-Tonge werden in 1720 verstaan het Oudeland, het Noordland, het Oostende en de Tille. De Tille werd voor 1 mei 1523 aangeduid als St. Sebastiaanspolder.
Onder de Nieuwe polders onder Oude-Tonge werden de Heerenpolder, de Magdalenapolder en de Molenpolders en het Zuiderland verstaan
64.
Een eerdere essentiële verandering in de afwatering vond plaats in 1745. Toen werd een molen gesticht die het water met een scheprad uitsloeg.
Gemeente Oude Tonge (detail De watermolen en nieuwe Boezem)
Kadastrale kaart 1811-1832: verzamelplan Oude Tonge, Zuid Holland / L. v. Wolfswinkel
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed MIN08151VK1 (CC BY-SA 3.0)
|
Dit is het oudst bekende methode om water te omhoog tillen
65.
Deze molen staat er helaas niet meer. De werkzaamheden, de bemaling van de polder de Haas van Dorsser, zijn in 1938 overgenomen door het gemaal met dezelfde naam. Het huidige pand werd in 1994 in vernieuwd en werd een nieuw schroefpomp geïnstalleerd
66.
De dijkgraaf F. Arends is Frans Arends (1799-1884), die als zoon van Dirk Albertus Arends en Cornelia Casperina Overwater op 26 december 1799 werd geboren. Hij trouwde als 26-jarige op 4 mei 1826 te Oude-Tonge met de 21-jarige Johanna Judith Aletta Luijten. Frans Arends was zogenoemd Plattelands Heel- en Vroedmeester, later genees-, heel- en verloskundige in Oude Tonge. Daarnaast bekleedde hij dus diverse andere functies als voorzitter van het Bestuur der vereenigde polders onder Oude Tonge. Johanna overleed op 57-jarige leeftijd in 1862. Frans hertrouwde als 65-jarige met de 37-jarige Maria Mooijaart. Zij was op 18 januari 1828 te Oude-Tonge geboren. Ze kregen twee kinderen, waaronder Albertine Cornelia Arends. Ze kwam op 30 maart 1865 in Oude-Tonge ter wereld. Als 23-jarige huwt ze in Rotterdam met de 24-jarige Hendrik van de Rovaart (1864-1937) op 25 oktober 1888. Ze overlijdt op 55-jarige leeftijd op 25 oktober 1920 in Den Haag
67.
Een paar panden verderop aan de Kaai zien we een merkwaardig vormgegeven of hervormd wit pand.
Naast dit witte pand treffen we een 'nieuwbouw'-pand aan uit de jaren zeventig van de twintigste eeuw. Het is de vervanging van het eerste pand, een pakhuis dat we rechts op de foto met "Overzicht op de oude haven met oude schepen" zien staan.
details van schepen en panden uit 1927 67b
:
Overzicht op de oude haven met oude schepen / C.J. Steenbergh (fotograaf)
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ST-1.956 (CC BY-SA 3.0)
|
Het pand ziet er uit als een woonhuis met beneden twee ramen waarvoor de luiken dichtzitten en voordeur. Verder heeft het een zolderverdieping met twee ramen in de voorgevel.
Dit pand was eigendom van de beurtschipper Piet de Korte (1880- ), waarvan we het zeilschip aan de kade zien liggen. Dit schip, genaamd Oosterschelde, had hij van zijn moeder overgenomen voor ƒ 2650. Zijn moeder had op haar beurt op 1 september 1902 het schip - een paviljoentjalk, dat toen nog de naam Helena droeg - gekocht van C. van Iperen Jr. te Vlaardingen, die het in 1893 had laten bouwen bij de Fa. A. Kalkman en Zonen te Kralingscheveer
67a.
In het bochtje met het Handelsterrein staat een eerbetoon aan de vrachtlosser. Lokaal wordt hij een kaaigast genoemd.
Het beeld van de hier in Oude Tonge wonende Joep Luijckx (1948), werd gemaakt in 2016. Omdat Oude Tonge als een van weinige havendorpen geen haven gerelateerd beeld had, werd er een ontwerpwedstrijd door het dorp uitgeschreven. De dorpsbewoners kozen de schets 'De Kaaiwerker' die Joep Luijckx had ingediend. Na een modellering van het piepschuim en was volgde het maken van gipsen mallen om het te kunnen gieten, waarna het aan elkaar gelast kon worden. Woensdag 15 december 2016 werd het onthuld door de feestelijk beschilderde linten van de schoolkinderen van groep 5/6 van de drie basisscholen te verwijderen. Voor deze ingewikkelde klus kreeg Wethouder De Jong hulp van zes kinderen.
Op de achterzijde van de lading wordt het beeld in streektaal verwoord:
Hier staet de kaoi waerker.
Onmisbaer voor handel en haeven.
Hoewel vervangen deur taekel en touw
staet ie mit diep gebogen knieën
mar altied mit un rechte rik.
Het was hard werken voor de kaaigast, die ook wel zakkendrager of kaaiwerker werd genoemd, voor een schamel loontje. Beurtschippers brachten de lading van bijvoorbeeld steden als Dordrecht, Rotterdam en Middelburg naar Oude-Tonge. In vroegere tijden moesten de schepen soms over de drieënhalve kilometer meanderende haven gejaagd of geboomd worden. Om te lossen moesten ze vanaf de kaai de scheepsbuiken in om bijvoorbeeld zand, grind, steenkool of straatstenen te halen. Vervolgens moest je met mand op de schouder het laddertje op naar boven hijsen. Maar ook tijdens het laden moest het omgekeerde klusje gedaan worden en uien, aardappelen en suikerbieten gebracht worden. En omdat het aangenomen werk was, werkte je zestien uur per dag en dat zes dagen in de week. Als je dat kunt ben je fysiek sterk
68.
De zak van de drager lijkt zodanig vormgeven dat het associaties oproept aan een golfslag. Ook vanaf de zijkant doet een meandering van het linkerbeen de gedachte afglijden naar Den Grysen Oort die voor werk van de drager ging zorgen. De draagzak flabbert anderszins als een overstag gaand zeilschip, zodat de wind ook zijn rol speelt.
Een soortgelijke golfslag vinden we terug in ander werk van Joep Luijckx.
Op zijn presentatie van 'De Kaaiwerker' komen we ook nog "een golf" tegen dat de titel 'De modderleeuw' draagt
69.
Degenen die een rondleiding van de in Oude-Tonge geboren en getogen Henk de Vin hebben gehad, weten dat 'De modderleeuw' het bootje met slib is, dat bij het uitbaggeren van het havenkanaal het drab ver buiten de haven bracht.
Hij wist ook te vertellen dat er rond de haven wel zeven kroegen waren te vinden
70.
Dat is nu helaas niet meer zo, hoewel het plein uitermate geschikt zou zijn voor evenveel terrassen.
Het pand waarin dat voorheen als gemeentehuis diende heeft het zwaar.
Overzicht op de oude haven met oude schepen in 1927. Rechts achter het oude raadhuis (met torentje) / C.J. Steenbergh (fotograaf)
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ST-1.956 (CC BY-SA 3.0)
|
Volgens een gevelsteen boven het centrale raam van het hoofdgebouw treffen we - in een andere stijl - het jaartal 1893 aan.
In het wapen dat erboven als gevelsteen in de muur is aangebracht, vinden we het jaartal 1742.
Van de recente geschiedenis van het pand is bekend dat het tot 1964 heeft het gefunctioneerd als raadhuis of gemeentehuis.
Na de verhuizing naar het nieuwe onderkomen, heeft het nog een korte tijd onderdak geboden aan de Gemeente-Ontvanger van Oostflakkee
71.
Later wordt er van het raadhuis woningen gemaakt. In 1981 stond het te koop en was de vraagprijs ƒ 92.500 k.k.
72 (€ 41.975). Het hoofdgebouw wordt geflankeerd door appartementen. Het zal op 3 maart 2023 weer van eigenaar wisselen. De vraagprijs was daarvoor € 675.000 KK
73.
Dit is trouwens een gemiddelde jaarlijkse inflatiestijging of waardestijging over 42 jaar van 6,8370136%.
De bel van het raadhuis is terechtgekomen in het streekmuseum Goeree-Overflakkee
74. Of dit dezelfde bel is dat door het dorpsbestuur van Oude-Tonge is gekocht, samen met portretten van twaalf Romeinse keizers, uit de inboedel van Theodorus Bosch, die van 1720 tot aan zijn dood in 1741 de dominee was en sinds 1738 in de pastorie woonde is niet geheel duidelijk
75.
Het jaartal 1893 dat we boven het raam zien staan is het (ver)bouwjaar van het pand
76.
In het wapen met het jaartal 1742 kunnen we het wapen van Oude-Tonge herkennen.
Officieel wordt de blazoenering van dit wapen met groen-wit-groen als volgt beschreven: van sijnople, beladen met eene fasce van zilver. Hierbij is sijnople groen en de zilveren fasce, de dwarsbalk, wit
77.
De dwarsbalk is zowel aan de langskant als aan de kopse kant facet afgestreken.
Deze laatste toevoeging is belangrijk, wanneer we de oorsprong van wapen in ogenschouw nemen. Hiervoor moeten we terug naar de tijd van Grijsoord.
Het wapen van Grijsoord bestaat uit een groen (sijnople) wapenschild, met een dwarsbalk doorsneden. De dwarsbalk is uitgevoerd in twee kleuren. De bovenzijde van de langskant is ook wit (zilver). De onderzijde van de langskant is echter blauw (lazuur)
78.
In eerste instantie is het wapen van Oude Tonge hetzelfde als van de Heerlijkheid van Grysoord
79.
Het in 1610 gebouwde Dorps-Raadhuis, de Waag en het Gevangenhuis van Grysoord zaten vanaf 1742 achter een gevel, waarmee ook dit jaartal verklaard is. Het Raadhuis in het midden en aan weerszijden de Waag en het gevang. Het gebouw is voorzien van een klein torentje. In 1893 kreeg het gebouwencomplex het huidige neorenaissance-aanzien
80.
Het Gevangenhuis was hier gevestigd omdat de rechtbank van de hoge jurisdictie in Oude Tonge gevestigd zat in het hoofdgebouw. Het bestond toendertijd uit zeven leden, de zogenoemde mannen crimineel, die waren aangesteld door de baljuw van Voorne. Maar ook de middelbare jurisdictie zat in dit gebouw gevestigd, met zeven leden mannen der middelbare jurisdictie van Grijsoord, evenals de lage jurisdictie met een schout voor Oude-Tonge en een voor Nieuwe-Tonge met twee collegiën van schouten met elk zeven leden.
81.
De verbouwing van 1893 werd uitgevoerd door vier inschrijvers. Het timmerwerk werd door J. Hobbel uitgevoerd voor ƒ 1133. J. Kardux had voor ƒ 1785 ingetekend voor het metselwerk. Het smidswerk voerde W. Abresch uit voor ƒ 298,50. Het verfwerk werd tenslotte uitgevoerd door W. van Loveren voor ƒ 298.
De heer Mosterdijk te Sommelsdijk, die het plan en tekening had voorbereid, had het totaalbedrag op ƒ 3660,44 beraamd. De inschrijvers deden het voor ƒ 3514,50, waarmee ƒ 145,94 werd uitgespaard. J. Kardux werd als hoofd en leider van de uitvoering aangewezen door gemeenteraad
82.
Mosterdijk is architect C.J. Mosterdijk (1844-1924), die tevens van 1888 kerkvoogd was, vanaf 1898 president-kerkvoogd der NHK. Vanaf 25 februari 1889 werd hij regent en vervolgens 8 januari 1902 voorzitter van het Burgerlijk Armbestuur en Weeshuis. Cornelis Jacob Mosterdijk overleed onverwacht in de avond rond 10 uur van 19 augustus 1924. Hij was 16 mei 1844 geboren als zoon van Jacob Mosterdijk en Jannetje van de Gevel. Hij was weduwnaar van Maatje Kastelein
83.
We verlaten de Kaai en kruisen de Molendijk - Oostdijk om over de Voorstraat naar de Kerkring te lopen.
Zo zien we dat ook Oude-Tonge een sleuteldorp is, dat ook wordt aangeduid als kerkring-voorstraatdorp
84.
We treffen nog enkele gebouwen aan, waarbij de architect nog aandacht had voor gebruikt van verschillende kleuren baksteen. Dat uitstraling ook zonder dit kleurverschil kan bewijst het brede pand dat tussen twee panden staat met gele baksteen accenten. Door de toepassing van de meest arbeidsintensieve voeg en daardoor ook de meest prijzige, de geknipte voeg
85, wordt de statigheid extra geaccentueerd.
Het tweede pand dat geaccentueerd is met gele baksteen heeft een schijnbare overeenkomst met het wit geschilderde pand, dat ernaast staat en is voorzien van schijnvoegen, de imitatievoeg
86.
Bovenin heeft het pand van rood en gele baksteen een raampje zitten, met twee langwerpige ramen boven elkaar geplaatst. Het witte pand heeft een iets langwerpiger gebruikt. Deze zijn echter naast elkaar geplaatst. Het geeft echter een volstrekt andere uitstraling.
De panden zijn bijna allemaal rond 1860 gebouwd.
Gezicht op de Voorstraat te Oude-Tonge / onbekend (fotograaf) 1880-1905 [eigen schatting]
daglichtcollodiumzilverdruk, h 99mm × b 129mm
bron: Rijksmuseum Amsterdam RP-F-F19304 (CC0 1.0)
|
Het eerste pand dat we tegenkomen en gebouwd is met rood en gele baksteen is echter geplaatst rond 1890
87.
De laatste twee panden aan het einde van deze kant van de straat is een "twee onder een kap" uit 1910. Het ver uitstekende dak kenschetst de afwijkende stijl dat meteen doet denken aan de chaletstijl.
Ze zijn gedeeltelijk gepleisterd, beide delen zijn wit geschilderd, en zijn met rationalistische details uitgevoerd
88.
Op het "Gezicht op de Voorstraat te Oude-Tonge" staan alle panden van rond 1860 ook. Alleen de laatste twee panden zijn verdwenen en vervangen door de "twee onder een kap".
We treffen op het "Gezicht" rondom de kerk nog een hekwerk aan. De toren ontbeert op de oude foto de huidige uivormig torenspits.
Twee eeuwen geleden werd de Kerkring nog De Ring genoemd. Het werd toen aan de oostzijde, waar de oude begraafplaats lag, half omringd door een gracht . Dat verklaart mogelijk de aanwezigheid van het hekwerk dat in 1831 werd geplaatst. Aan de zijde van de Voorstraat - zoals we op de oude foto kunnen zien - was het hekwerk van ijzer. Aan de kant van de toren was het hekwerk echter van hout. Naar het kerkhof toe, lag er een brug over de gracht
89. Volgens de Kadastrale kaart 1811-1832 lagen er zelfs twee bruggen over de gracht. De bebouwing - dat later met een oneven getal zal worden aangeduid - is net als de gracht verdwenen.
Er zijn echter wel particuliere ideeën en plannen om de brug - weliswaar in het gras - terug te (laten) plaatsen
90.
Oostgevel en noordgevel met aangebouwde sacristie van de kerk op omgracht terrein en huisjes aan de westzijde / C.J. Steenbergh (fotograaf)
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ST-1.955 (CC BY-SA 3.0)
|
De gracht, waarin stilstaand water stond en waarop riolen op uitkwamen, verspreiden met warm weer in de zomer een "verderfelijke lucht". De gemeenteraad besloot in 1935-'36 om de gracht te dempen. Ook werden toen de huisjes aan de westzijde afgebroken. Bijzonder is dat voor de demping de onderste gedeelten, de stobben, van de bomen uit het Oude Tongse bos dat bij de 2e Groeneweg lag, werden gebruikt. Dit werd gedaan in het kader van de werkverschaffing. Een week ervoor hadden 112 werklozen zich voor arbeidsbemiddeling gemeld. Aan het begin van de zomer van '36 werden de bomen aan de ring gerooid, om te kunnen beginnen met het leggen van een riolering.
Kritische noten over deze gang van zaken horen we ook. Heemschut-secretaris, architect A. A. Kok, vraagt zich af waarom eerst de gracht waarop riolen uitkomen gedempt worden, om vervolgens een rioleringsstelsel te gaan aanleggen. Men had ook het laatste kunnen doen, zodat de kerkgracht in de dorpen waar deze gedempt zijn, gewoon open hadden kunnen blijven
91.
De naam Kerkring komen we vanaf 1897 tegen in de pers. J. de Korte Sz plaats voor zijn winkel met schildersmaterialen een advertentie
92.
Het jaar erop ligt er vanaf 28 februari 1898 het bestek en tekening van de bouwkundige P. Mast Pz. uit Sommelsdijk ter inzage bij de secretarie van de Gemeente Oude Tonge met het doel om de toren verder te repareren. Uiteraard dient deze oproep om te komen tot een aanbesteding van dit project
93.
Het Dorp Oude Tonge / Anna C. Brouwer fec.
94
bron: De Nederlandsche stad- en dorp-beschrijver : Deel VI (het Land van Voorne en Putten, Overflaque, Portugal, etc.) / Rs. Bakker. - Amsterdam : H.A. Banse, 1798. - afbeelding
|
De geschiedenis van deze kerk (31708) met toren (31709) start in 1492, wanneer het kerkgebouw voltooid is. Het zou aan Maria zijn gewijd. Er was in 1339 al sprake om - in opdracht van Graaf Willem de IV - een kerk te bouwen. De uitvoering liet dus nog even op zich wachten. Datzelfde jaar 1492 staat ook op een grafzerk dat in het koor ligt. In 1504 heeft Floris van Tol hier als pastoor bedient. Als Rooms priester ligt hier sinds 1514 Leonard Wouterse begraven
95.
Halverwege de negentiende eeuw is een zerk met het jaartal 1502 na de vernieuwing van de kerk in 1831 tegenover de ingang komen te liggen
96.
Een ander bijzonder onderdeel van de kerk is ook nog steeds aanwezig en zichtbaar. Het wordt weliswaar niet meer als zodanig gebruikt - er staat nu een verwarmingsketel in - maar heeft eeuwen dienst gedaan als de zoetwatervoorziening van de dorpsbewoners.
aangebouwde sacristie met (niet zichtbaar) de kelder / G.J. Dukker (fotograaf). - 08-1978
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 197.724 (CC BY-SA 3.0)
|
Naast de sacristie en koor is tijdens de bouw van de kerk een tras gerealiseerd. In deze kelder werd het hemelwater opgevangen dat via de daken werd verzameld en hier naartoe werd geleid. De kelder is via een trap in gang bij sacristie bereikbaar. In deze kelder treffen we nog steeds de romaanse gewelven aan, die er vanaf de start van de bouw liggen
97.
Tras is in beginsel fijngemalen tufsteen dat in verbinding met vette kalk gebruikt kan worden als metselspecie. Het heeft als eigenschap zowel in de buitenlucht als onder water zeer hard te worden. Ideaal dus om een waterbak of kelder mee te metselen. Het water dat hieruit geput werd noemde men daarom ook weleens traswater
98.
Merkwaardig genoeg komt halverwege de achttiende eeuw, om precies te zijn in 1742, het nieuwe portaal af. We kijken er nu naar en zien de herinneringsteen "Anno 1742" in de fraai gemetselde gevel zitten
99.
De meerkleurige kielboog - dat overeenkomsten vertoond met de omgekeerde kiel van een schip - heeft onder het bovenste ornament bijzonder vlechtmetselwerk. Het vlechtwerk is er - niet zoals eronder - verticaal op elkaar afgestemd of zoals tegenwoordig weleens gebeurt, met de koppenlagen op de vlechting afgestemd, maar loopt horizontaal zigzaggend in elkaar over. Hierbij moeten de bakstenen onder een complexe hoek nauwkeurig zijn afgehakt, gezaagd of geschaafd. Gelukkig zijn het er maar een paar die zo behandeld moesten worden
100.
Er werd dus druk gebouwd in die periode, aangezien ook het raadhuis toen zijn gesloten gevel kreeg.
Aan het einde van de achttiende eeuw staat er op het vierkante dak "een extra fraaie en meerendeels open Koepel [...] pronkende dezelve van buiten met Uur- en Wind Wyzers, en van binnen met een schoon Uurwerk en zeer goede Klokken"
101.
Hoewel Anna Catharina of Cornelia Brouwer, de maker de ets, bekend staat als een kwalitatief goede etser en tekenaar, houdt ze kennelijk ook van af en toe een geintje.
Zo treffen op het ovaaltje van Zwijndrecht een merkwaardig wapen aan, twee heugels zijn gespiegeld.
En, zoals we in het midden in het ovaaltje van Oude-Tonge kunnen zien is de 'zwevende toren' op zijn minst bijzonder te noemen!
Misschien verbeeldt ze hiermee de merkwaardige tijdlijn van de bouw van de Onze Lieve Vrouw Hemelvaart kerk uit
102.
De koepel met uivormige spits - dat niet als zodanig zichtbaar is op de tekening van Brouwer, maar (volgens sommige bronnen) wel op oudere bekende tekeningen - werd in 1812 verwijderd in opdracht van de Fransen. Ze gebruikten het torenplateau - net als in andere plaatsen - als telegraafinrichting
103.
Wanneer we aan de noordzijde verder lopen treffen we bij een achterwaarts geplaatste woning aan de Kerkring een opvallende schuur uit 1900
104. De schuur met mansardedak of mansardekap, vernoemd naar de 17e-eeuwse Franse architect Francois Mansart
105, valt op door zijn drie naar buiten openslaande deuren op de eerste verdieping.
Een ander pand tegenover de toren aan de westzijde van de Kerkring valt eveneens op om een soortgelijke reden.
Het eerste pand in de - voor gemotoriseerd verkeer verboden - Kerkstraat valt door iets ander op. In dit voormalig winkelpand zat een hoekdeur met een fraai trapsgewijs bouwconstructie erboven.
Het pand staat op het perceel dat op de hoek met de Agterweg
stond. Deze weg bestaat niet meer.
De bewoners van het pand dat hier voorheen stond, het huidige pand is van 1958
106, waren in april 1942 het slagersgezin Meijer Marcus Cohen (1886-1942), Sohia Cohen-Rosenberg (1885-1942), Jacob (Jaap) Cohen (1917-1965) en Louis David Cohen (1920-1943). Drie van dit gezin zijn door de Duitse bezetters opgepakt, afgevoerd en in Mauthausen, Auschwitz en Vught vermoord
107.
M.M. Cohen kreeg aan het eind van 1915 een vergunning om een vleeschhouwerij op te richten.
De twee zoons moesten na schooltijd meteen naar huis om te helpen met schoonmaken en het bezorgen van de bestellingen.
In '33 kregen de knecht en zoon J. Cohen een auto-ongeluk bij Den Bommel, waarbij de auto total loss was. Beide kwamen er met relatief lichte verwondingen vanaf. De knecht L. Machielse had een zware hersenschudding. Zoon Jacob - de enige uit het gezin die de holocaust zou overleven, omdat hij na zijn oproep voor transport op 14 augustus 1942 meteen onderdook en na evacuatie in 1953 via Purmerend in Amsterdam zou terechtkomen - had lichte verwondingen aan arm en gezicht. In de crisisjaren '30 kon men tegen inlevering van de weekbonnen rundvlees in blik verkrijgen bij slager M. Cohen in de Kerkstraat.
Na WOII treffen we slagerij Cohen aan in een artikel uit 1950 dat de slagerij ter gelegenheid van de electrificering "fijne vleeswaren en prachtig opgemaakt rund- en varkensvlees van eigen geslacht vee" tentoonstelt. Zoon Jacob had twee weken na de bevrijding een nieuwe zaak geopend. Ook kan het publiek een grote koelkast in vol bedrijf zien
108.
We maken ons rondje om de kerk en eerste kennismaking met Oude-Tonge af, door via de Nieuwstraat terug te lopen naar de wagen.
In de straat zijn onlangs een aantal panden onder handen genomen en staan er zodoende weer fraai bij.
Ook de OLVH-kerk of Onze Lieve Vrouw Hemelvaart-kerk (521890) dat tussen 1897 en 1898 is gebouwd, komen we hier tegen. Deze pseudo-basiliek is gebouwd door de aannemer Jac. Groenendaal uit Hilversum naar een ontwerp van Josephus Thedorus Joannes Cuypers oftewel Jos Cuypers (Roermond, 10 juni 1861 - Meerssen, 20 januari 1949)
109.
Op dag 3 bezoeken we nogmaals Oude Tonge .
We rijden vanaf de Kaai via de Oostdijk naar de N498, om over (de parallelbaan) de Magadalenadijk naar Zuidzijde te rijden.
noten:
1.
Landschappen in Zuid-Holland / Hans Oerlemans. - Den Haag : Provincie Zuid-Holland / Sdu Uitgeverij Plantijnstraat, 1992. - ISBN 90-399-0187-2. - p. 200-201;
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Kadastrale kaart 1811-1832: verzamelplan Oude Tonge, Zuid Holland / L. v. Wolfswinkel MIN08151VK1;
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Oude Tonge, Zuid Holland, sectie B, blad 02 / W.J. van Campen MIN08151B02;
2.
Delpher:
Algemeen Dagblad, 28-08-1980 op stap / Jan van Gelderen. - Ruilverkaveling bedreigt kreken : Strijd om Flakkee : Zorgen om uniek stukje natuur;
3.
Oude-Tonge, Hoofdstuk 3 Analyse van het plangebied, 3.1 Ontwikkeling en karakter Landschappelijke vorming;
4.
Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden / A.J. van der Aa. - 13 delen. - Gorinchem : Jacobus Noorduyn, 1839-1851. - Zesde deel: I-K. - 1845. - p. 641;
5.
Analyse KRW-waterlichamen / S. Sollie, E.C. Visser . - Utrecht : Tauw, 2013 [titel titelpagina: Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van NL 19_48 Groote Kreek]. - p. 11-13, 24;
6.
Caarte vande Oude Tonge inde Heerlykheyt ende lande van Grys Oort;
7.
Sint Christoffelparochie - Halsteren Geschiedenis;
Bevesting dat Halteren inderdaad Halsteren moet zijn, wordt gevonden in:
Weekblad van het regt, 28-11-1907, No 8607 p2 k1 Eerste Kamer Zitting van den 3 December 1906;
Weekblad van het regt, 17-06-1909, No 8850 p3 k1-k2 Eerste Kamer Zitting van den 27 April 1908;
8.
Met dank aan de Protestantse Gemeente Halsteren - Nieuw Vossemeer, Martine van de Velde-van de Merbel en de organist op facebook-Messenger 16-17 augustus 2023;
Gebouwhoogte van Nederland Toren van Halsteren 33,18m en 30,73m (waarschijnlijk zonder kruis met windvaan) - Sint-Martinuskerk;
Mogelijke papieren bron: St. Martinuskerk Halsteren, 1252-2008 : de geschiedenis van een kerkgebouw door de eeuwen heen / Wim Stuij. - Halsteren : Protestantse Gemeente, Halsteren/Nieuw-Vossemeer, 2008 (herziene uitgaven; 1e uitgave 2002);
9.
Hervormde Gemeente Tholen Kerkgebouw;
10.
Weekblad van het regt, 17-06-1909, No 8850 p3 k1-k2 Eerste Kamer Zitting van den 27 April 1908;
In dit artikel wordt ook gesproken over de werkelijke grens van Grijsoords gebied, volgends de Kaarte van het eyland Overflakkee / D.W.C. Hattinga en A. Hattinga uit 1753 "De heerlykheit van Grysoort genaamt de Oude en Nieuwe Tonge". De Lodewijksweg is hierbij de grensweg zijn, scheidende de polders Lodewijk en Anna Wilhelmina. De polder Anna-Wilhelmina behoort bij de gemeente Ootgensplaat (28 - Polder Anna-Wilhelmina gem. Ooltgensplaat.). De huidige Lodewijksweg is nu deels hernoemd tot Heereweg. We mogen concluderen dat de Kranendijk en de daaraan bijna parallel lopende Lodewijksweg niet dezelfde weg is, maar een kilometer van elkaar verwijderd liggen.
Dit lost echter niet het probleem van de sterk afwijkende richtlijn op de toren van Halsteren op.
Wel zou het juist de toren van Tholen aanwijzen!
In dezelfde "Opmerkende" staat zelfs een regel, die bij wijze van spreken nog meer olie op vuur gooit: 'Ook zouden in geen geval de in dwaling neergeschreven woorden "raaiende op den toren van Halsteren"'. Dit citaat komt uit een brief van de Minister, die een hoge Staatsambtenaar aanhaalt.
In feite staan we nu met lege handen, aangezien er geen vervanging genoemd is!
11.
Analyse KRW-waterlichamen / S. Sollie, E.C. Visser . - Utrecht : Tauw, 2013 [titel titelpagina: Watersysteemanalyse KRW-waterlichamen in het beheergebied van NL 19_48 Groote Kreek]. - p. 11-13, 24;
12.
KRW - Waterlichamen Planperiode 2021-2027 / P.A. Quist. - Ridderkerk : Waterschap Hollandse Delta, 2020. - p. 4/38 + 22/38-23/38 (in: Samenvatting van het ontwerp Stroomgebied Beheerplan 3 - KRW-waterlichamen in het beheersgebied van waterschap Hollandse Delta);
13.
De Nederlandse Gemalen Stichting De Eendracht;
14.
Kaarte van het eyland Overflakkee / D.W.C. Hattinga en A. Hattinga, 1753;
15.
Criminaliteit en rechtspraak in de hoge heerlijkheid Middelharnis 1621 - 1811 / Jan Both. - Middelharnis, 2001. - p. 30/115 [noot 21: OAOT inv. 2109, missiveboek 1816-1823];
16.
Meertens Instituut:
De oude Nederlandse maten en gewichten : provincie Zuid-Holland | lengtemaat
Oude Tonge (Goeree Overflakkee, Zuid-Holland) >
Sommelsdijk (Goeree Overflakkee, Zuid-Holland) >
Veere (Walcheren, Zeeland);
17.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 18 september 2001 | pagina 4 Gemeentehuis Ooltgensplaat, d.d. 1616 krijgt nieuwe eigenaar Project Suijssenwaerde;
18.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 18 september 2001 | pagina 31 Vaart in project Suijssenwaerde / Ali Pankow;
19.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 7 december 2001 | pagina 1 Gemeente Oostflakkee gáát voor forse uitbreiding Oude Tonge;
20.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 19 juli 2002 | pagina 12 Waterryck Suijssenwaerde in oktober 2002 van start! [advertentie];
21.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 3 juni 2003 | pagina 1 Eerste handeling bouwrijp maken plan Waterryck Suijssenwaerde [foto brugdek op vrachtwagen];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 8 december 2006 | pagina 1 Brug begint tweede leven bij nieuwbouwproject Watterryck Suijssenwaerde : Brug is mooi Sinterklaascadeau voor Oostflakkee / Adri van der Laan;
Harderwijkse zaken, 22 september 2019 Herinner je je Harderwijk: De Hardersluis [foto brug en sluis];
Delpher:
Algemeen Handelsblad, 04-12-1952 Lelystad in Flevoland;
22.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 6 oktober 2006 | pagina 15 Oude-Tonge krijgt ophaalbrug / Gert van Engelen [foto ophaalbrug];
23.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 29 november 2006 | pagina 31 Opening sluis Suijssenwaerde;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 8 december 2006 | pagina 1 Brug begint tweede leven bij nieuwbouwproject Watterryck Suijssenwaerde : Brug is mooi Sinterklaascadeau voor Oostflakkee / Adri van der Laan;
24.
Goedereede en Overflakkee toestand in 1751 na de aanleg van den Statendam" / Teixera de Mattos (1872-1945). - (kaart no.4.). - Topografische Dienst, 1941;
25.
Wikipedia Soest (Nederland) Herkomst van de naam Soest;
26.
Archieven.nl 3084 De Suyspolder, 1659-1890 > Inleiding > 3. Geschiedenis van de Suyspolder 1647-1890;
Zie voor geslacht Suys: Inventaris van de archieven van de ambachtsheerlijkheid Grijsoord 1410-1984; de hoge heerlijkehid Klinkerland 1506-1809; het Oude Vrouwenhuisje te Oude Tonge 1616-1981 / G.M. van Aalst, M.M. Warning (editor). - Den Haag : Rijksarchief van Zuid-Holland, 1994. - p. XXVII e.v.;
Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden / A.J. van der Aa. - 13 delen. - Gorinchem : Jacobus Noorduyn, 1839-1851. - Tiende deel: S. - 1847. - p. 839;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 4 juli 1961 | pagina 1 De Hervorming op ons eiland : 4;
27.
Bedijkingsgeschiedenis in jaartallen, ±1980;
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
184-185;
Kaart van het Eiland Goedereede en Overflakkee / Cornelis Goekoop (1751-1815), 1842;
28.
Delpher:
Waterstaatswetgeving / D. Kooiman. - deel V (vierde vervolg). - Alphen aan den Rijn : N. Samson, 1921. - p. 76-77;
29.
Google Maps Street View, aug 2016;
30.
Watersnoodmuseum Slachtoffers;
1835+1 Plaats van overlijden van de slachtoffers;
Krantenbank Zeeland:
Rotterdams Nieuwsblad | 30 januari 1954 | derde blad pagina 1 Een jaar geleden kwam het grote onheil : Flakkee tevreden;
De ramp : een reconstructie van de watersnood van 1953 / Kees Slager. - [Amsterdam] : Olympus, 2023. - ISBN 978-90-467-0796-8. - Vijftiende druk. - p. 9 [oorspronkelijke uitgever: Goes : De Koperen Tuin, 1992];
31.
Krantenbank Zeeland:
Nieuwe Zuid-Hollander - Dagblad voor Gouda en omstreken | 9 februari 1953 | pagina 2 Rode-Kruis Colonne weer thuis : Voortreffelijk werk verricht;
Rotterdams Nieuwsblad | 30 januari 1954 | derde blad pagina 1 Een jaar geleden kwam het grote onheil : Flakkee tevreden;
32.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 10 juni 1953 | pagina 2 Te Oude Tonge is groot woningbouwplan gereed : 200 huizen met straten en wegen in het vooruitzicht;
33.
Informatiebord Wandelroute Oude-Tonge 3,8 km (15);
Natura2000 Bruine Bank;
Wikipedia Bruine Bank;
34.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 31 januari 2003 | pagina 8 Rotary Club herdenkt slachtoffers watersnoodramp op Goeree-Overflakkee;
35.
Delpher:
Algemeen Handelsblad, 07-09-1953 Monument van Haarlem voor Oude Tonge;
36.
Delpher:
De Maasbode, 06-10-1953 Monument voor Oude-Tonge;
37.
Wikipedia Bronsbeeldgieterij Binder B.V.;
38.
Meesters in Bijna 100 jaar aan expertise in brons;
Bronsbeeldgieterij Binder : 1923-2003 / Desiree Cardinaals. - Haarlem : Binder, 2004. - ISBN 90-76241-04-X. - p. 66;
39.
Mens & Dier in Steen & Brons / René & Peter van der Krogt Watersnoodmonument;
Mens & Dier in Steen & Brons / René & Peter van der Krogt: producent: Binder Bronsgieterij;
YouTube Zo doen wij dat - Hoe krijg je alle beelden van Nederland in beeld? / Johan Overdevest, 23 dec 2021 [weergave 272];
40.
Delpher:
De Maasbode, 27-10-1953 Haarlem blijft Oude Tonge Helpen;
41.
Swaalf natuutsteen;
42.
Krantenviewer Noord-Hollands Archief:
Haarlem's Dagblad 18 februari 1908 | pagina 1 Hinderwet;
Haarlem's Dagblad 15 april 1950 | pagina 7 Veerigjarig jubileum;
Haarlem's Dagblad 11 september 1956 | pagina 9 Halve eeuw steenhouwerij van beeldhouwwerk en grafstenen;
Haarlem's Dagblad 7 januari 1960 | pagina 5 Jos. C. Swaalf overleden;
Online Begaafplaatsen Grafinformatie;
43.
Delpher:
De Maasbode, 27-10-1953 Haarlem blijft Oude Tonge Helpen;
Krantenviewer Noord-Hollands Archief:
IJmuider Courant 31 oktober 1953 | pagina 13 Beeld voor Oude-Tonge gereed;
44.
Delpher:
Krantenviewer Noord-Hollands Archief:
IJmuider Courant 31 oktober 1953 | pagina 13 Beeld voor Oude-Tonge gereed;
45.
Delpher:
Nieuwe Haarlemsche courant, 05-11-1953 Beeld voor Oude-Tonge : Thans op de Grote Markt;
46.
Delpher:
Nieuwe Haarlemsche courant, 13-11-1953 In Oude Tonge hingen de vlaggen weer halfstok : Haarlems monument in de kruin van de spuidijk onthuld;
Het Rotterdamsch parool, 13-11-1953 Indrukwekkende plechtigheid op Oude Tonge's dodenakker : Onthulling monument voor rampslachtoffers;
De Maasbode, 13-11-1953 Aangrijpende dodenherdenking in Oude Tonge : Dijken met een rouwrand .... / (Van onze verslaggever);
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 14 november 1953 | pagina 1 Herdenking van rampslachtoffers te Oude Tonge ne onthulling monument : Zeer indrukwekkende plechtigheid;
47.
Delpher:
Nieuwe Haarlemsche courant, 27-10-1953 Monument voor Oude Tonge te bezichtigen in de Vleeshal : Adoptie-comité vraagt nog eens de aandacht van de Haarlemmers;
48.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 21 februari 1986 | pagina 6 De Ramp (1983)
In dit bericht staat onder het gedicht en dagtekening "(Braber)". Dit zou kunnen suggeren dat dit de dichter is die de tekst heeft geschreven.;
49.
rkd Janneke Ducro-Kruijer;
rkd Theo van Reijn;
Krantenviewer Noord-Hollands Archief:
Haarlem's Dagblad | 17 januari 1925 | pagina 7 Burgerlijke Stand - Velsen.;
Haarlem's Dagblad | 25 februari 1949 | pagina 6 Burgerlijke Stand - Haarlem, 24 Februari 1949.;
Adresboeken Haarlem | 1 oktober 1949 | pagina 145 Ducro-Kruijer;
Haarlem's Dagblad | 31 januari 1952 | pagina 8 Diversen - Model;
Nieuwe Haarlemsche Courant | 2 april 1953 | pagina 2 Jannke Ducro hakt Willem III in gevel van Min. v. Oorlog [met foto];
IJmuider Courant | 23 januari 1956 | pagina 4 familiebericht Maria Kruyer-Grin;
Haarlem's Dagblad | 23 april 1968 | pagina 15 In memoriam Janneke Ducro / Hein Steehouwer;
Haarlem's Dagblad | 20 april 1976 | pagina 10 familiebericht Jan Herman Kruijer;
openarchieven:
Noord-Hollands Archief te Haarlem, BS Overlijden Maria Grin;
Noord-Hollands Archief te Haarlem, BS Geboorte Jan Herman Kruijer;
Stadsarchief Amsterdam te Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893; Deel: 2312, Periode: 1874-1893, Amsterdam, archief 5000 Maria Grin;
biografisch portaal van nederland Janneke Kruijer;
Wikipedia Janneke Ducro-Kruijer;
Lambiek - comiclopedia Hans Ducro;
Delpher:
Radiobode; officieel orgaan van de Algemeene Vereeniging Radio-Omroep, jrg 11, 1938, no. 40, 07-10-1938 A.V.R.O.-Nieuwtjes;
De linie, jrg 2, 1947, no. 88, 05-12-1947 Kroniek De Kunstzaal;
De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad, 29-07-1955 Reliefs voor Kruiningen / (Van onze correspondent);
Overijsselsch dagblad, 17-07-1956 Beeldje van Janneke Ducro door burgemeester onthuld;
Nieuwe Haarlemsche courant, 15-07-1957 Hummeltjes Honk geopend;
Nieuwe Haarlemsche courant, 28-04-1958 Beeldje van Janneke Ducro ontvreemd in "Treslong";
De Volkskrant, 30-10-1959 School voor autotechniek en scheepvaartkunde Stoer beeld;
Nieuwe Haarlemsche courant, 05-12-1959 Sint Nicolaas onthult "groene kikker"-monumentje;
Algemeen Handelsblad, 19-04-1963 Ambassadeur van Israël woonde opening van Linnaeushof bij;
Tubantia, 24-04-1968 Beeldhouwster verdronken / (Van onze correspondent);
Trouw, 25-04-1968 Tentoonstellingen;
50.
Delpher:
Leeuwarder courant : hoofdblad van Friesland, 18-04-1968 Moeder van vier kinderen Beeldhouwster (43) uit Haarlem vermist;
De Telegraaf, 19-04-1968 Beeldhouwster spoorloos;
De Telegraaf, 23-04-1968 Beeldhouwster is verdronken;
Trouw, 25-04-1968 Tentoonstellingen;
Gevelstenen.net Scheltemakade 12;
Krantenviewer Noord-Hollands Archief:
Haarlem's Dagblad | 25 april 1968 | pagina 8 Janneke Ducro-Kruijer;
Krantenviewer Noord-Hollands Archief:
Haarlem's Dagblad | 18 april 1968 | pagina 9 Haarlemse beeldhouwster vermist / (Van een onzer verslaggevers) [met foto];
Haarlem's Dagblad | 23 april 1968 | pagina 15 In memoriam Janneke Ducro / Hein Steehouwer;
Haarlem's Dagblad | 10 maart 1973 | pagina 7 Zonnekade wordt Scheltemakade / (Van onze stadsredactie);
51.
Online Begraafplaatsen Janneke Ducro-Kruijer;
Wikimedia Commons Janneke Ducro-Kruijer;
52.
Delpher:
De Maasbode, 13-11-1953 Aangrijpende dodenherdenking in Oude Tonge : Dijken met een rouwrand .... / (Van onze verslaggever);
53.
De watersnoodramp van 1953 / Ds P.M. van 't Hof. - p. 5 (in: Huizer kerkblad, 23 januari 2015, 83ste jaargang, no. 4);
54.
Krantenbank Zeeland:
Het Binnenhof | 5 februari 1953 | pagina 5 Delftse militair door ongeval omgekomen;
Nieuwe Leidsche Courant | 5 februari 1953 | pagina 5 Leidse korporaal bij reddingswerk omgekomen;
De Tijd | 5 februari 1953 | pagina 6 Man gedood door helicopter : Ongeluk in Oude Tonge;
55.
openarchieven Lodewijk Nicolaas van Polanen;
Krantenbank Zeeland:
Nieuwe Leidsche Courant | 5 februari 1953 | pagina 5 Leidse korporaal bij reddingswerk omgekomen;
1835+1 Lodewijk N van Polanen - Verhaal nr: 320;
56.
Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken:
Leidse Courant | 21 mei 1952 | pagina 3 Gevestigde en vertrokken personen in en uit Leiden;
Krantenbank Zeeland:
Nieuwe Leidsche Courant | 5 februari 1953 | pagina 5 Leidse korporaal bij reddingswerk omgekomen;
57.
Provinciale Noord-Brabantsche courant Het huisgezin, 14-02-1953 Ons garnizoen en de hulpverlening / (Van onze militaire medewerker);
58.
Krantenviewer Noord-Hollands Archief:
Nieuwe Haarlemsche Courant | 16 februari 1954 | pagina 2 Oude Tonge dankt Haarlem: aanbieding gedenkraam [foto gedenkraam];
rkd Karel Trautwein;
59.
Informatiebord "Uitwatering van Oude-Tonge";
60.
Staatsalmanak voor het Koningrijk der Nederlanden : 1872. - 's Gravenhage/Utrecht : Martinus Nijhoff / J.G. Broese, 1871. - p. 307;
61.
Jaarboekje voor de provincie Zuid-Holland / Mr. C. Fock (toestemming). - Eerste jaargang 1878. - 's Hage, H.C. Susan, C.H.zn., 1877. - p. 58;
62.
Krantenbank Zeeland:
Zierikzeesche Nieuwsbode | 28 maart 1882 | pagina 2 Aanbesteding.;
63.
Archieven.nl 3072 De Oude Polders onder Oude-Tonge, 1438-1858
Inleiding > 3. De geschiedenis van de Oude polders onder Oude-Tonge
3.1. Het Oudeland van Oude-Tonge
3.6. De afwatering;
64.
Verslagen omtrent 's rijks oude Archieven : XXV. : 1902. - 's Gravenhage : [s.n.], 1904 Regeling van oude gemeente- en waterschapsarchieven in Zuid-Holland. - p. 433;
65.
Archieven.nl 3072 De Oude Polders onder Oude-Tonge, 1438-1858
Inleiding > 3. De geschiedenis van de Oude polders onder Oude-Tonge
3.6. De afwatering;
Verslagen omtrent 's rijks oude Archieven : XXV. : 1902. - 's Gravenhage : [s.n.], 1904 Regeling van oude gemeente- en waterschapsarchieven in Zuid-Holland. - p. 436;
De Nederlandse Gemalen Stichting Geschiedenis bemaling;
66.
waterschap Hollandse Delta Poldergemaal De Haas van Dorsser;
De Nederlandse Gemalen Stichting De Haas van Dorsser;
67.
Het Feijne Kwartier : Genealogisch Centrum Goeree-Overflakkee Genealogie van Dirk Albertus Arends II-b Frans Arends;
Weekblad van het Nederlandsch tijdschrift voor geneeskunde, 12 augustus 1882, no. 32 Personalia;
Weekblad van het regt, 10 december 1863, no. 2557 Arrondissements-Regtbank te Brielle;
Delpher:
Het Vaderland : staat- en letterkundig nieuwsblad, 19-07-1937 Familiebericht Dr. Hendrik van de Rovaart;
67a.
met dank aan Piet de Korte, mailcontact 1-3 februari 2024 en Auke Hut;
Beurtvaart Bergen op Zoom - Oude-Tonge (circa 1860 - 1922) / Piet de Kort Janzn (in: Binnenvaart, Jaargang 2014, aflevering 3, p. 21);
67b.
met dank aan Piet de Korte voor de reconstructie van het jaartal, mailcontact 5 februari 2024 en Rinus van der Jagt;
68.
Joep Luijckx Kaaigast Oude Tonge;
De Kaaigast / Ton van der Laan. - p. 29 (in: De Rarekiek Kroniek, 37ste jaargang - nummer 99, januari 2017);
Genomineerd..... / Jaap Reedijk;
De Kaaiwerker, een eerbetoon aan alle kaaiwerkers door de jaren heen / Jacquelien Wielaard (in: Groot Goeree-Overflakkee, 20 december 2016, jaargang 10 nr. 51);
Stoer kunstwerk herinnert aan het zware leven van kaaigasten / Kees van Rixoort (tekst, foto). - p. 7 (in: Eilanden-Nieuws, 21 december 2016, 85ste jaargang nr. 8568);
Mens & Dier in Steen & Brons / René & Peter van der Krogt: Kaoi waerker;
digibron:
De domineesfamilie Vroegindeweij (5) / J.M Vermeulen. - p. 4 (in Oude paden, 01-03-2005. - p. 3-16);
69.
facebook Kunstplus 22 juni 2016 (foto Danny van de Griend);
70.
Havenkanalen : De levensaders van weleer / Kees van Rixoort, Jaap Reedijk (foto) (in: TOF magazine, zevende uutgaeve, 13 december 2018);
71.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 16 februari 1968 | pagina 3 Bekendmaking Gemeente Oostflakkee;
72.
Delpher:
Algemeen Dagblad, 08-01-1981 Tips p10k4a19;
73.
funda Kaai 3;
74.
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 29 juni 2001 | pagina 9 Het streekmuseum Goeree-Overflakkee (2) / J.J. van Nimwegen;
75.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 30 december 2005 | pagina 21 Historisch hoekje Een kijkje in de pastorie van Oude-Tonge / E. Lassing-van Gameren;
De getoonde klok uit de collectie Klokkenvordering 1942-1943 (KLV-KB-Film-I-02) uit 1768, gegoten door Pieter Bakker Rotterdam betreft dus een andere klok uit het Gemeentehuis / Raadhuis van Oude Tonge;
76.
Streekmuseum | GO Wandelpuzzeltocht Oude-Tonge 86;
77.
Wikipedia Wapen van Oude-Tonge;
Hoge Raad van Adel Wapen: Gemeente Oude-Tonge;
instituut voor den Nederlandse taal faas;
78.
Delpher:
De Nederlandsche stad- en dorp-beschrijver : Deel VI (het Land van Voorne en Putten, Overflaque, Portugal, etc.) / Rs. Bakker. - Amsterdam : H.A. Banse, 1798. - p. 5;
79.
Delpher:
De Nederlandsche stad- en dorp-beschrijver : Deel VI (het Land van Voorne en Putten, Overflaque, Portugal, etc.) / Rs. Bakker. - Amsterdam : H.A. Banse, 1798. - p. 6;
80.
Delpher:
De Nederlandsche stad- en dorp-beschrijver : Deel VI (het Land van Voorne en Putten, Overflaque, Portugal, etc.) / Rs. Bakker. - Amsterdam : H.A. Banse, 1798. - p. 22;
Zuid-Holland / Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel-Meester, Elisabeth Stades-Vischer, Sabine Broekhoven, Ronald Rommes. - Monumenten in Nederland, 10. - Zeist/Zwolle : Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Waanders, 2004. - ISBN 90-400-9034-3. - p. 395;
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
189-190;
81.
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
182-184;
82.
Delpher:
Rotterdamsch nieuwsblad, 15-04-1893 Binnenland [k2a15];
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode 14 april 1893 | pagina 5 Gemeenteraad. Oude Tonge.;
83.
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode 31 mei 1895 | pagina 3 Aanbesteding. Stad aan 't Haringvliet.;
Onze Eilanden 23 augustus 1924 | pagina 4 Sommelsdijk;
Maas- en Scheldebode 23 augustus 1924 | pagina 4 Cornelis Jacob Mosterdijk;
Maas- en Scheldebode 23 augustus 1924 | pagina 5 familiebericht;
Bevolkingsreconstructie Goeree-Overflakkee Cornelis Jacob Mosterdijk;
84.
Centrumvisie Oude-Tonge : Dorpsraad, bewonders, ondernemers en gemeente geven samen kwaliteitsimpuls aan het centrum van Oude-Tonge / Laura Heindijk. - Gemeente Goeree-Overflakkee, 2022. - p. 5/15;
85.
Joost de Vree voegtypen knipvoeg, geknipte voeg;
86.
Joost de Vree voegtypen - schijnvoeg imitatievoeg;
87.
BAG 0580100000241857;
BAG 0580100000241700;
BAG 0580100000239977;
BAG 0580100000248777;
88.
BAG 0580100000241519;
BAG 0580100000241520;
Zuid-Holland / Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel-Meester, Elisabeth Stades-Vischer, Sabine Broekhoven, Ronald Rommes. - Monumenten in Nederland, 10. - Zeist/Zwolle : Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Waanders, 2004. - ISBN 90-400-9034-3. - p. 395;
89.
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
191;
Hervormde kerk Oude-Tonge beschrijving n.a.v. het boekje van Bas Wijnands Beschrijving van de Hervormde Kerk te Oude-Tonge / Jan Verduin m.d.a. Eva Lassing; Bas Wijnands (uitgave 1969). - 2016. - p.34
Hierin staat vermeldt dat de westzijde in 1872 werd gedempt, mede omdat de beschoeiing en het water slecht was. Er werden vervolgens huizen geplaatst. Dit komt echter niet overeen met de Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Oude Tonge. Hierop staan namelijk al de huizen en is de westzijde al gedempt;
90.
Centrumvisie Oude-Tonge : Dorpsraad, bewonders, ondernemers en gemeente geven samen kwaliteitsimpuls aan het centrum van Oude-Tonge / Laura Heindijk. - Gemeente Goeree-Overflakkee, 2022. - p. 12/15;
91.
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 6 juni 1936 | pagina 2 Oude Tonge;
Maas- en Scheldebode | 27 juni 1936 | pagina 2 Oude Tonge;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 27 juni 1936 | pagina 2 Oude Tonge;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 15 april 1958 | pagina 1 De Oude Tongse Kerkring 50 jaar geleden [met foto Kerkring gracht];
Hervormde kerk Oude-Tonge beschrijving n.a.v. het boekje van Bas Wijnands Beschrijving van de Hervormde Kerk te Oude-Tonge / Jan Verduin m.d.a. Eva Lassing; Bas Wijnands (uitgave 1969). - 2016. - p.34
Kranten Regionaal Archief Alkmaar:
Noord-Hollandsch Dagblad : ons blad | 5 december 1936 | pagina 22 Verdwijnende Kerkringen;
92.
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 1897 | 12 maart 1897 | pagina 4 J. de Korte Sz.;
93.
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 1898 | 4 maart 1898 | pagina 5 de verdere reparatie van den Toren;
94.
rkd Anna Catharina Brouwer;
Retroxl Anna C. Brouwer kopergravure (ged. Amsterdam 19-6-1772 – gest. Amsterdam?);
Honderd jaren Nederlandsche schilder- en teekenkunst : De Romantiek met voor- en natijd (1750-1850) / P.A. Scheen. - Den Haag : Uitgevers-Bureau "Boek en Periodiek", 1946. - p. 52: Ze heette Anna Catharina of Cornelia;
95.
Delpher:
De Nederlandsche stad- en dorp-beschrijver : Deel VI (het Land van Voorne en Putten, Overflaque, Portugal, etc.) / Rs. Bakker. - Amsterdam : H.A. Banse, 1798. - p. 7-8;
96.
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
190;
97.
Hervormde kerk Oude-Tonge beschrijving n.a.v. het boekje van Bas Wijnands Beschrijving van de Hervormde Kerk te Oude-Tonge / Jan Verduin m.d.a. Eva Lassing; Bas Wijnands (uitgave 1969). - 2016. - p.35-36
98.
Groot woordenboek der Nederlandse taal : Derde deel S-Z / Van Dale. - Utrecht : Van Dale Lexicografie, 1984. - ISBN 90-6648-404-7. - p. 2975 I. 1. en 3.;
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 13 november 1920 | pagina 4 Den Bommel.;
99.
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
190;
100.
Joost de Vree ingezwenkt, uitgezwenkt;
Joost de Vree ezelsrugboog;
Joost de Vree kielboog;
Joost de Vree accoladeboog;
Het Zinderend Oppervlak / Koen Mulder: blog vlechtwerk en diagonaal metselwerk;
101.
Delpher:
De Nederlandsche stad- en dorp-beschrijver : Deel VI (het Land van Voorne en Putten, Overflaque, Portugal, etc.) / Rs. Bakker. - Amsterdam : H.A. Banse, 1798. - p. 9-10;
102.
De Nederlandsche stad- en dorp-beschrijver : Deel I ('t Eiland van Dordrecht, de Hoeksche waard, de Zwijndrechtsche waard, de Riederwaard, en 't Land van IJsselmonde) / L. van Ollefen. - Amsterdam : H.A. Banse, 1793. - titelpagina Zwijndrecht;
Delpher:
De Nederlandsche stad- en dorp-beschrijver : Deel VI (het Land van Voorne en Putten, Overflaque, Portugal, etc.) / Rs. Bakker. - Amsterdam : H.A. Banse, 1798. - titelpagina Oude Tonge;
103.
Hervormde kerk Oude-Tonge beschrijving n.a.v. het boekje van Bas Wijnands Beschrijving van de Hervormde Kerk te Oude-Tonge / Jan Verduin m.d.a. Eva Lassing; Bas Wijnands (uitgave 1969). - 2016. - p.32;
Hervormde Gemeente Oude Tonge Kerkgebouw Geschiedenis van het kerkgebouw - Het kerkgebouw;
104.
BAG 0580100000247000;
105.
Joost de Vree mansardedak, mansardekap;
106.
BAG 0580100000247611;
107.
Joods Monument Kerkstraat 1, Oude Tonge;
Traces of War Stolpersteine Kerkstraat 1;
Stambomen van Nederlands Joodse families / Bertha en Max van Dam;
108.
Krantenbank Zeeland:
“Vooruit!” Officieel Nieuws- en Advertentieblad voor Overflakkee en Goedereede | 1 december 1915 | pagina 5 Oude Tonge.;
Onze Eilanden | 26 juli 1933 | pagina 3 Den Bommel. Ernstig auto-ongeluk;
Maas- en Scheldebode | 6 juni 1934 | pagina 2 Oude Tonge.;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 2 september 1950 | pagina 4 Middenstandstentoonstelling te Oude Tonge : Ter gelegenheid van de electrificering Slagerij Cohen;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 19 juli 2002 | pagina 6 Dorpse Gebeurens Oude-Tonge, eind 20-er jaren van de vorige eeuw (deel 4) / Johannes van Maurik;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 22 juni 2007 | pagina 10 Een verdwenen gemeenschap Schetsen van Joodse families op Goeree-Overflakkee : Familie Cohen, Kerkstraat 1, Oude Tonge (deel 1) / H. Talsma;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 13 juli 2007 | pagina 6 Een verdwenen gemeenschap Schetsen van Joodse families op Goeree-Overflakkee : Familie Cohen, Kerkstraat 1, Oude Tonge (deel 2) / H. Talsma;
Stambomen van Nederlands Joodse families / Bertha en Max van Dam;
109.
Rijksmonumentenregister 521890;
Kerk & orgel RK kerk Onze Lieve Vrouw Hemelvaart;
Wikipedia Joseph Cuypers;
internetraadpleging: 13-8 - 24-9-2023
|
|
|
Groote Kreek, Oude Tonge
|
|
(voormalige Harder)brug Suisendijk, Oude Tonge
|
|
Heerendijk, Oude Tonge
Haven, Heerendijk, Oude Tonge
Haven, Heerendijk, Oude Tonge
|
|
Oude Haven, Oude Tonge
|
|
Spui, Oude Tonge
|
|
zwerfkei uit noordzee, 01-02-03, Oude Tonge
|
|
Vrouw en kind | 1953 | Janneke Ducro-Kruijer, Oude Tonge
|
|
Watersnoodmonument, Oude Tonge
Watersnoodmonument, Oude Tonge
|
|
Herinneringssteen Lodewijk N. van Polanen, Oude Tonge
|
|
polders kamer, Oude Tonge
|
|
Kaai, Oude Tonge
|
|
Kaaigast | 2016 | Joep Luijckx, Oude Tonge
|
|
Kaai, Oude Tonge
voormalig gemeentehuis, Kaai, Oude Tonge
|
|
Voorstraat ±1890, Oude Tonge
Voorstraat ±1860, Oude Tonge
Voorstraat ±1860, Oude Tonge
Voorstraat ±1860, Oude Tonge
|
|
Voorstraat ±1910, Oude Tonge
|
|
portaal (1742) bij kerk (1499), Oude Tonge
|
|
Kerkring, Oude Tonge
Kerkring, Oude Tonge
Kerkstraat, Oude Tonge
|
|
Nieuwstraat, Oude Tonge
OLVH-kerk, Nieuwstraat, Oude Tonge
Nieuwstraat, Oude Tonge
|
|
Zuidzijde
Op de grens - waar we de Heerenweg en Magdalenaweg kruizen - gaat de Magdalenadijk opeens Provincialeweg heten. We stoppen hier even omdat we vanaf het moment dat we op de Magdalenadijk rijden af en toe in ons linkerooghoek een toren zien opdoemen. In de verte - ruim anderhalve kilometer verderop - staat inderdaad een toren, dat er uitziet als een watertoren. We zullen het zo meteen vast van dichtbij kunnen bekijken.
Wanneer we een kleine kilometer verder zijn gereden, draaien we de Provincialeweg af en rijden de Schoolweg op. We treffen hier - net als op Ooltgensplaat - een Boutweg aan. Hieraan staat de Julianahoeve, dat een licht verfraaide gevel heeft. Het heeft een krans aan voordeur hangen, dat even doet denken aan kaatskransen elders in ons leefgebied. De woonboerderij stond begin dit jaar in de verkoop voor € 695.000,- k.k., waarbij het staat op een riant perceel van maar liefst 7.800 m2 eigen grond
1.
Om iets meer over deze Julianahoeve te weten komen, moeten we eerst iets meer weten over de naamdrager en over de plek waar het staat. De buurtschap Zuidzijde komt vaak voor in ons leefgebied. Ook de Julianahoeve is niet uniek.
Wanneer we aannemen dat het een vernoeming is naar de prinses met deze naam, te weten Juliana Louise Emma Marie Wilhelmina, Prinses der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau, hertogin van Mecklenburg, prinses van Lippe-Biesterfeld - ze leefde van 30 april 1909 tot en met 20 maart 2004
2 - dan kunnen we concluderen dat de hoeve op zijn vroegst pas sinds 1909 deze naam droeg.
Essentieel is om te weten dat de hoeve in Polder Den Grooten Blok ligt
3, dat eertijds ook wel Groote-Blok-polder
4 en Grooten-Blokschenpolder
5 werd genoemd. Deze polder is na de splitsing van de gemeente in 1812 opgedeeld tussen de verzelfstandigde gemeente den Bommel en Ooltgensplaat
6.
De huidige Blokseweg werd de scheidingsweg door de Polder Den Grooten Blok tussen beide (nieuwe) gemeenten, zodat de gemeente Den Bommel de gemeente Ooltgensplaat aan de oostzijde volledig omsloot
7.
In de hoek van de Schoolweg en Boutweg - ten tijde van de scheiding nog Blokweg en Tweeden Boutweg genoemd - stond nog geen bebouwing
8.
In het telefoonboek van januari 1940 blijkt de Julianahoeve te Achthuizen telefoonnummer 83 van Oude Tonge te hebben. De bewoner is J.C. de Wit. Tien jaar later is dit nog steeds het geval.
Enkele maanden na de beëindiging van WOII is J.C. de Wit van de Julianahoeve in Achthuizen op zoek naar een kinderfietsje. Hij wil dit eventueel ruilen voor voedsel of kachelhout. Deze J.C. de Wit komen we tegen als voorzitter van de Veehouderskringen Goeree Overflakkee en hij blijkt lid van de Katholieke Land- en Tuinbouwbond (L.T.B.).
Het lijkt erop dat hij tevens in het bestuur zit van de Vakgroep Akkerbouwers van dezelfde bond.
J.C. de Wit komen we in 1925 voor het eerst tegen in Achthuizen.
Tijdens een crisisvergadering van de boerenbond in West-Friesland, dat te Haarlem op dinsdag 3 januari 1933 werd gehouden, deed hij "eenige mededeelingen over den steun aan de vlasteelt." Het H.B. stelt een commissie in om de vlassteun nader te onderzoeken. Een jaar later, op donderdag 11 april 1935, zal hij een inleiding houden over "De akkerbouw" tijdens de algemene vergadering van de L.T.B. in het St. Bavogebouw in de Smedestraat in Haarlem. In zijn inleiding zal spreken over de in eerste instantie succesvolle tarwewet die echter zijn glans heeft verloren, om vervolgens de problematiek van de diverse producten de revue te laten passeren.
Die dag zal hij ook als nieuw lid van het bestuur worden gekozen
9.
Jacobus Cornelis de Wit wordt op 9 oktober 1898 geboren in Den Bommel. Zijn ouders zijn Leendert Cornelis de Wit en Johanna Pieternella Jacobs
10.
Zijn ouders Leendert en Johanna waren zo'n vier jaar eerder, op 11 augustus 1894 te Ooltgensplaat getrouwd. De ouders van Leendert waren Cornelis de Wit en Cornelia Wilhelmina Cornelia de Bie. De ouders van Johanna waren Jacobus Jacobs en Anthonia van Oorschot
11.
Leendert Cornelis de Wit werd in de zomer van 1902 benoemd tot gezworene van den polder Den Bommel. In de zomer van 1908 zal dit nogmaals bij Koninklijk Besluit gebeuren
12.
Jacobus Cornelis de Wit trouwt als 27-jarige op 29 oktober 1925 te Halsteren met de op 3 oktober 1901 geboren en 24-jarige Maria Philomena Bovée. Ze heeft nog een derde voornaam, dat begint met een A.
13
Waar ze gaan wonen of waar Jacobus Cornelis de Wit voor zijn huwelijk woonde wordt niet duidelijk.
In het voorjaar van 1928 biedt hij een ½ H.L. ontsmet lijnzaad van de Friesche witbloei te koop aan. Hierdoor wordt duidelijk dat hij zelf ook in de vlasteelt zit. Hij is dan woonachtig in Achthuizen
14.
We nemen aan dat ze dan inmiddels op de bewuste boerderij wonen.
Een oudere huisaanduiding van de Julianahoeve, ook wel geschreven als Juliana Hoeve, is voordat het Boutweg 1 werd, B 115 Achthuizen. Het werd in 1954 ook aangeduid als Boutweg B 115
15.
Het secretariaat van Stichting Landbouw is in 1946 gevestigd en bereikbaar op het adres B 115 Achthuizen
16.
Hoewel we nu het een en ander over de familie De Wit te weten zijn gekomen, zijn de beginvragen nog steeds onbeantwoord. We weten nog steeds niet wanneer de boerderij is gebouwd en wanneer het de naam Julianahoeve ging dragen.
Sommige bronnen noemen 1900 (en schuur 1908) en 1903 als bouwjaar. Opmerkelijk is dat er kennelijk in 1903 brand is gesticht bij De Wit - wie met deze De Wit wordt bedoeld, blijft onbenoemd
17.
Bewoning lijkt er op deze plaats al eerder te zijn. De Bonnekaart van 1881 laat een of de boerderij al zien
18.
Het telefoonboek uit 1940 is het eerste document waarin de Julianahoeve als zodanig wordt genoemd, voor zover het tot nu gevonden is
19.
Hun vierde kind en zoon P. de Wit, P. J. M. de Wit of voluit Piet de Wit neemt de boerderij de Julianahoeve te Achthuizen over van zijn vader. Hij trouwt met A.J.M. van den Eijnden, dat ook als Van den Eynden voorkomt. Het gezin Piet en Alice zoekt in het voorjaar van 1957 een boeren- of tuindersmeisje voor hulp in de huishouding. Ze krijgen in maart 1961 er hun dochter Maria Jacoba Jozepha de Wit
20.
Zijn vader komt te overlijden op 11 september 1980 en zijn moeder op 27 september 1981
21.
Wanneer ze zelf de Julianahoeve hebben verlaten wordt niet duidelijk. Ook de betekenis van de cirkelvormig door vier bindsels bijeengehouden krans in de muur blijft in nevelen gehuld.
Het doet denken aan een reddingsboei met een twaalfbladig rozet van spiegelsymmetrische vijfhoeken dat gehecht is aan een hexagoon.
Of het nog iets symboliseert of betekent, kunnen we niet achterhalen.
We rijden verder over de Schoolstraat, dat meteen zichtbaar stijgt. Deze weg, dat voorheen de naam Blokweg
22
droeg en later de Zuidzijdseweg dat in 1859 zijn eerste grindlaag kreeg
23, gaat hier met een viaduct over de N59.
Dit traject van de N59 tussen Den Bommel en Oude-Tonge, waarvoor de eerste werkzaamheden in 1986 starten, ligt hier (in aanbouw) sinds 1991, al is het pas operationeel in 1999 op de kaart ingetekend
24.
Tussen 1959 en 1960 kreeg het wegdek van de "Schoolweg" een verbetering
25.
De dubbele benaming voor deze weg - Schoolweg en Zuidzijdseweg - komt door het pand dat we aantreffen in de oksel van de Schoolstraat en Tilsedijk.
Hierin was in 1884 een school gesticht. In 1915 was dhr. A. Stolk hier hoofd van de school. In die periode waren er op deze openbare school 51 leerlingen. Mej. A.C. van Toen wordt op haar verzoek ontslag verleend. Mej. A. Joh. v. Beek uit Breda zal zo spoedig mogelijk de nieuwe onderwijzeres worden.
Het schoolklasje van Achthuizen is te bewonderen in het Streekmuseum te Sommelsdijk, zoals wij op Dag 3 zullen doen.
|
T. de Jong uit Cillaarshoek zal eind 1917 hoofd van de school worden.
In 1930 krijgt Mej. A.A. 't Hart op haar eigen verzoek ontslag vragen als onderwijzeres. Het gemeentebestuur maakt hiervan het meest eervolle ontslag. Ze zal tijdelijk vervangen worden door de "kweekelinge met akte" mej. W.J. van Koppenhagen.
Wegens gebrek aan leerlingen in de gemeente wordt er in de gemeenteraad in 1935 gesproken over de opheffing van een school, waarbij het oog valt op de O.L. School no II. Uiteindelijk zal de opheffing bij Koninklijk Besluit van 11 oktober 1935, no. 33 bevestigd worden en zal het per 1 november 1935 zijn opgeheven. Het werd toen een boerderij
26.
Wanneer we bij deze voormalige school linksaf de Tilsedijk oprijden, staan we na 150 meter voor de watertoren.
De watertoren is in 1934 gebouwd naar een ontwerp van MABEG. Het heeft een achtzijdige schacht. De zestienzijdige bovenbouw met koepeldak is licht expressionistisch te noemen. Jan van der Welle was verantwoordelijk voor de uitvoering van het metselwerk. Zo wordt het gewapend beton verhuld, waarin twee reservoirs geplaatst zijn. Deze hebben elk een inhoud van 200m3. De reden van deze verdubbeling is dat de ene dan schoongemaakt kan worden, terwijl de andere in gebruik is.
De bodem van de reservoirs liggen op 28,7 meter boven het maaiveld. De hoogte van de toren is 44 meter boven het maaiveld.
De eerste paal van de totaal 260, met een gemiddelde lengte van 16 meter, werd begin april 1933 de grond ingeslagen
27.
Donderdag 7 juni 1934 om kwart over elf zal de Drinkwaterleiding "Goeree en Overflakkee" officieel worden geopend.
28.
De watertoren zal ruim een halve eeuw dienstdoen. In 1987 werd het afsloten. Twee jaar later, in 1989, besluit de Watermaatschappij Zuid-West Nederland de watertoren te verkopen
29.
In 1990 krijgt een particulier het in handen, met het doel om er een woning in te maken. Het stond te koop voor ƒ 119.500 k.k. Tijdens de stormen in januari en februari 1990 heeft de koperen dakbedekking flinke schade opgelopen, zodat de prijs kon zakken tot ƒ 15.000. De verzekering betaalde de schade uit aan de verkopende partij
30.
De nieuwe bewoners moesten uiteindelijk ook een nieuw dak aanbrengen. In 1998 werd er gekozen voor een kunstbekleding dat er eerst blauw uitziet, maar na anderhalf jaar zal het door vervuiling ook een koperachtige kleur krijgen. Echter, de eigenaar kwam dat jaar door een ongeluk om het leven. Drie jaar later maakten mevrouw Van Es en heer Van Tilburg de renovatieklus af en gaven alsnog de opdracht om het te plaatsen, zodat dit in 2001 gereedkwam. De dakdekkers werkten vanuit hangbakje aan een kraan. De eerste dag dacht een van de dakdekkers, Robert Hans van Donk over deze bijzonder klus, toen hij 45 meter hoog werd opgetakeld "Moet dit nou?", waarbij de angst hem om het hart sloeg. "De tweede dag was de angst al weggeëbd en de dagen daarna ging het vanzelf."
31
Na het bewonderen van dit gebouw keren we de wagen en rijden weer terug naar de Schoolweg om van daar de Tilsedijk te vervolgen naar Den Bommel.
noten:
1.
facebook Tanis & Akershoek Makelaardij;
2.
Wikipedia Juliana der Nederlanden;
3.
Topografische atlas van Zuid-Holland / Thomas Termeulen; Rob Kersbergen (samenstelling); Topografische Dienst/Kadaster (kaartmateriaal). - Landsmeer : 12 Provinciën, 2012. - ISBN 978-90-77350-66-9. - p. 121, 130;
4.
Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden / A.J. van der Aa. - 13 delen. - Gorinchem : Jacobus Noorduyn, 1839-1851. - Achtste deel: N. O. - 1846. - p. 467;
5.
Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden / A.J. van der Aa. - 13 delen. - Gorinchem : Jacobus Noorduyn, 1839-1851. - Tweede deel: B. - 1840. - p. 557;
6.
Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden / A.J. van der Aa. - 13 delen. - Gorinchem : Jacobus Noorduyn, 1839-1851. - Achtste deel: N. O. - 1846. - p. 467;
7.
"Gemeente Den Bommel" / Jacob Kuyper (1821-1903) (in: "Gemeente-Atlas van Zuid-Holland". - 1868) C19-67;
8.
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Kadastrale kaart 1811-1832: verzamelplan Den Bommel. - 1826 MIN08035VK1;
9.
Vooraf leveren in Delpher de zoekvragen met Julianahoeve PROX Oude Tonge, Oude-Tonge, Ooltgensplaat en Den Bommel niets op.
Julianahoeve Achthuizen echter wel!
Delpher:
De boerderij; weekblad gewijd aan den land- en tuinbouw, veeteelt, pluimveehouderij enz., jrg 10, 1924-1925, no. 46, 12-08-1925 Advertentie Eigenheimer en Triumf;
Westfriesch dagblad onze courant, 04-01-1933 De crisisvergadering van den boerenbond;
Nieuwe Haarlemsche courant, 06-04-1935 Boerenvakbond van den L.T.B. : Algemeen vergadering;
Westfriesch dagblad onze courant, 12-04-1935 Algemeen landbouwe-crisisbeleid opnieuw on der loupe genomen;
Nieuwe Haarlemsche courant, 12-04-1935 Boerenvakbond van den L.T.B. : De heer J. C. de Wit uit Achthuizen sprak over "Akkerbouw en veehouderij";
Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1940 p. 858;
Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1950 : dl.2: H-Z p. 482;
Krantenbank Zeeland:
Opbouw | 7 juli 1945 | pagina 2 Advertentie Ruilen. Kinderfietsje;
Delpher:
Pius-almanak ...; jaarboek van katholiek Nederland, jrg 74, 1948 p. 823;
Pius-almanak ...; jaarboek van katholiek Nederland, jrg 74, 1948 p. 823 - De (Z.) achter Achthuizen doet twijfelen of we hier Zeeland van moeten maken;
Pius-almanak ...; jaarboek van katholiek Nederland, jrg 72, 1946 p. 775 - De (Z.) achter Achthuizen doet twijfelen of we hier Zeeland van moeten maken;
Pius-almanak ...; jaarboek van katholiek Nederland, jrg 75, 1949 p. 858 - De (Z.) achter Achthuizen doet twijfelen of we hier Zeeland van moeten maken;
10.
WieWasWie Jacobus Cornelis de Wit;
11.
WieWasWie Huwelijk Leendert Cornelis de Wit;
12.
Krantenbank Zeeland:
Zierikzeesche Nieuwsbode | 9 september 1902 | pagina 1 Uit Stad en Provincie.;
Maas- en Scheldebode | 12 augustus 1908 | pagina 2 Officieele benoemingen.;
13.
Delpher:
Dagblad van Noord-Brabant, 07-11-1925 Burgerlijke Stand. Halsteren;
Krantenbank Zeeland:
Eendrachtbode / Mededeelingenblad voor het eiland Tholen, 22 februari 1946 | pagina 4 Familiebericht Anna Cornelia Maria Bovée;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 26 oktober 1965 | pagina 4 40 jaar getrouwd;
14.
Krantenbank Zeeland:
Advertentiebode. Gratis weekblad voor Goeree en Overflakkee | 31 maart 1928 | pagina 2 Advertentie Lijnzaad;
15.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 31 oktober 1958 | pagina 4 Familie-berichten Ondertrouwd;
Delpher:
Algemeen Dagblad, 20-07-1954 Kamers Gevraagd kosthuis;
16.
Krantenbank Zeeland:
Opbouw | 24 september 1946 | pagina 3 Enkele lange oliejassen;
17.
BAG 0580100000240481;
BAG 0580100000247401;
Foto’s-Zuidzijde / Kees Wittenbols;
Delpher:
Onnoodige gruwelen in voedsel, mode en sport / Dierenbescherming. - 's-Gravenhage : De Nederlandsche boek- en steendrukkerij, 1916 p. 30;
18.
Kadaster Topotijdreis 1881 / 1904 Boutweg;
19.
Een zoekvraag in Delpher naar Julianahoeve in een van de omliggende dorpen levert geen eerdere jaartal dan 1940 op:
Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1940 p. 858;
20.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 26 oktober 1965 | pagina 4 J. C. de Wit en M. Ph. de Wit-Bovée;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 12 september 1980 | pagina 3 Jacobus Cornelis de Wit;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 7 april 1961 | pagina 10 Plaatselijk nieuws Den Bommel;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 29 september 1981 | pagina 4 Familiebericht Maria Philomena Bovée;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 12 maart 1955 | pagina 6 Advertentie Zaaiwedstrijd;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 10 mei 1966 | pagina 1 Bij Oude Tonge met tractor in de sloot 23-jarige jongeman uit Stad a. 't H'vliet omgekomen;
Delpher:
Boer en tuinder; weekblad van den KNBTB, jrg 11, 1957, no. 528, 10-05-1957 Advertentie boeren- of tuindersmeisje;
21.
Online Begraafplaatsen Grafinformatie;
22.
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Kadastrale kaart 1811-1832: verzamelplan Den Bommel. - 1826 MIN08035C01;
23.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 10 augustus 1965 | pagina 1 Bromfietser te Achthuizen dodelijk verongelukt;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 31 maart 2006 | pagina 14 Historisch hoekje De plichtsgetrouwe postbode van Den Bommel / E. Lassing-van Gameren;
24.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 25 april 1986 | pagina 1 Eerste bereidselen voor aanleg Rondweg om Oude Tonge;
wegenwiki A59 (Nederland);
Kadaster Topotijdreis 1999 N59;
25.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 9 december 1958 | pagina 1 Aandrang bij regering om herstel zwakke schakels te erkennen;
26.
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 20 januari 1915 | pagina 2 Gemeenteraad.;
Maas- en Scheldebode | 27 oktober 1915 | pagina 2 Gemeenteraad.;
Maas- en Scheldebode | 4 maart 1916 | pagina 3 Den Bommel.;
Maas- en Scheldebode | 17 november 1917 | pagina 4 Gemeenteraad.;
Onze Eilanden | 12 maart 1930 | pagina 3 Verslagen;
Maas- en Scheldebode | 19 maart 1930 | pagina 3 Kerk en School.;
Maas- en Scheldebode | 22 mei 1935 | pagina 2 Den Bommel.;
Maas- en Scheldebode | 30 oktober 1935 | pagina 2 Den Bommel.;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 15 oktober 1993 | pagina 2 Den Bommel in vroeger tijden;
27.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 15 oktober 1993 | pagina 2 Den Bommel in vroeger tijden;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 4 juni 1991 | pagina 2 Watertorens, enig in hun soort;
Onze Eilanden | 8 juli 1933 | pagina 2 Drinkwaterleiding Goeree & Overflakkee;
Onze Eilanden | 6 juni 1934 | pagina 1 Drinkwaterleiding "Goeree en Overflakkee";
Zuid-Holland / Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel-Meester, Elisabeth Stades-Vischer, Sabine Broekhoven, Ronald Rommes. - Monumenten in Nederland, 10. - Zeist/Zwolle : Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Waanders, 2004. - ISBN 90-400-9034-3. - p. 137;
28.
Krantenbank Zeeland:
Onze Eilanden | 6 juni 1934 | pagina 1 Drinkwaterleiding "Goeree en Overflakkee";
29.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 15 augustus 1989 | pagina 1 (Ex) watertoren Den Bommel te koop;
30.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 20 juli 1990 | pagina 1 Watertoren Den Bommel verkocht;
31.
Krantenbank Zeeland:
Provinciale Zeeuwse Courant | 5 juli 2001 | pagina 35 Watertoren krijgt kunststof dak / Jacoliene van Weele [fotoreproductie Marijke Folkertsma];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 6 juli 2001 | pagina 11 Watertoren Den Bommel voorzien van Flexibekleding;
Provinciale Zeeuwse Courant | 31 mei 2003 | pagina 31 Gezonde hoogtevrees is juist goed / Margritta van den Berge [foto Dirk-Jan Gjeltema];
internetraadpleging: 27-9-2023 - 1-10-2023
|
|
|
watertoren, Zuidzijde
|
|
Julianahoeve, Boutweg, Zuidzijde
|
|
muurornament, Julianahoeve, Boutweg, Zuidzijde
|
|
watertoren, Zuidzijde
|
|
Den Bommel
De Tilsedijk maakte het in 1524
1 mogelijk om de Polder De Tille droog te leggen en te houden.
Tussen de huidige Slikweg, dat in het 'midden' van de polder ligt, en de daarvan westelijk gelegen oudere dijk 'Den Oost Eyndesen Dyck' omvatte de eerste vier blokken van 'De Tille' of 'Sinte Sebastiaans Polder'. Deze weg gold ook lange tijd als gemeentegrens tussen Oude-Tonge en Ooltgensplaat
2. En daarvoor tussen het "Land van Putten in Overflakkee" en "Het land van Voorn in Overflakkee". De polder werd ook geschreven als 'de Thille'
3.
Hoewel Den Bommel al vrij vroeg - en rond 1300 weer - een drooggevallen plaat was, was het toch noodzakelijk om ook Den Bommel in 1530 opnieuw te bedijken om het blijvend te kunnen behouden
4.
De noordelijke dijk van de polder Den Dommel heet tegenwoordig de Molendijk. Wanneer we over de Tilsedijk in noordelijke richting rijden, kunnen we de Molendijk oprijden door middel van een rotonde, dat een T-kruising vervangt.
Vanaf 1731 stond hier op de Molendijk een Meestoof
5.
Het droeg de naam De Koningstoof of Meestoof de Koning. De boekhouder in 1852 van deze meestoof was G.G. van Weel. Men wilde de wijze van droging in de meestoof in 1852 verbeteren en op dezelfde wijze als de meestoof het Hart te Zierikzee laten functioneren.
In 1884 wordt besloten om het voor afbraak te verkopen
6.
Halverwege deze dijk - bij de aanhechting van de Groenedijk dat de Uitslag polder aan noordoostelijke afsloot van de Haringvliet - treffen we de oude korenmolen De Bommelaer (31704) aan.
Ronde stenen grondzeiler in vervallen staat schuin van voren gefotografeerd / W.A. Korpershoek (fotograaf). - 07-1965
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 98.178 (CC BY-SA 3.0)
|
Deze molen uit 1735 had al een voorganger dat tussen 1620 en 1630 is gebouwd, een zogenoemde standerdmolen. Van dit type zullen we tijdens deze Hollandse Eilandenreis er nog vele tegenkomen.
Onderdelen van deze standerdmolen zijn hergebruikt in zijn opvolger. Twee steenlijsten uit de standerdmolen doen nu bijvoorbeeld dienst als vloerbinten
7.
Volgens de herinneringssteen, een eerstesteenlegging, zijn Laurent en Johanna Fritsert de stichters van huidige molen uit 1735:
Laurens Fritsert
en Johanna Fritsert
Stigter en Stigteres
Pieter Radestyn heeft
den eerste steen gelyt
den 28 april anno 1735
Pieter Radestyn heeft de eerste steen van molen gelegd op 28 april 1735
8.
Pieter Radesteijn verkocht het, volgens een discutabel bericht over het twee eeuwenfeest van de molen, vervolgens aan Laurens Frisser en zijn zus Johanna Frisser. Later nam Pieter de molen weer over. Hij verkocht het vervolgens aan Leendert Vermaas.
Tussen 1824 en 1951 bleef in bezit van de familie Vermaas. Na Leendert Vermaas nam diens zoon Bestman Vermaas het over. Deze gaf het weer door aan zoon Pieter Vermaas, waarna Jacob Vermaas het overnam na het overlijden van Pieter. Jacob vierde het 200-jarig bestaan van de molen. Deze laatste verkocht de vervallen molen aan A. Lokker. Lokker verkocht het begin december 1963 onderhands aan de aannemer Verburg te Wolphaartsdijk en A. Eversdijk. Ze waren van plan om het te restaureren en geschikt te maken voor vakantiedoeleinden. Vervolgens werd H.F. Schouw uit Zeist in 1964 eigenaar. Halverwege 1965 maakt men zich inmiddels zorgen over het behoud, mocht er restauratiegebied op korte termijn niets gebeuren. Begin 1966 verschijnt er in de krant De Telegraaf een advertentie, waar de Oud-Hollandse molen voor ƒ 12.000 k.k. te koop wordt aangeboden. Als beperking is hierbij opgenomen dat permanente bewoning niet is toegestaan. Als verkoopargumenten wordt een restauratie met rijkssubsidie, rust en ruimte, gelegenheid tot watersport en een toekomstig recreatiegebied in het vooruitzicht gesteld. Begin 1967 blijkt dat N.V. Metaverpa te Maartensdijk de eigenaresse is en er een vakantieverblijf van wil maken. Of Eversdijk, Verburg en Schouw behoren bij of deel uitmaken van de N.V. is onduidelijk. De N.V. ziet in ieder geval af van de verbouwplannen en krijgt een sloopvergunning.
In korte tijd wordt er door de bezorgde (voormalige) bewoners van Den Bommel Jac. Keuvelaar uit Middelharnis, dhr. Mast, dokter Huisman, tandarts Sypkens en dhr. M. Goudkamp, directeur van Gemeentewerken, een comité gesticht om bevolking en N.V. te bewegen tot overname van de molen. Deze actie heeft resultaat. Uiteindelijk worden ze voor ƒ 2.000 op 14 februari 1968 eigenaar van molen.
Monumentenzorg zal 85% van de geschatte kosten à ƒ 79.000 voor de restauratie voor zijn rekening nemen. De rest zal door de Stichting opgehoest moeten worden. De Stichting zal hiervoor beroep doen op de gemeente en giften van de bevolking.
In augustus 1968 gaat aannemersbedrijf v.d. Welle aan de slag en komt uiteindelijk met een rekening van ƒ 109.779,28.
De naam van de molen "De Bommelaer" stamt uit periode 1969-'71, toen het zijn grote renovatie kreeg. Mocht deze naamsuggestie toen al zijn ontstaan, het zal dan pas later officieel worden. Tot dan toe had het geen naam
9.
In het begin van 1974 verkoopt de Stichting - wegens geldgebrek - de molen aan de Gemeente Oostflakkee, die het aankoopt voor ƒ 25.000. Om precies te zijn het resterende restauratiebedrag van ƒ 24845,11, waarbij opgemerkt wordt dat door een van genoemde bedragen een verschil van 30 cent oplevert.
Pas in de raadsvergadering van donderdagavond 22 mei 1975 van de gemeente Oostflakkee werd de door de in Engeland woonachtige dr. Ir. E. de Haas ingezonden naam De Bommelaar goedgekeurd, echter wel nadat het op advies van raadslid Mosselman in het Flakkees dialect tot de Bommelaer werd omgedoopt
10.
Wanneer we over de genoemde personen van de hierboven beschreven 'geschiedenis van molenaars en/of eigenaren' van de graanmolen iets meer proberen te weten te komen, lopen we toch een aantal malen vast door een gebrek aan informatie.
Voor alle drie personen moeten we echter wel naar Dordrecht.
Wie Pieter Radestijn was konden we niet met zekerheid vaststellen. De enige die we tegenkomen is in 1767 overleden en in Dordrecht begraven. Hierdoor ontstaat er op zijn minst een gat van 1767 tot 1824 in wie de eigenaar is. Het betreft 57 jaar, wat neerkomt op twee generaties. Misschien heeft de eerste steenlegger Pieter Radestyn een kleinzoon met dezelfde naam, die het verkocht aan de familie Vermaas. Wie zal het zeggen.
En wie zijn de broer en zus Laurens Fritsert en Johanna Fritsert? En zijn ze wel broer en zus?
De naam van Laurens Fritser komt met velerlei schrijfwijzen voor. Hij is getrouwd op 15 oktober 1711 met de eveneens rooms-katholieke Johanna van Nieukerck - ook geschreven als Joanna van Nieuwwercke - waarmee hij op 11 november 1711 voor de kerk te Rotterdam zou trouwen.
Haar vader is meester-smid Pieter Derven.
Ze krijgen in ieder geval kinderen. Deze begraven ze op 10 april 1714 en op 21 maart 1716. Of en hoe lang deze kinderen geleefd hebben is niet bekend.
Johanna van Nieuwkerck komt als "huysvrouw van Laurens Fritsert buijten de Sluijspoort" op 9 april 1745 te overlijden. Ze laat geen kinderen na. Mogelijk zijn de twee naamloze kinderen de enige die ze gekregen hebben.
Op een akte van overdracht van 26 januari 1768 treffen we Laurens Fretsert als erflater aan. Het betreft een huis en erf in de Dolhuisstraat, dat ƒ 100 oplevert.
Tijdens zijn leven was er meer vastgoed, zoals de molen dus. Maar er zijn meer panden Buiten de Sluispoort en elders, die verhuurd worden.
Een speurtocht naar de zus Johanna levert niets op. Gezien de overeenkomst van de voornamen lijkt het aannemelijk dat met Johanna Fritsert zijn vrouw bedoeld wordt, al is dat ook niet met zekerheid te stellen
11.
De familie Vermaas heeft - zoals we begrijpen ruim 125 jaar (van 1824 tot 1951) - een molenaar geleverd.
Leendert Vermaas was de eerste generatie.
Leendert is gedoopt op 26 februari 1787 te Oude Tonge
12.
Zijn ouders zijn Boudewijn Vermaas en Dirkje Adriaansdr Korvink
13.
Ook de vader van Leendert, Boudewijn Vermaas, was trouwens molenaar, maar dan onder meer in 1796 "in de oude Tonge"
14.
Leendert trad op 13 mei 1811 te Oude Tonge in het huwelijk met Elizabeth Tiggelman
15.
Uiteindelijk overleed hij op 8 april 1874 in Den Bommel
16.
Bestman Vermaas kwam als tweede generatie molenaars in Den Bommel aan de beurt.
Besman - hier inderdaad zonder 't' - komt echter nog wel in Oude-Tonge op 12 mei 1815 ter wereld.
Zijn ouders zijn - ter bevestiging - Leendert Vermaas en Elizabeth Tiggelman
17.
Bestman trouwde op 1 november 1839 te Den Bommel met Jannetje van Weel.
Haar ouders zijn Pieter van Weel en Anna Zaaijer.
18.
Hij overleed op 6 juni 1885 te Den Bommel.
19.
Pieter Vermaas ging, als zoon van Bestman en Jannetje, als derde generatie aan de slag als molenaar.
Pieter wordt geboren op 22 februari 1853.
Zijn ouders zijn dus Bestman Vermaas en Jannetje van Weel
20.
Pieter trouwt op 29 mei 1879 te Melissant met Louiza Elizabeth Nagtegaal.
Zijn ouders zijn - ten overvloede ook bij zijn huwelijk - Bestman Vermaas en Jannetje van Weel
21.
Haar ouders zijn Jacob Nagtegaal en Anna de Zaaijer
22.
In diverse media wordt Louiza Elizabeth Nagtegaal ook aangeduid als E.L. Nagtegaal, dus met haar initialen omgewisseld. Dit fenomeen kwamen al eerder tegen
23.
Een paar maand voordat ze trouwen zoekt hij per mei 1879 een Molenaars-knecht met drie jaar ervaring. Het jaar erop vraagt hij opnieuw, nu per 1 mei 1880, een ongehuwd molenaars-knecht. En ook in 1881 zoekt hij er een. Zelfs een halfwas, een leerling, mag solliciteren. Dat laatste bevalt kennelijk goed, want drie jaar later vraagt hij opnieuw een halfwas Korenmolenaarsknecht. In 1890 zoekt hij weer een knecht of halfwas. Zes jaar later, in 1896 geeft hij weer de voorkeur aan een ongehuwde korenmolenaarsknecht. Weer vijf jaar later, in de zomer van 1902, vraagt hij terstond een korenmolenaarsknecht of een vergevorderd leerling voor zijn molen.
Aan het eind van dezelfde jaar 1902, hij is inmiddels bijna 50 jaar, wordt hij gekozen tot ouderling bij de Ned. Herv. Gem. te Den Bommel.
Op 12 januari 1904 verliezen Pieter en Louiza hun oudste dochter Jannetje Anna op twintigjarige leeftijd. Ze was al geruime tijd ziek.
Tien jaar na zijn verkiezing als ouderling, wordt hij benoemd tot Kerkvoogd der Her. Kerk. Hij is dan en de vijf jaar daarop ook nog steeds molenaar.
Als grootouders nemen ze op 16 februari 1920 afscheid van hun 6-jarige kleindochter Neli Mast, dochter van hun jongste dochter Anna die getrouwd is met Jacobus Pieter Mast Ezn. Ook Neli is langdurig ziek geweest.
Na 1922 plaatst de familie P. Vermaas wel een nieuwjaarsgroet - hij is inmiddels bijna 70 jaar - maar nu zonder vermelding van beroep Molenaar. Maar in 1925 blijkt hij nog steeds te malen. In januari maalt hij een voor deze omgeving bijzonder gewas, omdat het hier weinig verbouwd wordt. Hij vermaalt dan een partij linzen, dat zal dienen als veevoeder
24.
Pieter overlijdt op 25 januari 1933
25.
Jacob Vermaas, geboren op 27 februari 1888, mocht als vierde generatie in een zwaar industrialiserende maatschappij het stokje overnemen. Een zo goed als onmogelijke taak, zoals is gebleken
26.
Uit de uitslag van de loting Nationale Militie blijkt dat J. Vermaas een gebrek heeft. Hij nam hiermee geen genoegen en liet zich in Den Haag herkeuren. Hij vervolgens voor de dienst goedgekeurd.
Hij wordt in de lichting 1908 alsnog ingedeeld bij het 6e Regiment Infanterie te Breda. Hiermee is hij niet gelukkig en dient een verzoek in om naar de Vesting-Artillerie te Hellevoetsluis te mogen worden overgeplaatst. Dit verzoek wordt afgewezen.
Hij zet de molen met ruime woning, tuin en boomgaard in de zomer van 1937 te koop.
Jaap Vermaas, zoals Jacob genoemd werd, achter de molen op de Groenedijk, Den Bommel 5 maart 1953. Met dijkgat in De Buitendijk.
bron: met dank aan Anneke Haverdings-Huijer voor de afbeelding
|
Of deze verkoop lukt, is de vraag. We treffen namelijk in januari 1945 een advertentie aan van dokter G.J. Buth, die zijn fiets 's avonds om zeven bij het huis van J. Vermaas bij de molen had staan, met het verzoek aan degene (de Nederlander) die het had meegenomen deze terug te bezorgen. In een onderstaand bericht geeft de huisarts aan dat hij momenteel niet in staat is om patiënten in Stad aan 't Haringvliet, Zuidzijde, Achthuizen, Langstraat of Ooltgensplaat te bezoeken
27.
Een andere - maar eveneens belangrijke - betekenis van de molen was zijn zichtbare aanwezigheid in het landschap om de scheepvaart in het Ventjagersgaatje te begeleiden. Ter hoogte van de molen zijn - in opdracht van de minister - tonnen geplaatst, te weten een Buikton, zwart. Dit geeft de zekerheid dat de diepte daar, bij gewoon laagwater, minimaal 2.70 m bedraagt
28.
Iets verder dan de molen zien we twee dijkschuren staan. Het zadeldak van de grote schuur is aan beide zijden afgewolfd
29.
windvaan, Gereformeerde Kerk, Molendijk 26, Den Bommel
|
Wanneer we weer driehonderd meter dichter bij de kern van Den Bommel zijn gekomen, rijden we op de Molendijk langs de Gereformeerde Kerk. Veelal stoppen we niet bij dit soort, relatief jonge kerkgebouwen. Het werd in 1890 voor het eerst in gebruik genomen. Echter, nu zien we op de dakruiter dat tijdens de renovatie van 1955 is toegevoegd
30 een opmerkelijke windwijzer, een eenvoudige vorm van een anemoscoop, staan.
Het horizontale kruis (zonder windrichtingen of andere aanduidingen) doet in eerste instantie een fractie van een seconde denken aan de vorm van een kruissleutel, waarvan de uiteinden zijn afgedekt.
Deze windvaan met een vis doet denken aan een elft.
Omdat de bewoners van Den Bommel van oorsprong voornamelijk vissers waren die visten op zalm, steur, elft en ander zeevis is dit niet geheel een onverwachte keuze
31.
De renovatie van de kerk, nodig vanwege het wekenlang in het water staan na de waternood van 1 februari 1953, gebeurde onder leiding van architect Kloppers te Middelharnis. Het werd in juli 1955 afgerond, zodat het op vrijdag 15 juli in gebruik genomen kon worden. De kerkgangers konden toen ook de nieuwe door Kloppers ontworpen kansel aanschouwen. De uitvoering van de restauratie en nieuwbouw waren timmerman J. Florijp, metselaar J.A. Knoop, schilder L. Bakker, electriciën C. van der Sluijs en smid M. van der Sluijs. Jst van Loon verzorgde de electrische centrale verwarming
32.
De bouw van deze kerk in 1890 heeft men met name te danken aan de latere voorzitter, praeses van de kerkeraad en locoburgemeester van Den Bommel, de heer J.C. Borgdorff (1845-1931). Johannes Christiaan Borgdorff werd 86. Hij trad in de rol van secretaris op in het eerste bestuur van Vereeniging De Kerkelijke Kas te den Bommel, dat bij Zijner Majesteits besluit dd. 5 juni 1890 no. 24 werd goedgekeurd
33.
Aan de overkant van de Molendijk bij het kerkje, kregen we ook meteen zicht op De Buitendijk. Deze zeedijk omringd samen met de eerdere dijken Groene dijk en Molendijk de laatste landaanwinst, genaamd de Molenpolder. Binnendijks wordt de dijk over de hele lengte begeleid door populieren
34.
En weer een paar honderd meter verder bereiken we het kruispunt van dijk (de Molendijk - Oostdijk) en Voorstraat. De haven aan de Kade kunnen we lokaliseren aan de noordzijde.
Kadastrale kaart 1811-1832 verzamelplan Den Bommel, Zuid Holland. - 1826
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed MIN08035VK1 (CC BY-SA 3.0)
|
De kerk kunnen we vinden aan het zuideinde van de Voorstraat. De dijk die het Spui omringd wordt nu ook Kade genoemd. Voorheen, rond 1825, heette het de Spuidijk. Ook Den Bommel ligt gebouwd rondom een kreek, waarvan de monding nu haven is. Onder het net aangeduide kruispunt ligt de sluis, dat in 1619 is gemaakt ter vervanging van een houten sluis. Opmerkelijk is dat ter hoogte van halverwege de Voorstraat twee kreken samenvloeien. Het gaat om de Kleine Kreek en de Groote Kreek
35.
Het ligt voor de hand dat deze Groote Kreek via Achthuizen door Den Polder der Galanthee en Groote Gad bij De Langstraat in verbinding stond - en misschien middels duikers nog steeds - met de Groote Kreek bij Oude-Tonge
36. Gezond water stroomt immers!
We besluiten om naar de haven te rijden en daar de wagen te parkeren op de voormalige Spuidijk, de huidige Kade in de parkeervakken, waar we uitkijken op de jachtjes in de Jachthaven.
De haven van Den Bommel lag enkele eeuwen geleden zeer waarschijnlijk iets verder naar het westen.
|
bierglas Den Bommel - veerboot 'Prinses Beatrix' / Piet de Korte Janzn (fotograaf)
bron: © Piet de Korte Janzn
|
Deze suggestie wordt ondersteund door de zware palen die daar in de grond zijn gevonden
37.
Er was vanuit Den Bommel een veerdienst op Numansdorp, dat werd onderhouden door de Prinses Beatrix
37a.
We lopen vanaf de Jachthaven de dijktrap op naar de Molendijk. Het blijkt dat we een nieuw plein mogen aanschouwen, want het oude plein dat ook ooit dienstdeed als (kleine) marktplein is in het kader de leefbaarheid van het dorpscentrum opnieuw ingericht.
De gemeente Goeree-Overflakkee gaf Marlies van Diest in 2018 de opdracht om een visie te ontwikkelen voor de herinrichting de Voorstraat en Kaai, waarbij in het achterhoofd gehouden moest worden om Den Bommel als onzichtbaar geworden sleuteldorp weer als zodanig zichtbaar te maken
38.
Herinrichting centrum Den Bommel, 2020 GKB groep [YouTube: weergave 4925]
|
De werkzaamheden zijn bijna afgerond, zo te zien. Het resultaat is een stuk groener.
Wanneer we doorlopen naar de Voorstraat constateren we dat deze straat nog niet onder handen is genomen. We zien het nog in de oude staat.
De panden in de Voorstraat vertonen door de leeftijdsverschillen vele stijlen. Aan het begin van de treffen we nog enkele winkels aan. Samen met een cafetaria en café op de Oostdijk oogt het als het centrum van Den Bommel.
Opmerkelijk aan Den Bommel is dat de Voorstraat niet aan beide zijden geflankeerd wordt door Achterwegen. De kavels aan de westzijde van de Voorstraat grenzen aan de Kreek, dat we natuurlijk kunnen aanduiden als de hoofdwaterweg van weleer.
Bij een fraai wit pandje van 1900
39
op de hoek van de Voorstraat met de Stoofhof, kunnen we in de Stoofhof iets herkennen als een achterweg.
De Stoofhof is in deze een verwijzing naar de Meestoof dat hier stond, waar de meekrap werd verwerkt tot de rode kleurstof.
Ten tijde dat de Meestoof nog operationeel was werd de Stoofhof nog Reipad genoemd
40.
Hervormde Kerk. - april 1953 [detail, WP]
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 43.633 (CC BY-SA 3.0)
|
Even verderop treffen we de Hervormde Kerk (31706) aan. Opmerkelijk aan dit gebouw is de driezijdige sluiting aan beide kanten. Deze zogenoemde zaalkerk is in 1647 gebouwd. De eerste steen is gelegd op 18 maart 1647 door de tweede predikant van deze gemeente, C.W. van der Poel, Ds Cornelius van der Poel. De tweede steen werd gelegd door de Dijkgraaf Lodewijk Dircksz in de rol van ouderling. De klok, gemaakt door C. en D.J. Ouderogge in het volgens een enkele bron aangegeven foutief jaar 1642, dat in de klokkenstoel in een achthoekige, houten dakruiter is aangebracht, blijkt dan dus enkele jaren ouder te zijn dan het gebouw zelf. Hierbij moet opgemerkt worden dat Gabe van der Zee (1893-1961) in zijn rede het heeft over het jaar 1647, waarbij tevens de namen van een ouderling en twee diakenen in het randschrift staan: "Lodewijck Dirksen, Dickgraf Jan Huybericksen, Aende Suyt Syde ende Cornelis Jansen Gebuis als Stoellestaenten van de eerste predikant van den Boemmel C. Overdrogge. Fecit en D.I.O. Rotterdom 1647."
De kerkelijke gemeente Den Bommel is op 30 september 1642 ontstaan, toen het zich afsplitste van Ooltgensplaat.
De bouw van de kerk kwam in november 1647 gereed, zodat werd besloten om het op 6 november 1647 in te wijden met een Heilig Avondmaal. De daadwerkelijke kosten van de bouw werd berekend op ƒ 12.016
41.
De financiën voor de bouw van de kerk zijn grotendeels bijeengeschraapt - naast gemeentelijke giften en het heffen van een belasting, genaamd Schot - door collecte-reizen van Ds van der Poel, die hij te voet, te paard, met zeilschip, trekschuit en omnibus door het hele land maakte gedurende vier jaren
42.
Cornelius Willems van der Poel overleed op 6 maart 1651 en is in de kerk begraven
43.
We merken op dat de gegeven informatie over het randschrift van de luidklok elkaar niet volledig lijken te bevestigen.
Het ene rept over "C. en D.J. Ouderogge in 1642" terwijl het andere het heeft over "C. Overdrogge. Fecit en D.I.O. Rotterdom 1647".
Ook in Goedereede treffen we een klokje aan, waarop het volgende te lezen is: "Cornelis Ovderogge fecit en D.I.O. Rotterdam 1647", oftewel Cornelis Ouderogge maakte mij te Rotterdam in 1647. Cornelis (1599/1600-1672) en zijn broer D.J. zijn zonen van de klokgieter Jan Cornelisz Ouderogge, ook gevonden als Johannes Ouwerock, die in Amsterdam werd geboren in het jaar 1573 of '74. Hij overleed te Rotterdam in 1625. Men denkt dat D.I.O. zal staan voor de jongere broer van Cornelis, namelijk Dirk Johannes Ouderogge (?-oktober 1649), ook al zijn er ook andere mogelijke oplossingen.
Het gietjaar 1647 vinden we bevestigd terug in het Bulletin, Oud-Holland en de Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst
44.
Verder kunnen we uit bovenstaande steenlegging opmaken dat met "Lodewijck Dirksen, Dickgraf" in het randschrift de ouderling en Dijkgraaf Lodewijk Dircksz bedoeld wordt.
Aan beide driezijdige sluitingen is iets aangebouwd. De sluiting aan de Voorstraat heeft in 1779 een nieuw portaal gekregen. Het heeft een ingezwenkte topgevel.
Echter, voorheen was het portaal halverwege verbreedt, waarbij ter hoogte van de goot een torentje verrees in een volstrekt andere stijl. Het bovenste deel van deze toren stond in verbinding met de zolder van het schip
45.
In de herdenkingssteen is het volgende te lezen:
Dit kerkportaal is gestigt ao. 1779 door de opzienders dezer kerke: I.A. du Bois predikant, die de eerste steen gelegt heeft en I. van der Elst, K. Kortelant, D. van Dijk, ouderlingen, W. van der Veer, T. Mosselman diaken, P. Menheer kerkmr.
46
Dit kerkportaal is een vervanging van een voorganger
47
Het oude wapen van de Gemeente Den Bommel: Van lazuur, beladen met een kerk van goud.
bron: Hoge Raad
|
Wanneer we aannemen dat de kerk die we zien op het oude wapen van Den Bommel een correcte vorm is, kunnen we concluderen dat het portaal voor 1779 geen laag voorportaal had en vooral dat het portaal er volstrekt anders uitzag. De derde geleding van de 'toren' op het voortaal en de daarop staande tweeledige spits ontbraken.
Er is echter iets anders dat opvalt bij de kerk op het wapen - en dat is veel opvallender: de driezijdige sluiting aan deze zijde ontbreekt!
Wanneer men tussen 1779 en 1963 voor de kerk stond, werd de suggestie gewekt dat er drie torens van verschillende gebouwen uit verschillende perioden te zien waren: voorportaal (ingezwenkte topgevel), portaal (met spits) en dakruiter (met klokkestoel en torenspits).
Aan de Kerklaanzijde zullen we zo meteen - ter vervanging van de nieuwbouw in 1920
48
- een hedendaagse aanbouw terugvinden, dat dienstdoet als consistoriekamer.
Ter herinnering aan de stichting van dit gebouw is op 6 november 1928 alsnog een stichtingsteen in de kerk geplaatst. Hierop staat het volgende te lezen:
Ter dankbare nagedachtenis aan Ds. Cornelius Willemse van der Poel, die den eersten steen van dit kerkgebouw gelegd heeft op Maandag 18 Maart 1647 en dit kerkgebouw heeft ingewijd met de viering van des Heeren Heilig Avondmaal op Woensdag 6 November 1647.
Hij heeft in de vreeze des Heeren voor den bouw zich ontzaglijke moeiten getroost en was aan deze gemeente verbonden van 26 Juli 1646 tot zijn overlijden op 6 Maart 1651.
Deze steen is een geschenk van den Ambachtsheer van St. Adolphsland, den WelEdelgeboren Heer C. Goekoop, die hem onthulde in de samenkomst der gemeente op 6 November 1928.
Deze steen is links naast de kansel te vinden
49.
Hervormde Kerk in restauratie / A. Bicker Caarten (fotograaf). - mei 1962 [licht gedraaid, contrastverbetering, WP]
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 36.817 (CC BY-SA 3.0)
|
Het pand is in 1963 flink gerestaureerd. Het werd door Monumentenzorg, onder leiding van architect Bolt, in originele staat teruggebracht. Toen is ook de aanbouw aan de achterzijde van de kerk gerealiseerd. Het aanbestedingsproces werd begonnen op 24 augustus 1961 en werd gegund aan de laagste inschrijver, de fa v.d. Welle, die had aangegeven de klus voor ƒ 126.000 te kunnen klaren.
De kleine dakkapellen zijn niet teruggekomen. Maar ook de half ingebouwde toren is verdwenen, waardoor er een totaal ander beeld van het voorheen achtkantige gebouw is ontstaan. Ook de drie gebrandschilderde ramen uit 1647 van de ambachtsheer, de Staten van Holland en de Staten-Generaal zijn niet teruggekomen. Van deze toren was in eerste bouwfase nog geen sprake. De spits op het midden van het dak was er wel. Deze is 1759 geheel vernieuwd. Het dak van de spits was in zijn geheel voorzien van roodkoper
50.
De bron Monumenten in Nederland. Zuid-Holland schept in 2004 nog weer enkele verwarring door de vermelding "In de in 1759 toegevoegde dakruiter hangt een door Cornelis Ouderogge gegoten klok (1647)". Hiermee wordt de suggestie gewekt dat er daarvoor geen dakruiter was. Dit roept vervolgens de vraag op, waarin hing de klok daarvoor?
Ook een volgende zin zorgt voor evenveel vragen. "Het portaal met ingezwenkte topgevel in Lodewijk XV-vormen dateert uit 1779. Bij een restauratie in 1963 is de 19de-eeuwse torenopbouw verwijderd." Hieruit komt naar voren dat het lage voorportaal met ingezwenkte topgevel gezien wordt als Lodewijk XV-stijl. Aangezien beide delen - zowel de toren op het voorportaal als het lage voorportaal - volstrekt symmetrisch zijn, ligt deze aanduiding niet voor de hand.
Ook wekt deze zin de suggestie dat de toren op het hoge brede deel van het voorportaal later dan 1779 is toegevoegd, namelijk tussen 1801 en 1900, de 19de eeuw. Een latere toevoeging - dus met name de derde geleding van de 'toren' op het voortaal en de daarop staande tweeledige spits - blijft daarmee raadselachtig
51.
Tijdens de restauratie werd bij toeval bij opgravingen een grafsteen van de in 1596 te Den Bommel geboren en ook daar in 1665 overleden Jan Huijbregtse van Oeveren gevonden. Deze zerk heeft wel een plekje in de gerestaureerde kerk gekregen. We herkennen in deze persoon natuurlijk de op de klok vermeldde Jan Huybericksen
52.
Op de oude detailfoto van april 1953 van de Hervormde kerk zagen we de schaduwcontouren al van de boerderij met voorgevel met ingezwenkte zijkanten. Deze boerderij met monumentstatus (31707) is gepleisterd. De vensters zijn voorzien van zesruitsschuiframen binnen geprofileerde omlijstingen. Het woonhuis bestaat uit een zadeldak, maar is afgewolfd waarin een klein dakkapelletje is aangebracht.
Gek genoeg was dat niet het eerste dat opviel. Dat was natuurlijk die knalrode telefooncel van Caroline Kuiper waarin ze de Minibieb mustreads or not heeft gevestigd.
Het staldak van de boerderij loopt verhoogd door als zadeldak, maar is aan beide zijden afgewolfd.
Naast de boerderij staat de voormalige pastorie uit 1927
53, dat in 2006 totaal gerenoveerd is
54.
De kerkvoogden van de Nederlands Hervormde Kerk te Den Bommel hebben de bouw van deze nieuwe pastorie op zaterdag 29 januari 1927 aanbesteed. Architect P. Mast Pz te Sommelsdijk tekende de bestekken en tekeningen
55.
Hij had ook een begroting gemaakt en kwam uit op ƒ 15.000. Hoewel de laagste gunningen niet boven dit bedrag uitkwam, dit bedrag was namelijk ƒ 14.100, werd de gunning toch aangehouden
56.
Enkele dagen later werd alsnog vergund aan Joh. Korteweg (timmerwerk ƒ 5695), W. v.d. Welle (metselwerk ƒ 5396 - was ƒ 5385), M.A. v.d. Sluijs (smidswerk ƒ 1150) en C. Bakker (schilderwerk ƒ 1870). Opmerkelijk hierbij is dat W. en P. v.d. Welle hun prijs met ƒ 11 hebben kunnen verhogen. Daarentegen is niet duidelijk geworden waarom gekozen is voor het smidswerk van v.d. Sluijs, aangezien Gebr. Geelhoed ook voor hetzelfde bedrag had ingetekend
57.
Op 1 maart 1927 zal de start van de bouw beginnen doordat de president-Kerkvoogd Job Mijs Jansz. de eerste steen legt. Zeven maanden later, op 3 oktober 1927, werd de nieuwe pastorie voor het eerst bewoond door het gezin van Gabe van der Zee
58.
In 2007, dit 80 jaar later, is de vraagprijs € 1.095.000 k.k. De beginwaarde van ƒ 14.113 heeft zodoende een gemiddelde jaarlijkse inflatiestijging of waardestijging van 6,637969059% ondergaan
59.
Wanneer we ons omdraaien en naar het einde van Voorstraat lopen, zien we de jongste aanbouw van de kerk. Maar dit is inmiddels ook alweer zo'n 60 jaar oud.
Aan de zijde van het Koningin Emmaplein is op het kerkhof een herdenkingsmuur bij de 10 graven van de slachtoffers van de waternoodramp van 1 februari 1953 opgericht. De slachtoffers werden hier op 13 april gezamenlijk begraven.
Zaterdagmiddag 24 oktober 1953 om twee uur is een groot reliëf onthuld dat is gehecht aan een trapsgewijs oplopende muur. In de muur zijn aan weerszijden twee kleine reliëfs ingemetseld, dat samen de tekst "ramp 1-2-'53" vormt. Op het grote reliëf zien we een boerderij dat door geweldige woeste golven wordt aangevallen.
Dit monument is ontworpen en gebeeldhouwd door Van Stokkum's Natuursteenbedrijf, gevestigd aan de Nieuwe Markt te Rotterdam. Het is gesigneerd door J.B. De opdracht om het metselwerk te verzorgen ging naar G. van der Welle. Gemeente-architect Goudkamp nam als opzichter waar
60.
We zien aan weerskanten van het monument in de verte alweer twee beelden opduiken.
Heer Olivier B. Bommel | 1997 | Harr Wiegman
|
We lopen eerst even naar de verst staande, het beeld van de stripfiguur van Marten Toonder, Olivier B. Bommel.
Dit beeld is gemaakt door Harr Wiegman (1951-2023)
61
in 1997 en datzelfde jaar onthuld, maar daarover zo meteen meer
62.
Dit is namelijk het tweede beeld van deze stripheld, dat hier staat. Van het eerste beeld begint de oorsprong in het jaar 1960.
Bij het Leids Studenten Corps is het gebruikelijk dat elke jaarklasse een originele club vormt. En zo werd in 1960 door de Schiedamse natuurkunde-student, de 22-jarige J. van der Klink het oprichten van een club voor Heer Bommel bedacht, dat Ollie B. ging heten.
Bij de viering van de tweede dies, de tweede verjaardag van de club, bedachten de leden van het studentenclubje "dat volgens traditie zich gezellige, maar nutteloze doelstellingen heeft aangemeten" om het eerste standbeeld voor Heer Bommel op te richten.
Dankzij financiële steun van kranten en geïllustreerde bladen waarin de strip verschijnt, een welwillende gemeente Den Bommel, de onder de prijs (voor het goede doel) werkende André Henderickx en artistieke adviezen van geestelijk vader Marten Toonder zelf aan de beeldhouwer is dat in zeer korte tijd gelukt.
Op 21 november 1963 werd er door de jaarclub een kinderfeest in Den Bommel georganiseerd, waarbij het model van het beeld door jaarclub-voorzitter Ad Hinze werd aangeboden aan waarnemend burgemeester W. van der Harst.
De studenten waren samen met vele schoolkinderen op tractor met kar Den Bommel binnengereden, waarbij het lied van de jaarclub werd gezongen:
Hoezee, hoezee
Lang leve Ollie B
Activité Fraternité in Ollie B.
Deze broederschapsactiviteit had ervoor gezorgd dat de lagere klassen spelletjes als zaklopen en koekhappen konden doen, terwijl de hogere klassen naar tekenfilms konden kijken en een Bommelquizje mochten doen.
Op de sneeuwkoude dag 4 april 1964 was het al zover, de dag van de onthulling. André Henderickx (1911-1979) had in de periode ervoor in zijn atelier in het pand aan de Oude Sluis 7 te Schiedam met chamotte klei het beeld van Ollie B. Bommel gecreëerd.
"Met de pijp in zijn mond was hij hartveroverend, met een sigaar meer voornamer. Maar zoals hij met een vorstelijk gebaar de revers van zijn jas vasthoudt, meesterlijk!", reageerden enkele verslaggevers van Het nieuwe Stadsblad, na een bezoek aan het atelier.
Hierna was het in delen op 1250ºC gebakken in de ovens van de Porceleyne Fles, nu beter bekend als Royal Delft, waardoor het beeld zo'n 4% is gekrompen.
Henderickx is na het voorwerk van het model, er nog twee weken mee bezig geweest. Eerst maakte hij de constructie van ijzer, waaromheen het beeld van klei is opgebouwd.
Ook de onthullingsdag, zaterdag 4 april, zal weer met veel bombarie en van een hoog Heer Bommel-gehalte voorzien worden. Ook is krant, radio en televisie aanwezig, dat weer meer aandacht zal genereren.
Helaas zal een van de hoofdpersonen bij de onthulling ontbreken. Marten Toonder heeft een bronchitis en stuurde zijn zestienjarige dochter Jeanette Toonder als zijn plaatsvervanger. Verder waren er onder andere de uitgever van de Bommel-verhalen D.P.C. Posthumus Meijer aanwezig.
Het beeld is omringd door een kleine vijver om enigszins schadelijk sympathiebetuigingen op een afstandje te kunnen houden.
De veertien aanwezige studenten wensten Heer Bommel voor zijn toekomst het beste tijdens het werpen van muntstukken in het vijvertje.
Op de bakstenen sokkel is een plaquette aangebracht ter grootte van een baksteen waarop het volgende staat:
Aangeboden door jaarclub
Ollie B. te Leiden
aan den Bommel 21 november 1963
Verder hadden ze twee dozen met luchtballonen meegenomen, waarop een afbeelding staat van Heer Bommel. Deze deelden ze uit aan de kinderen.
De burgemeester, W. van der Harst had voor de studenten ook boekwerk in petto.
Mensen die langs ons gaan / Cor van den Tol. - Amsterdam : G. van Reemst, [1957]
|
Ze ontvingen allen een exemplaar van het in 1957 door Cor van den Tol geschreven bundel Mensen die langs ons gaan. Dit werkje bevat Flakkeese figuur-schetsen over bijvoorbeeld Hein, die een vrouw zoekt per advertentie . Of een verhaal getiteld Adriaantjes late liefde "een kerel die met godsdienstige lectuur langs de deur komt wordt aan de kaak gesteld, omdat hij met mooie praatjes eenvoudige zielen bedriegt".
Of de natuurkunde-studenten de bundel ooit gelezen hebben, zullen we nooit weten. Wel was duidelijk dat de voorzitter van het studentenclubje categorisch weigerde de Bommelstrips te lezen
63.
André Henderickx werd op 11 september 1911 als Andreas Christianus Henderickx geboren en overleed op zondag 6 mei 1979. Hij is onder grote belangstelling begraven te Schiedam aan de Laan van Spieringshoek
64.
Na ruim dertig jaar zullen we bij het beeld de jongere broer van de maker André Henderickx, Frits Henderickx en tevens Jan Kemps aantreffen. Ze zijn hier in de rol van voorzitter en secretaris van het Genootschap Heren van Stand.
Met medewerking van de burgemeester van Schiedam, Reinier Scheeres, is dit genootschap eind 1994 opgericht.
Er is geconstateerd dat er een duim en teen mist aan het beeld van Heer Bommel. Ook de jaspanden zijn zichtbaar aan het slijten. Tijd voor een nieuwe actie. Er moet geld komen voor een nieuw beeld.
Gedrieën hebben ze al ƒ 12.500 van de door hun gecalculeerde ƒ 40.000 bij bedrijven en particulieren verzameld. Ook de gemeente, waaronder Den Bommel valt, heeft een subsidie van ƒ 3000 toegezegd.
In overleg met Marten Toonder wordt er nieuw ontwerp voor het beeld gemaakt, dat in hoofdlijnen hetzelfde blijft. Ze hebben Harr Wiegman - ook uit Schiedam - bereid gevonden om dit nieuwe beeld te maken.
Harr Wiegman is vormgever, striptekenaar, beeldhouwer en illustrator. Hij werd als Henri Maurits Johannes Wiegman geboren in 1951. Hij overleed te Schiedam in de vroege zaterdagochtend 29 april 2023 als 72-jarige.
De geldinzamelingsactie Een Heer verdient brons blijkt zeer succesvol. Maar ook onderdelen worden geschonken, zoals de granieten sokkel door Den Boer Beton BV uit Nieuw-Lekkerland.
Ook voor de onthulling worden de nodige voorbereidingen getroffen. Zo heeft Genootschap Heren van Stand een special muziekstuk Den Bommel-parade laten componeren door Tijn Kemps. De Bommelse muziekvereniging Eendracht Maakt Macht (EMM) en Schiedamse muziekvereniging Harpe Davids gaan het stuk instuderen om het op 24 mei 1997 tijdens de onthulling ten gehore te kunnen brengen. Het zal later op CD verschijnen. Ter gelegenheid van de Bronsgietaktie laat het Genootschap het boekje "een heer verdient brons" in een genummerde oplage van 1000 stuks verschijnen. Er komen oorkondes die tegen betaling gekocht kunnen zodat men benoemd is tot Heer van Stand. En zo worden er nog meer verzamelobjecten geproduceerd in Heer Bommel-traditie om het benodigde bedrag te verzamelen.
De datum van 24 mei 1997 is mede ingegeven omdat Marten Toonder op 2 mei 85 jaar hoopt te worden.
Ter voorbereiding van het beeld zullen de heren van het Genootschap en Harr Wiegman elkaar met enige regelmaat ontmoeten. Ook de 84-jarige Toonder komt voor de uiteindelijk goedkeuring van het wassen beeld in februari speciaal overgevlogen uit Ierland waar hij sinds 1964 woont. Na de zegen van Toonder werd het naar bronsgieterij De Smelterij in Veen gebracht waar gegoten werd. Nadien patineerde Hans Nijhof het om een mooie doffe bronskleur te krijgen. Vervolgens werd het 300 kilo zware beeld op donderdag 22 mei 1997 opgehaald. Het werd meteen naar Den Bommel gebracht.
Twee dagen later wordt het beeld door de zoon van Marten Toonder, Eiso Toonder onthuld.
Op de onthullingszaterdag troffen de duizenden aanwezigen het beeld verhuld onder een grote lap van gele stof met rode ruit, de zogenoemde Bommelstof. Na de onthulling was er een "Bravo, bravo" als variant op de studentenversie te horen geweest. Eiso Toonder liet zicht ontvallen dat dit beeld "het enige echte STANDbeeld in Nederland" is. En wat er opvalt, Harr Wiegman heeft een beeld ontworpen dat staat, maar ook loopt! Eiso stelt daarop "op weg naar het avontuur", om onrecht te weerstaan en kommer en kwel uit de wereld te bannen. Of op zoek naar de schat. Hij nodigt iedereen uit om een klein rolletje daarin mee te spellen.
Het paadje naar hem toe is aangelegd in geel met rode ruit Bommelmotief en in de vorm van de schaduw van het beeld op de sokkel.
Het beeld dat André Henderickx maakte wordt gerestaureerd en komt in Ollie B. Bommelschool in Den Bommel te staan.
Het Genootschap Heren van Stand zal zich nadien opheffen
65.
Het schaduwpad van het beeld en de richting waarheen Wiegman Ollie B. Bommel laat lopen, gecombineerd met de uitnodiging van Eiso Toonder roept op tot een actie: "Mensen, stap over je eigen schaduw heen."
Tussen Klei en Brons : de geschiedenis van de twee Bommelbeelden te Den Bommel / J.F.L.M. Cornelissen. - Tilburg : Marten Toonder Verzamelaars Club, 1999. - ISBN 90-804261-2-1
|
En zo waren twee enige beelden van Ollie B. Bommel in Den Bommel. Voor de in Dongen wonende historicus J.F.L.M. Cornelissen aanleiding om er boekje over te schrijven, waarin het ontstaan van de beelden uit de doeken wordt gedaan. Begin '98 doet hij een oproep om beschikking te krijgen tot nadere bijzonderheden of Bommel-souvenirs uit die periode. Hij laat ze graag fotograferen. De afdeling gemeentevoorlichting van Oostflakkee en Rianne Bogerman in Den Bommel treden hier op als tussenpersoon. Het boekwerk dat hij in opdracht van de Marten Toonder Verzamelaars Club schrijft, heeft de verklarende titel Tussen Klei en Brons meegekregen en is een oplage van duizend stuks gedrukt
66.
En zo komen ook wij bij het einde van het bekijken van dit beeld, aangezien we ook nog het andere willen bekijken op dit plein. Maar voordat we daarnaartoe lopen, bedenken we ons: Wie was eigenlijk die 22-jarige Schiedamse natuurkunde-student J. van der Klink die dit avontuur met Heer Bommel startte en zowel Schiedam als Den Bommel aan de Bommel kreeg?
We stuiten bij de Universiteit Leiden in de bibliotheek op slechts 1 Physics-student die "Van der Klink" heet en een voorletter heeft dat met een J. begint. Het gaat dan om J.J. van der Klink. Wanneer we zijn dissertatie opzoeken kunnen we lezen dat het gaat om Jacques Johannes van der Klink die te Schiedam geboren is in 1943.
Het Burgerlijke Stand geeft aan hij op 28 augustus 1943 is geboren als zoon van C.J. van der Klink en J.H. van Hulten op de Louise de Colignystraat 15 te Schiedam. Ze waren als 22- en 19-jarige op 13 mei 1942 getrouwd.
Bij het gebruikelijke studieoverzicht, achterin zijn proefschrift, vermeldt hij dat hij in 1961 startte aan de Rijksuniversiteit te Leiden en de candidaats examen natuurkunde en wiskunde met scheikunde in november 1964 aflegde!
Toeval of niet, in zijn proefschrift A spin echo study of polyion-counterion interaction treffen we als onderscheiding tussen de onderdelen grote donkere cirkels aan. Ook het beeld van Heer Bommel staat nu op een donkere cirkel. De cirkel is daarmee tweemaal rond
67.
Een eindje verderop staat in het gras van cortenstaal een silhouet van een soldaat.
|
|
Onbekende Soldaat | 2020 | Thomas de Jong
|
Aan de voorzijde staat het, in de zon blinkende, cijfer 75.
Het beeld symboliseert alle soldaten uit de Tweede Wereldoorlog, dat ter gelegenheid van 75 jaar bevrijding is geplaatst. De Dorpsraad van Den Bommel/Zuidzijde heeft samen in 2020 met een student van de Fontys Hogeschool voor de Kunsten Tilburg, de uit Den Bommel afkomstige Thomas de Jong het ontwerp gemaakt.
Het ontwerp werd vervolgens uitgevoerd door Wim de Roon van Konstruktiebedrijf D. de Roon & zonen VOF
68.
We wandelen verder over de Kerklaan terug naar de Beneden Oostdijk waar we het trapje naar de Boven Oostdijk opgaan. We wandelen nog even stukje naar het oosten om via de Kade met vrij uitzicht over de gorzen, schorren of sliklanden. We kunnen hier een stukje van het Haringvliet zien en hebben uitzicht op Tiengemeten haar gorzen, zoals de begroeide platen, die nog zelden overstromen in Zuidwest-Nederland genoemd worden. In het noordelijk deel van ons leefgebied wordt dit aangeduid als schorren. Zandplaten die nog niet begroeid zijn en nog bij vloed overstromen worden slikken genoemd in tegenstelling tot in het noorden kwelders
69.
Traag lopend en genietend rondkijken bereiken we uiteindelijk toch de wagen.
We rijden vervolgens terug over de Molendijk naar de rotonde op de Tilsedijk richting onze volgende stop, Stad aan 't Haringvliet.
noten:
1.
YouTube De groei van Overflakkee : De bedijking van de polders in beeld / Leerlingen van de CSG Prins Maurits uit Middelharnis (project X5. - 20 mei 2015) [weergave 680];
2.
Voorne caart-boeck van alle de dorpen, en polders gelegen inden lande van Oost, ende West Voorne, mitsgaders Over Flacqueê ... / Gedaan maaken door ordre ende resolutie vande heeren Breetste Geerfdens vanden selven lande genomen op den 7e Juny 1695 ... . - [S.l.] : [s.n.], [1701];
3.
Kaarte van het eyland Overflakkee / D.W.C. Hattinga en A. Hattinga, 1753;
4.
YouTube De groei van Overflakkee : De bedijking van de polders in beeld / Leerlingen van de CSG Prins Maurits uit Middelharnis (project X5. - 20 mei 2015) [weergave 680];
5.
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Kadastrale kaart 1811-1832 verzamelplan Den Bommel, Zuid Holland. - 1826 MIN08035VK1;
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
315;
6.
Delpher:
Rotterdamsche courant, 29-05-1852 Advertentie Aanbesteding - Verbeterde Wijze van Drooging;
Rotterdamsche courant, 16-09-1884 Binnenland Koningsstoof;
7.
De Nederlandse Molendatabase De Bommelaer;
De Nederlandse Molendatabase De Bommelaer (voorganger);
De Hollandse Molen De Bommelaer;
Allemolens.nl Den Bommel;
informatiebord Molen 'De Bommelaer';
8.
openarchieven Pieter Radestijn
RAD Pieter Radestijn, 02-07-1767
RAD bestand 337/417 [zelf bladeren]
We treffen slechts 1 persoon aan met deze naam. Hij wordt in het dodenboek te Dordrecht ingeschreven op 2 juli 1767;
Delpher:
De Nederlandsche stad- en dorp-beschrijver : Deel VI (het Land van Voorne en Putten, Overflaque, Portugal, etc.) / Rs. Bakker. - Amsterdam : H.A. Banse, 1798. - Het dorp den Bommel p. 2
Hier wordt vermeld dat de windkorenmolen in 1731 is vernieuwd en van steen is opgebouwd;
9.
De Nederlandse Molendatabase De Bommelaer;
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 1 mei 1935 | pagina 2 Plaatselijk Nieuws. Den Bommel
Helaas is deze bron niet aangegeven hoe men weet dat Laurens Frisser en Johanna Frisser broer en zuster zijn.
Ook lijkt het in deze bron te gaan om dezelfde Pieter Radesteijn. Dit kan echter niet, wanneer hij de 1e steenlegger is in 1735 en het in 1821 - dus 86 jaar later - verkoopt. Tenzij hij bijvoorbeeld als 4-jarige (uiteraard veelvoorkomend) de molen verkocht toen hij 90 jaar was. Maar dit was - zoals we straks zullen zien - niet het geval, hij overleed in 1767.;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 6 december 1963 | pagina 2 Molen te Den Bommel in andere handen;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 15 juni 1965 | pagina 4 Plaatselijk nieuws Den Bommel;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 17 januari 1967 | pagina 1 Wordt molen van Den Bommel van de sloop gered?;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 8 maart 1968 | pagina 3 Monumentenzorg zal molen te Den Bommel restaureren;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 25 september 1973 | pagina 1 Bommelse molen draaide weer;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 11 oktober 1974 | pagina 2 Kroon op werk van Stichting behoud Flakkeese molens: Gerestaureerde molen Den Bommel aan gemeent overgedragen;
Delpher:
De Telegraaf, 22-01-1966 Advertentie Oud-Hollandse molen;
10.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 12 maart 1974 | pagina 1 Raad Oostflakkee kocht korenmolen in Den Bommel aan Aankoop korenmolen;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 11 oktober 1974 | pagina 2 Kroon op werk van Stichting behoud Flakkeese molens: Gerestaureerde molen Den Bommel aan gemeent overgedragen;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 23 mei 1975 | pagina 9 Molen "De Bommelaer";
11.
zie noot 6;
voorkomende schrijfwijzen: Laurens Fritsert, Lourent Fritsert, Laurens Fritssent, Laurens Fritsent, Laurens Fritser, Laurens Fretsert, Laurens Fritzert;
openarchieven Lourent Fritsert;
RAD bestand 89/477 [zelf bladeren]
Huwelijken van Katholieken te Dordrecht vóór 1713 / Andre den Haan;
Stadsarchief Rotterdam Trouwinschrijving Laurens Fritser en Joanna van Nieuwwercke;
Stadsarchief Rotterdam 164 1709-10.05.1739 5/41;
RAD kind van Laurens Fritsert;
RAD kind van Laurens Fritsert;
RAD bestand 338/476 [zelf bladeren];
RAD Folionummer: 139v: Soort akte: overdracht, 26-01-1768;
dordtenaZOEKer Wijk 12 Nummer 281;
Er kan in deze geraadpleegde archieven geen Johanna / Joanna Fritsert (of varianten van deze familienaam) gevonden worden. Dit lijkt het aannemelijker te maken dat de Johanna Fritsert in de herinneringssteen van de molen, de vrouw is (i.p.v. zus) van Laurens. Zij heeft immers Johanna als voornaam;
12.
genealogieonline: Genealogie Tichelman - Tiggelman op Goeree Overflakkee / Lucas van Heeren Leendert Vermaas;
13.
genealogieonline: Stamboom Van Rumpt / Aart van Rumpt Leendert Vermaas;
14.
Delpher:
Decreeten van de Vergadering van het Provinciaal Bestuur van Holland, van 6 sept. tot 1 oct. 1796 Is gelezen;
15.
genealogieonline: Genealogie Tichelman - Tiggelman op Goeree Overflakkee / Lucas van Heeren Leendert Vermaas;
16.
genealogieonline: Genealogie Tichelman - Tiggelman op Goeree Overflakkee / Lucas van Heeren Leendert Vermaas;
17.
openarchieven Besman Vermaas;
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
315;
18.
Wie Was Wie Bestman Vermaas huwelijk;
19.
Wie Was Wie Bestman Vermaas overlijden;
20.
Wie Was Wie Pieter Vermaas overlijden;
21.
genealogieonline: Regio Goeree Overflakkee / Rene Luijkenaar Pieter Vermaas Bzn;
22.
genealogieonline: Regio Goeree Overflakkee / Rene Luijkenaar Louiza Elizabeth Nagtegaal Jdr;
23.
Delpher:
Het nieuws van den dag : kleine courant, 19-05-1879 Familie-Berichten E. L. Nagtegaal;
Dagblad van Zuidholland en 's Gravenhage, 20-05-1879 Familiegerigten E. L. Nagtegaal;
Algemeen Nederlandsch familieblad, no. 26, 30-08-1883 Geboorten E. L. Vermaas-Nagtegaal;
In Wildervank kwamen deze omdraaiing van voornamen en letters ook tegen, wettelijk en religieus.
De Ommelanden : band 3 / Heleen van Baalen, Weiko Piebes. - Veendam : Staalboek, 2022. - ISBN 978-90-72938-61-9. - p. 1077;
24.
Krantenbank Zeeland:
Zierikzeesche Nieuwsbode | 20 februari 1879 | pagina 2 een Molenaars-knecht;
Zierikzeesche Nieuwsbode | 31 januari 1880 | pagina 2 Molenaars-knecht;
Zierikzeesche Nieuwsbode | 22 januari 1881 | pagina 2 koren-molenaarsknecht of halfwas;
Zierikzeesche Nieuwsbode | 4 maart 1884 | pagina 4 halfwas Korenmolenaarsknecht;
Zierikzeesche Nieuwsbode | 14 juni 1890 | pagina 5 Molenaarsknecht of Halfwas;
Zierikzeesche Nieuwsbode | 22 oktober 1896 | pagina 5 Korenmolenaarsknecht;
Zierikzeesche Nieuwsbode | 17 juli 1902 | pagina 4 korenmolenaarsknecht of vergevordert leerling;
Zierikzeesche Nieuwsbode | 20 december 1902 | pagina 2 Kerknieuws;
Maas- en Scheldebode | 27 november 1912 | pagina 3 Kerk en School. Den Bommel;
Maas- en Scheldebode | 1 januari 1914 | pagina 3 Advertentie Nieuwjaarsgroet;
Maas- en Scheldebode | 1 januari 1919 | pagina 2 Advertentie Nieuwjaarsgroet;
Onze Eilanden | 18 februari 1920 | pagina 3 Familiebericht Neli;
Maas- en Scheldebode | 30 december 1922 | pagina 4 Advertentie Nieuwjaarsgroet;
Maas- en Scheldebode | 1 januari 1924 | pagina 3 Advertentie Nieuwjaarsgroet;
Maas- en Scheldebode | 31 januari 1925 | pagina 4 Plaatselijk nieuws Den Bommel;
Onze Eilanden | 4 februari 1925 | pagina 2 Den Bommel;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 18 maart 1994 | pagina 9 De schepen van Den Bommel (III) / D. Hoogzand;
Historische woordenboeken Nederlands en Fries halfwas;
25.
Wie Was Wie Pieter Vermaas overlijden;
26.
Delpher:
Rotterdamsch nieuwsblad, 02-03-1888 Familieberichten E. L. Vermaas Nagtegaal;
openarchieven Jacob Vermaas;
27.
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 19 oktober 1907 | pagina 3 Uitslag Loting Nationale Militie Den Bommel;
Maas- en Scheldebode | 1 februari 1908 | pagina 3 Plaatselijk Nieuws Den Bommel;
Maas- en Scheldebode | 27 mei 1908 | pagina 2 Plaatselijk Nieuws Den Bommel;
Maas- en Scheldebode | 1 juli 1908 | pagina 2 Plaatselijk Nieuws Den Bommel;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 14 augustus 1937 | pagina 6 Windkorenmolen Den Bommel;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 20 januari 1945 | pagina 2 G.J. Buth;
28.
Delpher:
Nederlandsche staatscourant, 10-10-1871 Advertentien Ministerie van Marine - Berigt aan Zeevarenden;
29.
Joost de Vree afgewolfd;
30.
Reliwiki Den Bommel, Molendijk 26 - Gereformeerde Kerk.;
Joost de Vree dakruiter;
31.
Foto’s-Den Bommel - Geschiedenis / Kees Wittenbols;
Delpher:
De Nederlandsche stad- en dorp-beschrijver : Deel VI (het Land van Voorne en Putten, Overflaque, Portugal, etc.) / Rs. Bakker. - Amsterdam : H.A. Banse, 1798. - Het dorp den Bommel p. 2;
32.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 9 juli 1955 | pagina 1 Gerestaureerde Gereformeerde Kerk te Den Bommel [foto];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 9 juli 1955 | pagina 6 Gerestaureerde Geref. Kerk te Den Bommel : Ingebruikname heden Vrijdagavond;
33.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 9 juli 1955 | pagina 6 Gerestaureerde Geref. Kerk te Den Bommel : Ingebruikname heden Vrijdagavond;
Delpher:
Nederlandsche staatscourant, 20-08-1890 Vereenigingen;
34.
Streekarchief Goeree-Overflakkee: "den Bommel", 1886 D19-62;
35.
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Den Bommel, Zuid Holland, sectie B, blad 01. - 1826 MIN08035B01;
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
315;
36.
Kaarte van het eyland Overflakkee / D.W.C. Hattinga en A. Hattinga, 1753;
37.
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
315;
38.
Marlies van Diest Ontwerp Gebiedsvisie Den Bommel. - 2018;
39.
BAG 0580100000245522;
40.
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Den Bommel, Zuid Holland, sectie B, blad 01. - 1826 MIN08035B01;
41.
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
314;
Gemeente en kerkgebouw van Den Bommel in hun wording geschetst : historische rede, uitgesproken den 6den november 1928. Ter gelegenheid van de plaatsing van den gedenksteen / G. van der Zee. - [s.n.] : [s.l.], 1928. - p.
4,
6,
10 de kerk is 1647 gebouwd,
11 steenlegging, wijding,
12 bouwkosten;
13 klok;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 25 oktober 1963 | pagina 1 Gerestaureerde Hervormde kerk te Den Bommel : Ingebruikname woensdag 13 november a.s. / G. van der Zee;
42.
Gemeente en kerkgebouw van Den Bommel in hun wording geschetst : historische rede, uitgesproken den 6den november 1928. Ter gelegenheid van de plaatsing van den gedenksteen / G. van der Zee. - [s.n.] : [s.l.], 1928. - p.
8-9;
43.
Delpher:
Gemeente en kerkgebouw van Den Bommel in hun wording geschetst : historische rede, uitgesproken den 6den november 1928. Ter gelegenheid van de plaatsing van den gedenksteen / G. van der Zee. - [s.n.] : [s.l.], 1928. - p.
13;
44.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 7 augustus 1943 | pagina 2 Goereeërs en Ouddorpers;
Delpher:
Lijst van Nederlandsche klokkengieters met enkele bizonderheden : opgave van in Nederland aanwezige klokken van buitenlandsche gieters / M.A. Brandts Buys (samenstelling). - 's-Hertogenbosch : Comité tot voor bereiding van het Beiaard-congres en -tentoonstelling, 1925. - p.
19;
Monumenten. : Aanteekeningen over Goeree en Overflakkee. / J. C. Overvoorde. - p.
199 (in: Bulletin, jrg 8, 1907, no. 6, p. 196-208);
Gedenkboek ter gelegenheid van het 350-jarig bestaan der Ned. Hervormde Gemeente te Amstelveen, 1587-1937 / J. van Kuiken (samenstelling). - Amstelveen : Ned. Herv. Kerk, 1938. - p.
52;
De geschut- en klokkengietersfamilie Ouderogge / E. Wiersum. - p.
88 (in: Oud-Holland, jrg 41, 1923-1924, p. 83-92): suggestie voor d.i.o. dedit in oppido;
De geschut- en klokkengietersfamilie Ouderogge / E. Wiersum. - p.
86 (in: Oud-Holland, jrg 41, 1923-1924, p. 83-92): bevestiging gietjaar;
Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst : 3 / Rijkscommissie tot het opmaken en uitgeven van een inventaris en eene beschrijving der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. - 's-Gravenhage : Algemeene Landsdrukkerij, 1933. - p.
15;
45.
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed exterieur Hervormde Kerk, april 1953 43.632;
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 8 september 1928 | pagina 5 Schetsen uit de kerkgeschiedenis van Den Bommel : VI. / G. van der Zee;
Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst : 3 / Rijkscommissie tot het opmaken en uitgeven van een inventaris en eene beschrijving der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. - 's-Gravenhage : Algemeene Landsdrukkerij, 1933. - p.
15;
46.
Delpher:
Genealogische en heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Zuid-Holland / P.C. Bloys van Treslong Prins. - Deel I. - Utrecht : Oosthoek, 1922. - [p. 32];
47.
Delpher:
Gemeente en kerkgebouw van Den Bommel in hun wording geschetst : historische rede, uitgesproken den 6den november 1928. Ter gelegenheid van de plaatsing van den gedenksteen / G. van der Zee. - [s.n.] : [s.l.], 1928. - p.
13;
48.
Delpher:
Gemeente en kerkgebouw van Den Bommel in hun wording geschetst : historische rede, uitgesproken den 6den november 1928. Ter gelegenheid van de plaatsing van den gedenksteen / G. van der Zee. - [s.n.] : [s.l.], 1928. - p.
23;
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed exterieur Hervormde Kerk, april 1953 43.632;
49.
Delpher:
Gemeente en kerkgebouw van Den Bommel in hun wording geschetst : historische rede, uitgesproken den 6den november 1928. Ter gelegenheid van de plaatsing van den gedenksteen / G. van der Zee. - [s.n.] : [s.l.], 1928. - p.
13;
23;
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed interieur naar het oosten Hervormde Kerk, mei 1969 125.403;
50.
Delpher:
De Nederlandsche stad- en dorp-beschrijver : Deel VI (het Land van Voorne en Putten, Overflaque, Portugal, etc.) / Rs. Bakker. - Amsterdam : H.A. Banse, 1798. - Het dorp den Bommel p. 3;
Gemeente en kerkgebouw van Den Bommel in hun wording geschetst : historische rede, uitgesproken den 6den november 1928. Ter gelegenheid van de plaatsing van den gedenksteen / G. van der Zee. - [s.n.] : [s.l.], 1928. - p.
13;
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 22 juni 1929 | pagina 10 Schetsen uit de kerkgeschiedenis van Den Bommel : XLVI. De tijd van Ds. P. Bont. 1757-'75 : Een nieuwe toren / G. van der Zee;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 15 november 1963 | pagina 9 Overdracht door Pres. kerkvoogd / (red.);
51.
Zuid-Holland / Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel-Meester, Elisabeth Stades-Vischer, Sabine Broekhoven, Ronald Rommes. - Monumenten in Nederland, 10. - Zeist/Zwolle : Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Waanders, 2004. - ISBN 90-400-9034-3. - p. 137;
Erfgoed Bekeken Lodewijkstijlen (1700 – 1810);
52.
Krantenbank Zeeland:
Zierikzeesche Nieuwsbode | 17 november 1969 | pagina 2 Een rëunie van de familie Van Oeveren;
53.
Zuid-Holland / Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel-Meester, Elisabeth Stades-Vischer, Sabine Broekhoven, Ronald Rommes. - Monumenten in Nederland, 10. - Zeist/Zwolle : Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Waanders, 2004. - ISBN 90-400-9034-3. - p. 137;
54.
Dakomar Vastgoed | Voorstraat 38 - Den Bommel pagina 3;
55.
Krantenbank Zeeland:
Onze Eilanden | 22 januari 1927 | pagina 6 Aanbesteding;
56.
Krantenbank Zeeland:
Onze Eilanden | 2 februari 1927 | pagina 2 Den Bommel;
57.
Krantenbank Zeeland:
Onze Eilanden | 5 februari 1927 | pagina 5 Den Bommel;
58.
Gemeente en kerkgebouw van Den Bommel in hun wording geschetst : historische rede, uitgesproken den 6den november 1928. Ter gelegenheid van de plaatsing van den gedenksteen / G. van der Zee. - [s.n.] : [s.l.], 1928. - p.
23;
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 20 maart 1929 | pagina 3 Een flinke Dienstbode;
59.
Dakomar Vastgoed | Voorstraat 38 - Den Bommel pagina 3;
60.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 28 oktober 1953 | pagina 3 Monument voor gevallenen bij de 1 Febr. ramp te Den Bommel;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 28 oktober 1953 | pagina 3 Gedenkteken op het kerkhof te Den Bommel [foto onthulling];
61.
rkd Harr Wiegman;
Rodi.nl / Schiedam Harr Wiegman, veelzijdig getalenteerd tekenaar - én de schepper van Proosje / Kor Kegel;
62.
Mens & Dier in Steen & Brons / René & Peter van der Krogt Olivier B. Bommel;
63.
Delpher:
De Volkskrant, 11-03-1964 "Heer van stand"-beeld : Leidse studenten eren patroon : 2000 Bommelaars krijgen Ollie in hun midden / (Van onze correspondent);
Algemeen Dagblad, 25-03-1972 Te gast bij G en G Dát doet je wat / Ben Vincent;
Gemeentearchief Schiedam - Krantenkijker:
Het Nieuwe Stadsblad | 4 maart 1964 | pagina 1 Heer Olie B. Bommel, een kostelijke creatie van Andre Henderickx : Omstreeks Pasen krijgt hij een ereplaatsje in Den Bommel !! [foto Henderickx werkend aan Bommel];
Rotterdamsch Parool / De Schiedammer | 7 april 1964 | pagina 1 onthulling [foto];
Het Nieuwe Stadsblad | 9 mei 1979 | pagina 1 André Henderickx overleden : Glazenier, maar bovenal een veelzijdig kunstenaar [foto];
De Havenloods | 10 mei 1979 | pagina 1 In memoriam André Henderickx / Han van der Horst [foto];
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 17 januari 1958 | pagina 3 Boekbespreking Flakkeese schetsen;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 3 april 1964 | pagina 2 Beeld O.B.Bommel wordt zaterdag onthuld;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 2 januari 1998 | pagina 4 Boek over geschiedenis Bommelbeelden;
Schiedam Gemeentearchief: André Henderickx werkt in zijn atelier (Oude Sluis, Schiedam) aan het beeld van Olivier B. Bommel in chamotte / Gebrs Henderickx. - 01-01-1964 - 01-04-1964 43452;
Schiedam Gemeentearchief: André Henderickx werkt in zijn atelier (Oude Sluis, Schiedam) aan het beeld van Olivier B. Bommel in chamotte. - 01-01-1964 - 01-04-1964 01496;
Schiedam Gemeentearchief: Het in drie delen gefixeerde beeld van Olivier B. Bommel in het atelier (Oude Sluis, Schiedam) dat André Henderickx maakte en dat, in chamotte uitgevoerd. - 01-01-1964 - 01-04-1964 01497;
Schiedam Gemeentearchief: Het beeld van Olivier B. Bommel in het atelier (Oude Sluis, Schiedam) dat André Henderickx maakte met schaalmodel / Gebrs Henderickx. - 01-01-1964 - 01-04-1964 43453;
Schiedam Gemeentearchief: Frits Henderickx en Harr Wiegman schudden elkaar de hand bij oudste Ollie B. Bommel-model / Roel Dijkstra. - 1995 01403;
rkd Andreas Henderickx;
Royal Delft Museum Historie;
64.
Gemeentearchief Schiedam - Krantenkijker:
Het Nieuwe Stadsblad | 9 mei 1979 | pagina 1 André Henderickx overleden : Glazenier, maar bovenal een veelzijdig kunstenaar [foto];
Nieuwe Schiedamsche Courant | 8 april 1947 | pagina 4 André en Frits [geboorte tweeling];
rkd Andreas Henderickx;
65.
Schiedam Gemeentearchief: Frits Henderickx en Harr Wiegman bij het oude Ollie B. Bommel-model / Roel Dijkstra. - 1995 01403;
Gemeentearchief Schiedam - Krantenkijker:
Het Nieuwe Stadsblad | 17 mei 1995 | pagina 3 Bommelactie begonnen [foto overhandiging cheque];
Het Nieuwe Stadsblad | 21 juni 1995 | pagina 11 Schiedam bakermat van echte heer van stand [foto Harr];
Het Nieuwe Stadsblad | 20 december 1995 | pagina 9 Bommel-aktie valt in de smaak bij brein- en bovenbazen Voetstuk voor heer van stand [foto diner];
Musis | 1 augustus 1996 | pagina 224 De bronsvereeuwigers / Reinier Scheeres;
Het Nieuwe Stadsblad | 2 november 2016 | pagina 9 Toonder vloog speciaal naar Schiedam voor Bommelbeeld [foto Toonder en model];
Delpher:
Algemeen Dagblad, 02-08-1995 En Heer van Stand verdient brons : Geld moet er komen parbleu! En niet zo'n beetje ook / Willem Pekelder;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 27 februari 1996 | pagina 1 Volgend jaar Ollie B. in brons;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 25 maart 1997 | pagina 2 Actie 'Een Heer verdient Brons' bekroond met een Bronzen beeld van Heer Ollie B. Bommel;
Provinciale Zeeuwse Courant | 22 mei 1997 | pagina 1 Bommel voor Den Bommel [foto Bommel en Nijhof];
Schouwen's Badcourant | 23 mei 1996 | pagina 5 Speciale Bommel-postzegels Nieuwe Bommelbeeld wordt volgend jaar mei onthuld;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 27 mei 1997 | pagina 1 Duizenden maakten kennis met de nieuwe 'heer van stand' in Den Bommel;
Wikipedia Marten Toonder;
rkd Harr Wiegman;
Rodi.nl / Schiedam Harr Wiegman, veelzijdig getalenteerd tekenaar - én de schepper van Proosje / Kor Kegel;
66.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 2 januari 1998 | pagina 4 Boek over geschiedenis Bommelbeelden;
Provinciale Zeeuwse Courant | 28 januari 1999 | pagina 13 Twee maal Ollie B. in Den Bommel / Marcel Modde, Pieter Honhoff (foto's);
Scheldebode | 1999 | 4 maart 1999 | pagina 9 Boek over Bommel-beelden verschijnt in mei);
Gemeentearchief Schiedam - Krantenkijker:
Het Nieuwe Stadsblad | 19 mei 1999 | pagina 3 Boek over Bommelbeelden [foto Scheeres];
67.
Universiteit Leiden Catalogue "van der Klink";
Universiteit Leiden Catalogue A spin echo study of polyion-counterion interaction;
International Nuclear Information System (INIS) A spin echo study of polyion-counterion interaction / J.J. van der Klink. - Leiden : B.V. Drukkerij P.J. Jansen, 1974;
Delpher:
De Volkskrant, 11-03-1964 "Heer van stand"-beeld : Leidse studenten eren patroon : 2000 Bommelaars krijgen Ollie in hun midden / (Van onze correspondent);
Gemeentearchief Schiedam - Krantenkijker:
Schiedamsche Courant | 30 augustus 1943 | pagina 1 Burgerlijke Stand;
Schiedamsche Courant | 16 mei 1942 | pagina 3 Burgerlijke Stand;
68.
Mens & Dier in Steen & Brons / René & Peter van der Krogt 75 jaar bevrijding;
Groot Goeree Overflakkee.nl 1 mei 2020, 12:21 Beeld van onbekende soldaat in Den Bommel;
facebook Thomas De Jong;
69.
Landschappen in Zuid-Holland / Hans Oerlemans. - Den Haag : Provincie Zuid-Holland / Sdu Uitgeverij Plantijnstraat, 1992. - ISBN 90-399-0187-2. - p. 199;
internetraadpleging: 4 - 22-10-2023
|
|
|
molen 'De Bommelaer' | 1735, Den Bommel
1e steen legging, Den Bommel
|
|
dijkschuren Molendijk, Den Bommel
Gereformeerde Kerk, Molendijk 26, Den Bommel
|
|
De Buitendijk, Den Bommel
|
|
Jachthaven, Den Bommel
|
|
heringerichte Kade, Den Bommel
|
|
Voorstraat, Den Bommel
Voorstraat/Stoofhof, Den Bommel
|
|
Hervormde Kerk, Voorstraat, Den Bommel
|
|
boerderij met voorgevel met ingezwenkte zijkanten, Den Bommel
|
|
(voormalige) pastorie | 1927 | P. Mast Pz, Den Bommel
|
|
achterzijde kerk, Den Bommel
ramp 1-2-'53 | 1953 | J.B. (Van Stokkum's Natuursteenbedrijf), Den Bommel
|
|
Heer Olivier B. Bommel | 1997 | Harr Wiegman, Den Bommel
|
|
Onbekende Soldaat | 2020 | Thomas de Jong, Den Bommel
|
|
Beneden Oostdijk, Den Bommel
Haringvliet gezien vanaf de Kade, Den Bommel
|
|
Stad aan 't Haringvliet
De Tilsedijk voert ons door de aanwaspolders van Stad aan 't Haringvliet naar de Lieve Vrouwepoldersedijk, een voormalige Zeedijk
1.
Deze Lieve Vrouwenpolder of Lievevrouwenpolder - ook een aanwaspolder - werd tussen 1501 en 1504 bedijkt
2.
Na een halve kilometer treffen we in deze voormalige zeedijk de bekende bocht aan, dat duidt op een dijkdoorbraak met een wiel tot gevolg
3.
Deze wielen - hier de Weel genoemd en tussen 1530 en '50 tijdens een van de vele overstromingen ontstaan
4
- werden veelal gekoesterd en daarom aan zeezijde omdijkt, zodat het binnendijks kwam te liggen.
Halverwege zijn we de kreek van Polder de Nieuwe Stad gepasseerd, dat de naam Bierkreek draagt.
Voor het hydroniem Bierkreek zijn - met behulp van het toponiem Biervliet, dat in deze omgeving voorkomt - mogelijk een aannemelijk verklaring te geven.
We richten ons dan met name op de voor de hand liggende verklaring van het voorvoegsel 'Bier'. Dit zou een verwijzing kunnen zijn naar het Germaanse bir of beer. Hierbij ligt bir het meest voor de hand, aangezien daarmee modder wordt aangeduid. En modder is een mengsel van aarde en allerlei organische stoffen met water. Oftewel slijk, dat doorweekte klei- of veenachtige grond is. Wanneer zo'n kreek uitgediept moet worden, wordt het materiaal bagger genoemd. Het uitdiepen is dan het uitbaggeren. In het noorden ook aangeduid met slatten.
In deze omgeving ligt echter de aangeslibde grond oftewel slik meer voor de hand. In beer - nog te herkennen in beerput - wordt de mest aangeduid. Hoewel ook organisch, beschouwen we dit meer als uitwerpselen.
Bier is een verkorting van het uit het Latijn komende Biërtia van Biert of Bierten, verwijzend naar het voorgelegen slik, de voorliggende slikken of meylanden. We komen het - naast het Zeeuwse Biervliet - ook tegen in Voorne-Putten als voormalige ambachtsheerlijkheid. Biert lag in 1304 tussen Vriesland en Biervliet en zou onderdeel worden van het eiland Putten
5.
Omdat deze Bierkreek, in de zestiende eeuw Biercreke genoemd, ook al eeuwen is afgesloten van het zoute zeewater kon het bijvoorbeeld een eeuw geleden, in januari van 1914, zorgen voor ijsvermaak. De kinderen van de Openbare Lagere School vermaken zich met een hardrijderij en ringrijderij . De Bierkreek werd dan ook beschouwd als de gewone schaatsbaan, waar toekomstige echtparen - zelfs bij maanlicht - elkaar voor het eerst ontmoeten.
Met de waterkwaliteit van de Bierkreek gaat het door de som van alle menselijke ingrepen in de laatste 50 jaar van de twintigste eeuw niet goed. Het is tamelijk smerig geworden.
Op het eiland IJsselmonde treffen we op de Molenpolderse Zeedijk in Rhoon inmiddels soortgelijke uitvoeringswerkzaamheden aan. We zien dat bij een te steile kade (links) nog steeds afkalving plaatsvindt.
|
Nieuwe plannen worden in de eenentwintigste eeuw gemaakt. Deze houden in dat er vers zoet water vanuit het Haringvliet onder vrij verval via een duiker kan binnenstromen. De kades worden glooiend gemaakt, zodat ze niet kunnen afkalven in de natte en droge perioden. Er komt zodoende ook meer ruimte voor wateropvang in de natte perioden en dat is weer goed voor waterdieren en planten. De Bierkreek moet daarmee als zoetwateraorta gaan fungeren voor het oostelijk deel van Overflakkee
6.
Blijkbaar laat de uitvoering op zich wachten, want het aanblik blijkt nog niet te zijn veranderd.
Door de afleiding van de Weel missen de eerste straat dat ons Stad in kan brengen, de Molendijk.
De bewoning die bij deze waterplas ontstond, werd gezien als het gehucht de Weel, dat onder Middelharnis bij Stad aan ' Haringvliet viel. Er was zelfs een brandspuit gestationeerd.
De gemeentegrenzen op Goeree-Overflakkee / Sj. Groenman m.m.v. R.R. Koopmans. - Amsterdam : Instituut voor Sociaal Onderzoek van het Nederlandse Volk, 1954
|
Maar op de vraag onder welke gemeente dit buurtschap valt of zou moeten vallen is nog niet zomaar een eenduidig antwoord te geven. Middelharnis is van mening dat "de bewoners van de Weel behoren tot Middelharnis en zijn op Middelharnis aangewezen ook."
Drie jaar later, in september 1954, meent Stad aan 't Haringvliet dat er grenscorrectie moet plaatsvinden, zodat De Weel onder Stad valt. Dit is overeenkomstig en mogelijk geïnspireerd op de uitkomsten van het sociologisch rapport van Sj. Groenman m.m.v. R.R. Koopmans. Zij stellen immers dat de kinderen van De Weel (uit Middelharnis) naar school gaan in Stad. Andersom niemand. Wel klopt de bewering van Middelharnis dat de arbeiders van Stad in Middelharnis werken. Het is voor de onderzoekers juist een reden te meer om het gebied rondom De Weel dat dusdanig ver weg ligt van Middelharnis juist voortaan onder Stad te laten vallen. Het is immers een aanwijzing dat dit stuk agrarisch gebied verkeerd is ingedeeld, wanneer er alleen mensen werken uit een ander dorp
7.
Gelukkig komen we al snel een volgende afslag tegen, die ons naar Stad aan 't Haringvliet kan brengen.
Verwarring over de straatnaam ontstaat na het zien van een aantal historische kaarten. Tegenwoordig wordt de weg de Vrouwtjesweg genoemd. De Voorne caart-boeck van 1701 benoemt het echter als de Piers Wegh
8.
Een eeuw later, in 1826, heette het - volgens de Kadastrale kaart 1811-1832 - al Vrouwtjesweg.
Geschiedenis van 'de Stadt ende Gudseke' : 1359-1965 / M. Mellaard. - Bleiswijk : M. Mellaard, 2020. - ISBN 978-90-90-33975-7
|
En toen kwam de Piersweg ook voor. Dat is dezelfde weg die nu ook deze naam draagt en zeg maar ons ook nog naar Stad aan 't Haringvliet kan brengen
9.
De - voor zover we na kunnen gaan - unieke naam Vrouwtjesweg spreekt tot de verbeelding en roept de vraag op "waar komt deze naam vandaag?"
Bekend is dat Andries van Bronckhorst dit deel in 1527 liet bedijken, nadat hij de helft van het gors genaamd Stadt ende Gudseke, ook voorkomend als Ghudseke, Goezeke en Gudzeke, een jaar eerder van het regulieren-klooster van Rugge (onder den Briel) voor 850 £ had gekocht. Andries van Bronckhorst was in die periode baljuw van den Briel.
Vermoedelijk was Goezeke een waternaam, een drinkwaterput, vergelijkbaar met guzzeken op Goedereede. In de onbedijkte periode werd het gors aangeduid als de Stad en het Gudzeke. Het Gudzeke wordt dan beschouwd als een hil, een vliedberg dat midden op de Stad lag. Ze worden ook stellen genoemd.
Gesteld moet worden dat deze Stad meerdere hillen had toen het op 4 november 1359 aan Jan van Heenvliet, heer op Blijdenstein verkocht werd door Vrouwe Aleid of Alijd van Putten en Boudewijn van Praet. Jan van Heenvliet was haar neef. Jan van Heenvliet en Heilwij van Borselen schenken het op 31 mei 1410 aan de Regulieren van Rugge. Van een rustige en stabiele omgeving kunnen we echter niet meer spreken. De alles veranderde Elisabethsvloeden zullen het landschap en stromen danig veranderen.
De tweede vrouw die we in onze Vrouwtjesweg-zoektocht tegenkomen, Willemina van Bronkhorst, Vrouwe van Nijenrode leefde tussen 1601 en 1669. Zij werd als jonkvrouw in 1617 ambachtsvrouwe van Stad aan 't Haringvliet
10.
Volgens J.L. Braber was de oorspronkelijke naam Oosterse of Onze-Lieve-Vrouwepoldersweg
11.
Aangezien de polder voor de reformatie is ontstaan, zou dit in samenspraak met de namen Lieve Vrouwenpolder en Lieve Vrouwepoldersedijk in lijn liggen.
Kaart van het eiland Overflakkee (detail) / naar ontwerp van: Claes Jansz. Visscher (II). - weduwe Joachim Ottens en Zoonen, 1655 en/of 1719 - 1725
bron: Rijksmuseum Amsterdam;
|
De Oosterse weg roept daarentegen de vraag op, ten oosten waarvan?
De kaart van - origineel uit - 1655, rept echter (nog) niet over een Lieve Vrouwenpolder. Wel kunnen we de weg naar de Oude en Nieuwe Oost Moer wel beter herkennen, wanneer we het de Oosterse weg noemen.
Net als de twee kaarten van 1701 en 1826 aangeven, concludeert ook Braber dat de naam in de 19e eeuw is gewijzigd. De polder Nieuwe Oost Moer wordt dan immers ook tevens aangeduid als Lieve Vrouwenpolder
12.
Wanneer we op deze manier de Oosterse weg hebben verklaard, zou dit dan ook opgaan voor de Piersweg of Piers Wegh?
Op de kaart uit 1655 treffen we een Pedro gutiers Hofstee aan. Pedro Gutiers doet erg Spaans aan. Van Pedro naar Pieter en vervolgens naar Piers is niet zo'n grote stap. En de huidige Piersweg loopt rechtstreeks naar deze Hofstee.
Dit blijft echter giswerk.
De eerste opdracht voor de bedijkers is echter wel vastgelegd. Ze moesten naast de dijken ook de "sluysen, heulen, weghen ende wateringhen" maken en onderhouden
13.
Rond 1825 lag aan de noord- en zuidkant van de Vrouwtjesweg nog de Engeltjes Kreek in de Polder de Oude Stad.
De kreek is in het huidige landschap weg geploegd.
Alleen het water tussen de A. van Bronckhorststraat en Boudewijnstraat kunnen we nog als origineel beschouwen
14.
Aan de zuidzijde verdween het, na het herstellen van de stormschade van februari '53
15.
Het kleine deel aan de noordkant verdween net voor de millenniumwisseling
16.
De Engeltjeskreek is in het landschap nog steeds waar te nemen
bron: GoogleMaps, 2023;
|
Het fascinerende is echter, doordat de bodemgesteldheid van zo'n waterloop nog steeds hetzelfde is, de loop ervan zich nog een hele lange tijd laat weerspiegelen in het landschap én heeft het zichtbare effecten op de plantengroei en de oogstopbrengsten
17.
Tot een eerste vorm van verharding van de Vrouwtjesweg werd in het voorjaar van 1908 besloten. Dit houdt in dat het toen begrint werd. Echt veel beter werd daar niet van. Voor voetgangers en fietsers is de weg bij regenachtig weer onbegaanbaar
18.
Twintig jaar later wordt de weg - samen met de Piersweg - afgesloten omdat er nieuwe heulen, dit zijn duikers, worden aangebracht
19.
Na de beëindiging van WOII begon de wederopbouw. Hoewel de Landarbeiderwet eigenlijk buiten werking was gesteld, had Stad aan 't Haringvliet toch een primeur. Op grond van de bepalingen van deze wet verrezen er hier vanaf juni 1949 toch de eerste tien naoorlogse huizen van Nederland. Om tijdens de hiervoor georganiseerde plechtigheid de vlag in top van het eerste pand te krijgen, klom de echtgenote van de burgemeester in de binten. Ze werd hierbij geholpen door haar man en de voorzitter van de Vereniging ter verkrijging van onroerend goed voor landarbeiders, de heer P. Pardux.
In 1929 waren er in dit kader ook al eens zes woningen met gasleiding in deze straat gebouwd. Ook worden de woningen in 1933 aangesloten op de waterleiding.
In 1949 wordt de straat aangesloten op elektra
20.
Een verklaring voor de Vrouwtjesweg komen we niet tegen.
Van Stad of Stat is echter wel een duidelijke verklaring bekend. In geval van Stad aan 't Haringvliet, gaat het dus niet om een plaats met stadsrechten, gelegen aan het Haringvliet. Zoals we al bij de Bierkreek zagen, moeten we ook deze verklaring zoeken in de staat van datgene dat deze naam draagt. In dit geval dus de aanwas dat niet meer door normale vloeden overstroomd wordt. Het was vaste grond geworden. En zodoende is het afkomstig van stade, dat bestendig of standvastig betekend. In het Engels herkennen we dan ook steady en in het Duits Staden. In Noord-Duitsland komen we aan de oever van de Elbe de plaats Stade tegen. De vaste oever met kreekjes was geschikt om met kleine scheepjes aan te leggen of op de oever te leggen
21.
Dat gold dus ook voor deze aanwas.
Iets anders dat tegenwoordig bijzonder is aan Stad aan 't Haringvliet, is het lidwoord 'het' in de naam. Aangezien vliet mannelijk is, dienen we het dus eigenlijk over Stad aan de Haringvliet te hebben. Maar bij de waternaam Haringvliet spreken we over het Haringvliet. Deze uitzondering, want daarvan mogen we spreken, is historisch gegroeid. In de negentiende eeuw was vliet naast mannelijk en vrouwelijk ook nog onzijdig en zodoende kon er sprake zijn het Haringvliet. Later kreeg de vliet de overhand, waardoor het ingeburgerde het Haringvliet een uitzondering werd. Het is weliswaar niet uniek, want ook bij en tegenwoordig in Leeuwarden komen we Het Vliet of It Fliet tegen
21a.
We rijden over de Vrouwtjesweg langs het daaraan gebouwde "dorp" en komen uit op de Zeedijk. Naar het centrum toe, ligt er in de oksel van de Vrouwtjesweg en Zeedijk een fraaie boerderij.
Wanneer we de Zeedijk op zijn gereden, verschijnt er een prachtig plaatje met diverse wegen en een jachthaven voor ons. We rijden daarom maar snel naar een rustige parkeerplek tussen twee L-vormen (waarvan een gespiegeld is)
22
aan de noordzijde van de haven en om er de wagen te parkeren, zodat we al wandelend het allemaal kunnen bekijken.
Het valt op dat deze haven niet bestaat uit een kom, zoals we tot nu toe hebben gezien, maar uit een gespleten slangentong of omgekeerde Y, waarvan een poot fungeert als een wijder wordende richtingaanduiding.
Wanneer we iets verder teruggaan in de tijd, zo rond 1825, dan zien we nog veel bijzonderheden aan deze haven. We vinden voor elke poot een "Spuij", een watervoorraad dat bij vloed gevuld wordt om bij eb het slib uit de haven te spoelen. En ook beide spuien hebben een andersoortige vorm dan gebruikelijk. Het westelijk gelegen spui heeft een V-vorm, terwijl het oostelijk gelegen spui een platgeslagen O-vorm heeft. De laatste is voorzien van een dam, zodat de lengte van het ene deel driemaal zolang is als het korte stuk.
We merken op dat de haven sindsdien behoorlijk veranderd is. Een informatiebord op een meerpaal - we gaan er hiervan meer tegenkomen tijdens onze wandeling - wijst ons op een van die wijzigingen. Na de Watersnoodramp van '53 is een nieuwe hoofdwaterkering buiten de haven gemaakt. Deze loopt globaal gezien om de beide spuien heen en heeft een lengte van zo'n 870 meter. De spuikom werd toen ook gedempt
23.
Zodoende werd er tussen 1956 en '57 ook een nieuwe sluis gebouwd. Hiervoor werd tijdelijk de dijk door de haven gelegd, zodat aan de binnenkant een bouwput kon worden gemaakt, waarin de sluis werd gebouwd
24.
Donderdagavond 1 augustus 1957 mocht er voor het eerst een Spido-boot door de nieuwe sluis. Voor de gewone scheepvaart is het echter nog niet zover. Daarvoor moeten nog voor ƒ 80.000 werkzaamheden verricht worden aan het herstel van het havenhoofd en havengeul
25.
We kunnen dan ook tussen de dubbele sluisdeuren lezen dat deze "anno Domini 1957" gereedkwam. Ook de sluisdeuren hebben een jaartal meegekregen. Hieruit blijkt de buitenste inmiddels in 1996 is vervangen door een nieuwe.
In 1984 was na wat eerdere noodvoorzieningen ook al eens ƒ 62.000 uitgetrokken om nieuwe beplanking aan te brengen. Dit waren 50 mm dikke azobé-delen, een bijzonder harde, zware (het zinkt in water), zeer duurzame houtsoort, dat niet wordt aangevreten door paalworm. Ze moeten wegens scheluw- of kromtrekken wel minimaal 50 mm zijn. De Lophira alata Banks ex Gaertn.f. uit West- en Midden-Afrika staat inmiddels op de Rode Lijst van de IUCN genoemd als 'kwetsbaar'
26.
Op de dijk worden we getrakteerd op een mooi uitzicht over het Haringvliet en eiland Tiengemeten.
Achter het havenhoofd treffen we de westkant van het eiland Tiengemeten aan, zodat we nog net een stukje van het Vuile Gat kunnen zien. Daarna volgt de Hoeksche Waard met de bebouwing van het dijkdorp Oudendijk.
Stad aan 't Haringvliet was ook geruime tijd de plek waarvandaan de steurvissers vertrokken gedurende het korte seizoen dat ongeveer duurde van mei tot half juli.
Zo werd er in 1896 onder Stad aan 't Haringvliet een steur gevangen van 169 kilo. In juni 1901 werd hier een steur van 137½ kilo uit het water gehaald. De bracht aan de afslag te Dordrecht 100 gulden op. 159 kilo woog de steur die ze in juli 1902 vingen. In dit seizoen werd er door de vissers die hier tijdelijk lagen zo'n tachtig steuren gevangen. In juni 1903 werd een kolossale van 225 kilo gevangen. De eerste gevangen steur van het seizoen 1904 woog al 115 kilo. Dit komt zo vroeg in het seizoen zelden voor. Aan het einde van dat jaar werd hun taanhuisje door storm met hoogtij uit elkaar geslagen. In dit huisje conserveerden ze met een taanoplossing in kokend water hun zeilen, netten en touwen. Het werd onder andere verkregen van cachou, een looihoudend extract uit hout van een tropische boom of eikenschors. Het gaf het een donkerbruine kleur en had een penetrante geur. In 1907 haalden de vissers aldaar er nog een van ruim 200 kilo uit het water. Het jaar erop haalden ze in juni er twee uit. Deze waren nog steeds fors, maar beduidend lichter, te weten 152½ kilo en 135 kilo. Die van 152½ leverde de vissers ƒ206 op
27.
We verlaten de dijk over de nieuwe en bijzonder vormgegeven trap, waarover we ook naar boven zijn gelopen. De grootste treden zijn even hoog en diep als twee middelgrote treden en vervolgens viermaal zo hoog en diep als de gebruikelijke traptreden. De laatste wordt dan ook begeleidt door een trapleuning, waarmee gecommuniceerd wordt dat middels deze treden naar boven en beneden gelopen kan worden.
De trap is in het najaar van 2012 geplaatst, nadat burgers in 2011 ideeën hadden aangeleverd. Een conceptidee en variant op deze trap was al eerder ter sprake gekomen in 2007. Vervolgens werd het plan uitgewerkt onder leiding van een landschapsarchitect. De gemeente Middelharnis had voor een verbeterde overgang van de dijk € 75.000 uitgetrokken.
Zeeland Engineering Consultants hebben de trap laten maken van de antracietkleurige Giro-Trappen GB 50-16, Giro-Parkbanden GZP 90-32 en GZP 180-64.
De trap is in deze vorm tevens verworden tot een tribune dat de haven als podium overziet
28.
Registratie Mel de Musical / Joost van den Berg. - Stichting Stadsweb Stad aan 't Haringvliet [weergave 240]
|
Dit biedt een uitkomst voor de uitvoering die het dorp opvoert van hun lokale bekendheden, zoals bijvoorbeeld Melgert Dale in de musical Mel de Musical, dat begin september 2016 werd opgevoerd. Voor deze voorstelling werden vanzelfsprekend nog tribunes bijgebouwd
28a.
En Mel Dale gaan we zo meteen nog zeker tegenkomen.
De als zodanig omschreven "havenpoot met richtingaanduiding" wijst naar de plek waar het "Oude Weeghuisje" heeft gestaan. Tijdens de herinrichting van de haven is hier een nieuwe Fairbank geplaatst. Zo werd het weeghuisje genoemd vroeger. Het werd zaterdag 30 november 2013 officieel geopend, hoewel geopend... een oude Stadtenaar klaagde meteen - tijdens het doorknippen van het geelrode lint - "Veel te tochtig en het is daar te koud voor oudere mensen!" Er zitten immers helemaal geen ramen en deuren in het 'huisje'
29.
Een voorganger van het "Oude Weeghuisje" werd in 1893 gebouwd door J. Vis Czn. uit Sommelsdijk.
J. Vis Cz, Sommelsdijk - Weegbruggen - advertentie 1896
bron: diverse krantentitels
|
Het mocht er bijna vier decennia staan. In 1931 werd het vervangen door het "Oude Weeghuisje". De eerste steen werd toen gelegd door de gemeenteontvanger J. v. d. Boogert op 7 juli 1931. Doordat het eind jaren '60 een verliespost voor de gemeente werd, wilde men het opheffen.
In 1974 ging het over in particuliere handen, omdat het bedrijfsleven er nog niet vanaf wilde. De gemeenteraad moest in 1975 de hurende firma J.M. van Reijen & Zn. uit Achthuizen er nogmaals op wijzen om de huurovereenkomst nog eens goed te lezen. Hierin staat namelijk, dat zij ook verantwoordelijk zijn voor het wegdek over de fairbank. Deze was inmiddels zo slecht geworden dat er klachten binnenkwamen bij de gemeente.
Tussen 1978 en 1989 was Stadtenaar Peekstok de huurder.
Fairbanks' Weegbruggen - advertentie 1907
bron: diverse krantentitels
|
Toen de weegbrug echter opnieuw geijkt moest worden, bleek dat de installatie veel onderhoud nodig had, waarvan de kosten te hoog werden geacht. Het huurcontract werd daarom na 31 december 1989 niet verlengd.
In 1990 verdween het uit het straatbeeld
30.
Een Fairbank is een type weegbrug, dat het gewicht weegt met behulp van een schuifgewicht, maar is tevens een merknaam, vernoemd naar de uitvinder Thaddeus Fairbanks (1796-1886), die er - samen met zijn broers - in 1834 mee op de markt kwam. En zo te zien nam de concurrentiestrijd in de periode ook al stevige vormen aan
31.
Het nieuwe "weeghuisje" is in 2013 door scholieren van de bouwkundeafdeling van Edudelta College gebouwd
32.
Wij lopen er onderdijks langs en bij de entree vallen de onopvallende ingemetselde beeldhouwwerkjes van een ooi en ram op. Van deze zogenoemde schaapsteen werden er twee in dit weeghuisje geplaatst, als eerste herinnering en bewoners van de onbeschermde aanwas.
De maker van deze baksteenplastieken, de Dordtse Margreet Huisman (1940), maakte ze in 2005 als relatiegeschenk van de gemeente Dordrecht. Huisman, die ook in de zomermaanden een vaste expositie heeft op Goeree-Overflakkee, kwam in contact met de voormalige dorpshuisarts van Stad aan 't Haringvliet, Herman Maas, die er voor dit project een twintigtal afnam.
We kunnen er dus nog meer in het dorp ontdekken, want diverse bewoners hebben ze ergens in hun pand gemetseld
33.
Dat wordt nog een leuke manier van schaapjes tellen en speurtocht!
Wanneer we iets verder lopen treffen we een bijzonder gebouw - we zagen het al overduidelijk vanaf de andere kant van de haven en dijk.
Vreemd genoeg betreft het geen monument, maar het verdient zeker wel deze status, zoals we zo zullen zien.
De grijze gevelsteen onder het raam vertelt ons dat het om een polderskamer gaat:
Deze Polderskamer gesticht
Anno 1901 - Op voorstel
van den heer L Braber Mz
Oud Dijkgraaf geb 1820.
Dit zal dezelfde doelstelling hebben als de polders raadkamer
in Oude Tonge. Een Meerpaal met informatie, dat tegenover het gebouw staat, bevestigt dit.
Omdat de toenmalige Polder Oude Stad en Polder Nieuwe Stad - die voor twee derde en een derde eigenaar waren - op zoek waren naar een vergaderplek, hebben ze van het bovenste deel een vergaderruimte gemaakt. Eronder werd de ruimte ingericht als bergplaats.
De aanbesteding voor de ombouw tot polderkamer stond onder leiding van de architect C.J. Mosterdijk en vond plaats op 25 juni 1901. Op de 27e werd het vergund aan J. Both uit Den Bommel, die als een van zes had ingeschreven. Op zijn briefje stond het laagste bedrag à ƒ 1564
34.
Architect C.J. Mosterdijk is in ieder geval in deze rol actief van 1893 tot en met 1924. Cornelis Jacob Mosterdijk
kwam 's avonds rond tien uur op 19 augustus 1924 op 80-jarige leeftijd onverwacht te overlijden.
Naast architect was hij ook vanaf 1888 kerkvoogd en vanaf augustus 1898 president-Kerkvoogd. Ook werd hij op 28 februari 1889 regent van het Burgerlijk armbestuur en Weeshuis en vanaf 8 januari 1902 voorzitter van dit college. Tussen 1888 en 1900 was hij kerkenraadslid. Tevens was hij Lid van de Gemeenteraad van de gemeente Sommelsdijk.
Op 7 juni 1913 verloor hij zijn vrouw Maatje Kastelein na een langdurig en smartelijk lijden, waarmee hij op 6 mei 1869 was getrouwd. Ze is 72 jaar geworden. De eerste zoon die ze kregen overleed op 14 augustus 1870. Of hij levenloos is geboren of toch nog even geleefd heeft, is niet bekend. Op 16 oktober 1872 werd Jacob Daniel geboren. Hij werd 2 maanden. Josina Jannetje kwam op 11 maart 1875 ter wereld, maar ook haar moesten ze na vijf maanden alweer begraven. Dit gold ook voor Jacob Daniel, hij was zes maanden toen hij op 21 augustus 1877 overleed
35.
We begrijpen hieruit dat het een zeer langdurig lijden is geweest.
In het voorjaar van 1972 wordt de Polderskamer te koop aangeboden door de eigenaar, de Oude Stadse Polder. Het markante vierkante gebouw werd vervolgens gebruikt als tweede woning en weer later als kantoor. De laatste keer stond het te koop voor € 287.000 k.k.
36.
Echter - zoals gezegd - het gaat dus om een vierkant gebouw. We herkennen, wanneer iets beter kijken, de diverse schietgaten in de dikke muren. Hierdoor kon er met de snaphaan, een voorlaad-geweer met snaphaanslot voor de ontsteking, geschoten worden op vijandelijke troepen, die de redoute belegerden.
We kijken dus naar een verdedigingswerk, dat na kerk die we straks tegenkomen, het oudste gebouw is van Stad. Het is gebouwd in 1621 of 1622. Ook in andere plaatsen op het eiland hebben ze gestaan, dit exemplaar is echter de laatste
37.
In 1621 liep het Twaalfjarig bestand (1609-1621) af, zodat in 1622 de strijd van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) meteen weer begon
38.
De jonge reiziger merkt in de achttiende eeuw op dat het tijdens zijn bezoek om een soort van wachthuis gaat
39.
Ook heeft het dienst gedaan als een gevangenis
40.
Wanneer we op de Zeedijk staan en naar het zuidoosten over de dijk kijken, begrijpen we het dilemma waarvoor men in 1953 stond bij het opnieuw beveiligen van hun woonplaats.
Wanneer men toen had besloten om - zoals nog altijd gebruikelijk geacht wordt - de oude dijk te verhogen en te verbreden, dan hadden we dit beeld niet meer kunnen aanschouwen. Alles had dan immers moeten wijken! Het besluit om over een lengte van zo'n 870 meter een nieuwe dijk aan te leggen, met een kleine uitstulping tot gevolg, lijkt uit historisch oogpunt een wijs besluit geweest te zijn.
Zodoende zijn deze halverwege de negentiende eeuw gebouwde panden bewaard gebleven
41.
Een fraai detail van Haven 1 dat we hier tegenkomen is een schuin kelderluik aan de straatzijde. Bij de laatste verkoopbeschrijving vinden we echter geen informatie of het nog functioneel is, zodat daarmee echter wel een antwoord is gegeven
42.
Vanaf hier lopen we de Voorstraat in. Eerst bemerken we de daling vanaf de (oude) Zeedijk, waarna al snel blijkt dat hier ook nog oudere panden te vinden zijn. De jaartallen die te vinden zijn variëren tussen 1646 en 1747. Vervolgens zijn er nog meer panden uit de achttiende en negentiende eeuw te vinden
43.
Het pand (29882) dat om aandacht vraagt is er een dat de naam Berkenhof draagt en te koop staat. Het staat te boek als het oudste pand van de straat. Het is in 1646 gebouwd en zou dan als nummer drie op de ranglijst staan van oudste panden van Stad.
Twee panden eerder staat een pand uit 1707 (29880), gevolgd door een uit 1663 (29881).
Het nummer 15 zal zijn samengetrokken bij nummer 13.
Ook het pand ernaast op nummer 19 (29884) 43 is een samenvoeging met nummer 17 (29883) en 21.
Het pandje daarnaast is er een van een geheel andere order. Met grote letters staat de functie van het gebouwtje uit 1928 vermeldt boven de afgeronde deuren: Motorspuit. Hier hebben we een gemeentelijk gebouw te maken, ten behoeve van de brandbestrijding.
De Raad van de gemeente Stad aan 't Haringvliet deelt in de vergadering van 6 februari 1928 mee, dat ze een motorspuit hebben gekocht bij de firma Bikkers te Rotterdam. Het jaar ervoor had de secretaris der brandweercommissie, J.C. Elvé namelijk geconstateerd dat de slangen en ander materiaal vervangen moesten worden, omdat ze onbetrouwbaar werden. Daarnaast kwam er druk vanuit de provincie, die een motorbrandspuit eiste. Tegen inlevering van het oude materiaal is het te betalen bedrag ƒ 2800.
De firma geeft wel aan dat het bestaande brandspuithuisje te vochtig is voor de nieuwe motorspuit, zodat de raad op zoek gaat naar een oplossing.
De oplossing wordt - zoals wij kunnen zien - een gebouw. Ze besluiten om Varik uit Middelharnis een begroting en tekening te laten maken. Hiermee zal architect G. van Varik bedoeld worden. Vervolgens werd ook architect Van de Tempel om een ontwerp gevraagd. Zijn ontwerp verrees voor ƒ 870 aan de Voorstraat.
We treffen in het huidige pand in de puntgevel hetzelfde typische vechtwerk van bakstenen aan zoals we zagen in het portaal
van de kerk in Oude Tonge.
Op het perceelnummer 361 op het kadastrale plan van 1826 staat echter ook al een pand met dezelfde functie "Brandspuithuis". Dit later te vochtig bevonden gebouwtje zal dus worden vervangen. Dat gebouwtje stond er in ieder geval al sinds 1767. Er was toen ook al een brandspuit, al zal toen het meeste bluswerk nog steeds met leren emmers gedaan moeten worden, die de mensen thuis hadden staan. In een ordonnantie stond toen waar de spuit bewaard diende te worden: "De branspuyt zal worden geset en bewaard in het huysje op het dorpserff aan de zuid-oostzijde van de Voorstraat, van ouds genaamd den Ouden Jonker."
Na deze brandspuit volgde in 1877 twee zuigpersbrandspuiten op rijwerken met diverse onderdelen. Ook toen werd het oude materiaal ingeleverd voor het nieuwe materiaal bij de leverancier, de firma A. Bikkers & Zn.
44
Schuin aan de overkant vallen andere twee panden op, omdat ze het momenteel zwaar hebben. Rechts ernaast staat op 32 een rijksmonument (29885).
De eerste van de twee betreft een kapperszaak.
Voorgevels, Voorstraat, Stad aan 't Haringvliet, 02-1968 / G.J. Dukker (fotograaf)
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
117.505 -
(CC BY-SA 3.0)
|
Het originele uithangbord van de zaak hangt nog steeds naast de ingang. De vier sierankers bezorgen het tevens een monumentstatus (29886). Ook het buurpand op nummer 36 heeft door zijn vensters met zes- en negenruitsschuiframen en eveneens vier sierankers deze status (29887). Belangrijker bij de kapperszaak blijkt echter het interieur. In 1945 konden we hier P.C. Bakelaar (1922) en M. Bakelaar-Van der Plaat (1923) al vinden. Pieter Cornelis en Marietje namen toen de zaak uit 1938 over van Louis Toppers, die in 1944 wegens de Duitse inundatie van het gebied het dorp moest verlaten. Het adres was toen Voorstraat B 94.
Aan de overkant kwam tijdens de inundatie de travaille, dat voor schuurdeuren van de smid stond, ook in het water te staan.
De zoon Mattheus van Pieter en Marietje wordt halverwege 1947 geboren.
In 1951 hebben ze drie kinderen, met roepnamen Keesje, Theo, Ries. Ze woonden toen aan de Voorstraat 73.
M. Bakelaar-Van der Plaat wordt in oktober 1954 gekozen tot penningmeesteres van de Chr. Gem. Zangvereniging.
De zaak was in 1968 van P.C. Bakelaar en M. Bakelaar-Van der Plaat.
Op 1 juni 2001 besloot Kapper Pietje, zoals hij genoemd werd, na 56 jaren te stoppen met knippen en scheren. Maar de winkeldeur bleef open. Nu om gedienstig de nieuwsgierigen en klanten hun snoep- en cosmeticawinkel annex wonderbaarlijk museum te tonen. Want aan het interieur is sinds de start van de zaak niets veranderd! En dus zijn de liefhebbers van een tijdreis elke dag van 8 tot 8 van harte welkom.
Er was inmiddels een kort toneelstuk Het verhaal van Kapper Pietje over hem geschreven, dat werd opgevoerd in - hoe kan het ook anders - zijn eigen zaak.
Toneelspeelster Ineke Nobelen speelde de kapper in deze speciale uitvoering met een monoloog van acht minuten. Het origineel, geschreven door Peter Marijnissen voor het WAI-Theater, was gebaseerd op verhalen over koning Midas van de Romeinse schrijver Ovidius (43 vOJ - 17 nOJ) Speelstrijd van Apollo en Pan. Koning Midas had als straf van Apollo ezelsoren gekregen, maar dat mocht natuurlijk niemand zien of weten. Ja niemand, behalve Kapper Pietje dus.
Het stuk is doelbewust naar kapper Bakelaar vernoemd. Dit komt door de Dordtenaar Anne Beek. Zijn vriend Mar Aalders had namelijk ooit het naastgelegen oude stadhuis gekocht. Zodoende kwamen ze allen op deze ontmoetingsplek en leerden ze de kapper eveneens kennen.
Pieter Cornelis Bakelaar (kapper Pietje) ontving als dank voor zijn jarenlange inzet voor de gemeenschap een beeldje van Mel Dale.
bron: © Herman Maas (foto)
|
Toen Beek de diverse verhalen over Midas ging regisseren, zag hij al snel kapper Pietje voor zich
45.
Herman Maas van de Werkgroep Historisch Besef Goeree-Overflakkee is trots op het Piet de Kapper Museum. "Deze winkel is een historisch monument.
Alle afbeeldingen aan de muur dienen niet als reclame, maar laten de jeugd zien hoe hun grootouders van vroeger een kapperszaak zagen. De afbeeldingen", laat Maas door Gert van Engelen in het Eilanden-Nieuws van 30 december 2003 optekenen, "die naar de letter van de wet (tabaksreclame is per 1 november 2002 verboden) eigenlijk niet meer toegestaan zijn, zijn daarom op mijn verzoek niet verwijderd."
46
Het stel beleefde op zaterdag 24 november 2007 hun 65-jarig huwelijksdag. Ze waren namelijk in 1942 getrouwd
47.
De jaren erop komen hun nieuwsjaargroeten uit Sommelsdijk
48.
Maria zal op 15 juli 2013 op 90-jarige leeftijd komen te overlijden. Piet de Kapper volgt haar 25 november 2014 op 92-jarige leeftijd. Ze zijn begraven te Stad aan 't Haringvliet
49.
Twee panden verder, het huidige nummer 38, staat nog steeds de opvolger van het Brandspuithuis.
Omdat de nieuwe brandspuitwagen niet meer in het pandje van de spuitmotor paste, moest omgezien worden naar een nieuwe garage. Het oog viel daarbij op dit pand, het voormalige weeshuis. In 1955 werden de rechten erop met instemming van de diaconie afgekocht door ƒ 1780,80 te betalen voor de grond en nog eens ƒ 1350 voor het gebouw en werd het omgebouwd.
Het weeshuis was namelijk een legaat van Jacob van Eck uit Middelharnis. Hij had bepaald, dat mocht het ooit een andere bestemming krijgen, dat het onbelast in handen moest komen van de diaconie.
De vlaggenmast is nog een herkenbaar teken uit de periode dat het de functie had van garage van de brandspuitwagen
50.
Het toegangspad naar de kerk (29878) kunnen we inmiddels zien.
De twee in 1877 aangeschafte zuigpersbrandspuiten op rijwerken waren in de nacht van vrijdag 19 op zaterdag 20 augustus 1898 niet opgewassen tegen de brand die de kerk trof.
Hervormde kerk na de brand, Stad aan 't Haringvliet, 10-1898
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
16.984
(16.983) -
(CC BY-SA 3.0)
|
De oorzaak van de brand wordt toegeschreven aan het zoeken met licht naar een bijennest onder het dak. In die periode werden er nieuwe leien gelegd en zodoende was er een stelling beschikbaar om deze zoektocht te ondernemen
51.
Zoals we zien, zijn alleen de muren blijven staan.
De aanbesteding van het herstellen van de kerk gebeurde zo'n anderhalve maand later, op maandag 3 oktober om 2 uur in het Logement van G. Smits. De Gemeente Architect P. Mast Pz. zorgde voor het bestek en tekening
52.
Op 5 oktober 1898 zal de Architect Ad. Mulder namens het Rijksdienst voor de Monumentenzorg langskomen en een bouwkundige tekening maken van de toestand van dat moment.
Op de tekening treffen we naast wat algemene feiten een merkwaardige mededeling aan:
Plan afgebrande kerk uit 1534 / architect Ad. Mulder, 5 oktober 1898
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
BT-014704) -
(CC BY-SA 3.0)
|
C. van Nierop
President Kerkvoogd
Knoop
Metselaar opzichter
Laat de kerk afbranden
Aannemingssom 5840
Oosteman uit Middelharnis
is Aannemer
Hoe we het zinnetje "Laat de kerk afbranden" dienen te interpreteren is niet duidelijk
53.
De opgemaakte begroting voor het herstellen van de kerk en consistorie bedroeg ƒ 6466,66.
De twaalf inschrijvingen zaten tussen de ƒ 9866,40 (J. Both, Den Bommel) en ƒ 5814 (T. Mosselman, Middelharnis). De door architect genoemde Oosteman met ƒ 5840 staat hier niet tussen
54.
Het gebouw zag er voor de alles vernietigende brand aan de buitenkant verweerd uit. Maar het interieur zag er keurig uit. "De frissche verven op stoelen en banken de fijne beschildering van den preekstoel en het sierlijk orgel, dat alles trok den bezoeker aan." Er stonden ook banken in met schoongesneden lofwerk, dat met het doophek de tuin van de rest van de kerk scheidde.
Op 21 april 1851 vond de inwijding plaats van het dat jaar geplaatste orgel, een geschenk van de schoonvader van J.G. Wanrooy, die hier tussen 1845 en 1874 predikant was. "Twee beproefde maagden zijn verkozen geworden om het orgel te trappen, bij de inwijding van het orgel te Stad aan 't Haringvliet."
55
Het uurwerk uit de toren zal bijna honderd jaar later, in 1987, na een geraamde restauratie van circa ƒ 21.000 worden geplaatst in het nieuwe gemeentehuis te Middelharnis
56.
Op de toren zien we een wandelende haan met een poot als windvaan.
bewerkt detail van
Hervormdstad.nl haan
|
windvaan met tekst, Stad aan 't Haringvliet
|
Wanneer we het van iets dichterbij bekijken valt ons op dat er iets op geschreven staat. Het is echter niet goed te lezen.
Tijdens de restauratie van de kerk in 2007 is ook de torenhaan, Hut Heantje opnieuw verguld. Toen bleek dat er aan beide zijden diverse inscripties, waaronder 'ANNO 1775' en '1826', in de haan waren gegraveerd. Mogelijk kunnen we de ingeslagen letters OB, VB, JH - zijn het initialen? - interpreteren als de vergulders of schenkers uit die tijd.
Boven de 'ANNO 1775' - op de zijde van de naar links kijkende haan - is een W met daarin gecentreerd een O geplaatst, dat ook te lezen is als WvO
57.
Deze twee lijken bij elkaar te horen. In dat geval zou het misschien - als een eerste suggestie - een verwijzing naar Willem V, Willem van Oranje (1748-1806) kunnen zijn.
Was er in 1775 een reden om een nieuwe windvaan te plaatsen? Daarover blijven wij in het duister tasten.
De eerste kerk werd in 1534 gebouwd, ook als opdracht van Andries van Bronckhorst. Het was een "éénbeukige, laatgotische dorpskerk met driezijdig gesloten koren"
58.
Dit lijkt een sprekende beschrijving van de kerk dat we in Den Bommel aantroffen.
In 1586 kreeg het zijn eerste renovatie.
De Reformatie zorgde ervoor dat het gebouw vanaf 1593 werd gebruikt door de Protestanten. Een aanhanger van de Leidse hoogleraar Arminius, Johannes de Vries zorgde in 1616 voor een splitsing in de gemeenschap.
Op 19 oktober 1834 las de geboren Veendammer dominee Hendrik de Cock, staande in een kerkbank te Ulrum , de akte van afscheiding en wederkeer voor. Vier jaar later kwam zijn aanhanger H.P. Scholte naar Goeree-Overflakkee, waar hij onder andere in een weiland hier in Stad aan 't Haringvliet zijn eerste 'hagenpreek' hield.
Na de brand werd de kerk hersteld, maar kwam de dakruiter niet terug. In plaats hiervan werd een toren aan de westzijde gebouwd
59.
In al deze ingrijpende zaken, vinden we geen aanwijzingen terug om het schip te ontdoen van de aan de westzijde aanwezige driezijdig gesloten koor.
Op 10 oktober 2007 is de haan op de Hervormde Kerk teruggeplaatst. Aangezien de toren gemeentelijk bezit is, de eerste steen van de toren is gelegd op 31 juli 1923 door G.J. Sterk (burgemeester) en A. Koppenaal en L. Braber (wethouders), mocht wethouder Bert Kleingeld van de gemeente Middelharnis deze installatie verzorgen. Hierbij werd hij geholpen door Jan Bezuijen van Aannemersbedrijf Huurman uit Delft. Met een telescoopkraam met liftbak werden ze naar de torenspits gehesen om de windvaan weer op zijn draaiplek te plaatsen
60.
Aan de noordzijde van het schip langs het toegangspad treffen de grafzerk aan van de zeer jong overleden leraar Ds O. Spoelstra van Goch. Hij "bezweek na eene langdurige ongesteldheid", door zijn zus Maaike omschreven als "een borstziekte van 6 maanden". "Zacht sluimerde hij in", schrijft ze over zijn overlijden.
Op de zerk staat het volgende te lezen:
De Wel Eerwaarden Heer
O. Spoelstra van Goch
Predikant dezer Gemeente, over-
leden den 3 juny 1828, in den
ouderdom van 25 Jaren en acht
Maanden ligt alhier begraven
-----------------------------
1828 der 16 november overleed
Mejuffer Maike van Goch
in den ouderdom van 30 jaren en 4
dagen, zuster van bovenstaande ligt
alhier begraven.
Het was zijn bedoeling om naar de Gemeente van Zwartewaal over te stappen, omdat hij daar beroepen was. Dit ging dus niet door, zodat ze daar dus op zoek moeten naar een nieuwe predikant.
Oeds Spoelstra van Gogh kwam als kandidaat op 13 augustus 1826 voor zijn eerste beroeping naar de Hervormde Gemeente Stad aan het Haringvliet.
Op 16 juli 1819 kreeg O. Spoelstra van Gogh uit handen van de rector der scholen te Harlingen, de heer P. Greijdanus, als leerling van de tweede klasse een praemium extraordinarium, een buitengewone beloning bij zijn bevordering.
Hij zou als Oeds Spoelstra van Goch op 27 juli 1821 tijdens een gewone Kerkeraadsvergadering op belijdenis des geloofs zijn toegevoegd, toen hij als jongeman op de Kleine Bredeplaats te Harlingen woonde.
Zijn vader Lijsbertus Clazes van Goch (44) en stiefmoeder Hendrikje Gabini (40) trouwden op 23 maart 1815. Ook zij kregen nog een dochtertje, Lieuwkje (6-6-1815), ze overleed al binnen een jaar (4-4-1816). Zijn vader, geboren in ± 1770, overleed op 14 november 1821 te Harlingen op 51-jarige leeftijd.
Oeds is Harlingen geboren op 12 september 1802. Zijn moeder overleed op 7 juni 1804, Oeds was toen nog geen twee jaren oud en zal zich zijn moeder dus niet herinneren. Zijn vader trouwde opnieuw op zijn twaalfde. Dit zal ook aanleiding zijn voor de aanname van zijn dubbele naam Spoelstra van Goch.
Aangezien zijn bijna vier jaar oudere zus Maaike, die op 12 november 1798 te Harlingen werd geboren, hier ook een paar maanden later overleed en ook begraven ligt, mogen we aannemen dat ze met hem meeging bij zijn beroeping. Ze overleed tevens na vier maanden aan een borstziekte
61.
Ons rondje om de kerk is anders dan gebruikelijk, aangezien het gebouw is ingeklemd tussen de Nieuwstraat en Boudewijnstraat. We lopen vanaf de Nieuwstraat over de stoep dat aan de noordzijde van het gebouw loopt. Zo te zien horen het handjevol huizen nog - wat betreft de huisnummering - bij de Nieuwstraat.
Aan de westzijde vinden we de herdenkingssteen van de eerstesteenlegging van de toren. De tweede toren welteverstaan, na de verwoestende brand van 1899. De klok in de eerste toren zorgde tijdens de eerste dienst al voor beschadigingen aan de kerk. Na eindeloos vergaderen in de gemeenteraad werd uiteindelijk de huidige toren in 1923 gebouwd.
De opdracht om de oude toren af te breken en de nieuwe te bouwen is gegund aan de lokale aannemer W. van der Welle. Zijn 16-jarige zoon W. v.d. Welle Wz. kreeg de taak, toen de toren bijna af was, om vrijdag 19 oktober 1923 de haan te plaatsen. Dat ging toen met een lange ladder, dat op de bovenste stelling was geplaatst. Na de laatste klus, het voegwerk, zal het stellingswerk weer worden verwijderd
62.
In juni 1947 werd er een nieuwe klok in de toren geplaatst, omdat de vorige klok door de bezetter was geroofd en omgesmolten. Deze nieuwe klok weegt 175 kilo en draagt de inscriptie "Aangeboden door de Ambachtsvrouwe van Stad aan 't Haringvliet en de Burgerij." Als officiële overdrachtsceremonie begaf Burgemeester Brinkman zich naar de toren en luidde persoonlijk 3 minuten lang de nieuwe klok
63.
Bij de zuidzijde durven we niet verder te lopen, omdat het lijkt dat we dan een erf oplopen.
Achteraf blijkt het te gaan om het terrein waarop het verenigingsgebouw "de Ark" staat, dat bij de kerk hoort.
We hadden dus wel hierlangs kunnen lopen om ons rondje om de kerk te maken.
Door het oog houden op de toren en de verwarring over de voortgang, missen we de ingang van het Begraafplaats Stad aan 't Haringvliet.
Ons gekozen pad lijkt steeds smaller te worden en laat ons denken aan een achterom of brandgang.
We bereiken er de Achterdijk mee dat op de hoek een fraai pand heeft.
Aan de overkant, op of aan de Achterdijk staat ook een merkwaardig pand. Het pand heeft een voorgevel met blokbepleistering, waarbij de blokranden met witte verf zijn geaccentueerd
64.
Op de hoek van het volgende kruispunt Achterdijk met Nieuwstraat (en Burgemeester Sterkstraat) komen we het beeld Wijzende jongen tegen. In de volksmond wordt het 'Joe het 't gedaan!' genoemd.
Het beeld, op verzoek van Bert Holman, gemaakt door Mel Dale, werd hier op 4 maart 2000 ter gelegenheid van zijn eigen 75ste verjaardag als verrassing geplaatst. Het werd door Mel! Art Support aan de inwoners van het dorp geschonken.
Om dit beeld te kunnen maken moest Mel Dale opeens op een andere manier een beeld maken. Dit beeld was namelijk veel groter dan wat hij normaal gesproken maakte en het was van gips.
Melgert of Mel Dale (1925-2004) was van huis uit leerbewerker. Zijn vader Jan Cornelis Dale (1886-1966), die getrouwd was met Maria Johanna Mulder, was hier zadelmaker en zo werd Mel later dus ook zadelmaker. Naarmate paarden steeds minder vanzelfsprekend werden in het dorp, stapte hij over naar het maken van schoenen. En zo werd hij schoenmaker, een vak dat hij tot zijn dood bleef uitoefenen.
Met zijn zaak verhuisde hij tussen 4 en 9 september 1967 van de Nieuwstraat 14 naar de Achterdijk 29.
Met het maken van beelden begon hij in de zomer van 1971. Hij is dan inmiddels de 45 jaar gepasseerd. Sindsdien moet een gigantisch treinencomplex met tunnels en besneeuwde bergen dat op de zolder staat, zijn vrije tijd delen met zijn nieuwe hobby. Alleen voetbal op tv krijgt voorrang.
Op zijn 48e krijgt hij bezoek van een landelijke krant, waaraan hij zijn beeldjes van zo'n dertig centimeter hoogte laat zien.
"Een meisje dat touwtje springt, een danseres, een dronken man die in een café een stoel kapotslaat, een man die een vrouw een mep op haar achterste geeft, een aan de armen van de ouders zwaaiend kind."
Op 29 november 1978 overlijdt zijn moeder, die ook op hetzelfde adres woont.
Begin 1987 is er een tentoonstelling van "vrije tijds kunstenaars" in het Diekhuus te Middelharnis. Mel zijn werken krijgen een plek in het midden van de zaal. Ook werd aan hem als eerste een aanmoedigingsprijs uitgereikt door de kunstenaar Ernst Blok, die deel uitmaakte van de jury. Mel was echter niet aanwezig voor het in ontvangst nemen van de prijs. Hij treedt nu eenmaal niet graag op de voorgrond.
Zijn teksten als bijvoorbeeld Kijken kost niets, zien is kostbaar deden echter wel dat werk.
Zijn unieke beelden vonden als vanzelf een nieuwe eigenaar, want Mel schonk ze aan de mensen waarvan hij vond dat die ze verdienden, die verkocht hij niet. Ook werkte hij nooit in opdracht. Nou ja, twee keer dan. Eenmaal voor de vrouw van een varkensfokker die hem vroeg of hij een zeug kon maken, zodat ze iets had voor haar man. En natuurlijk in 1999 het beeld van de Wijzende jongen, onwetend dat hij deze een jaar later in brons op zijn verjaardag zou gaan onthullen.
Mel had al eens een beeldje gemaakt dat hij de wijzende mens noemde, hij vond namelijk dat mensen veel te snel wijzen.
Mel vond wel meer en dat formuleerde hij op zijn eigen scherpzinnige, ontroerende, krachtgevende en altijd unieke originele manier. En soms kort door bocht, zoals Er zijn meer praters als doeners, iets voor de export.
Mel! Art Support heeft ervoor gezorgd, dat zijn wens, bronzen afgietsels van zijn beelden, werd gerealiseerd. Van twaalf beelden werden er afgietsels gemaakt.
Mel! Art Support - een werkgroep uit Leiden, waarvan Bert Holman sinds 1998 eigenaar is - zorgde er in 1997 voor hij Mel in zijn eigen schoenmakerij zijn eigen expositie ging houden. Holmans drijfveer is dan ook "Iedereen intens laten voelen hoe waardevol ze zijn, door
ruimte te bieden aan hun veelzijdige eigenheid". Deze expositie zou plaatsvinden tussen 15 november en 31 december op de woensdagen t/m zaterdagen. De wethouder van cultuur, A. Tiggelman, opende de expositie, "nadat hij had vastgesteld dat het helemaal niet waar is dat een schoenmaker bij z'n leest moet blijven."
Bert Holman was tijdens een familiebezoek langs de etalage gelopen en als liefhebber van met name art brut viel hem het werk van Mel op.
Tijdens de expositie in 1997 liet de aanstichter van de expositie, de Leidenaar Bert Holman zich ontvallen, dat hij 'es geconfronteerd was met de prachtige gestileerde beeldjes en beeldengroepjes die Mel Dale al zo'n dertig jaar maakt en die confrontatie was 'm in de kop blijven hangen.
In die periode was het voor kunstenaars of autodidacten, zoals Mel, moeilijk om hun werk onder de aandacht te krijgen. Een gesprek met Mel volgde na het bekijken van de etalage en vervolgens kwam van het een het ander.
Vlot daarna ontstond de werkgroep van kunstliefhebbers die 'interessante kunst van amateurs en beginnende professionele kunstenaars' bij een groter publiek bekend wil maken.
Leer werd later het materiaal dat hij tot beelden modelleerde.
De handschreven tekst van Melgert met aanvulling, zoals het op de plaquette staat geschreven
bron: Mel! Art Support
|
Daarnaast wist hij ook, zoals we al konden lezen, zijn eigen gedachten zodanig als aforismen te formuleren dat het als levenswijsheden in zijn etalage op de Achterdijk 29 - een pand uit 1921 - geëtaleerd kon worden, zoals bijvoorbeeld "Het eind is zoek, wie zal het vinden?" en "De mooiste creatie is de illusie."
Deze laatste tekst kunnen we dan (met enige moeite) ook lezen in de plaquette onder het beeld, dat eveneens in zijn eigen handschrift met zijn handtekening is ondertekend. Mel! Art Support had zowel de tekst als handtekening van Mel ontfutseld, zogenaamd voor de website op het internet.
Aan de linkerkant kunnen we onder nog de datum van plaatsing lezen "4 maart 2000" en boven "Mel Dale 75 jaar". Het bronzen beeld is gemaakt bij bronsgieterij Volkers.
Na het overlijden van Mel Dale op 14 november 2004 zou in het voorjaar van 2005 in het gemeentehuis te Middelharnis nogmaals een selectie van zijn ruim 400 nagelaten beeldjes tentoongesteld worden
65.
Iets verder de Achterdijk op lopen we langs een prachtige dubbele garage. Doordat we hier goed zicht hebben op het lager liggende deel mogen we spreken van een dijkgarage in plaats van een dijkhuis. Een dubbele dijkgarage zelfs, want er zitten twee paar openslaande deuren aan de dijkzijde. Aangezien het in 1784 is gebouwd, is het bijna een eeuw ouder dan het pand waarbij het hoort, de voormalige burgemeesterswoning uit 1882, dat zijn ingang heeft aan de Voorstraat 25.
Dat is dan ook de reden waarom je daar kunt Logeren bij de burgemeester. De Voorstraat 25 (naast de Motorspuit) herbergt namelijk vanaf 1 september 2021 een B&B, dat gerund wordt door Marleen en Koos van Rijn.
Ze hadden het in oktober 2018 gekocht en hebben het grondig opgeknapt. Daarvoor was het pand van de gemeente gekocht door de familie Huizer
66.
Aangezien de dubbele dijkgarage gebouwd is in 1784 kunnen we misschien beter spreken over een dubbel dijkkoetshuis. Dit zal ook voor Melgert Dale handig geweest zijn, aangezien hij er schuin tegenover zijn woning en werkplaats had - de huidige platenzaak Flakkee Records.
Boven in de gevel treffen we nog een beeldhouwwerk aan dat Mel Dale maakte.
Het zal dan om dit koetshuis gegaan zijn dat de toenmalige burgemeester Fredericus Nieborg (1896-1983) tijdens de raadsvergadering van maandag 6 februari 1928 voor ƒ 100 wilde verhuren om de nieuwe motorspuit (tijdelijk) te stallen
67.
Door deze bijzonder fraaie koetshuis missen we aan de overzijde de drie - inmiddels bekende - schaapjes van Margreet Huisman. De hier wonende docent van de weeghuis-metselende scholieren had namelijk zelf ook twee schaapjes overgenomen en ingemetseld
68.
Inmiddels hadden we wel onze blikken naar de andere kant van de dijk gericht en treffen een terugwijkend pand aan met kleurrijke accenten. De herinneringssteen aan de eerstesteenlegging vertelt ons dat het door A. L. van Nierop op 25 februari 1922 is gedaan.
Op de Kadastrale kaart, sectie A 03 kunnen we zien dat het terrein daarvoor ook bebouwd was, met eveneens een terugwijkend pand. Mogelijk rust deze nieuwbouw uit 1922 op de fundering van zijn voorganger dat in die periode - de kaart van 1826 - werd bewoond door Cornelis van der Weel. Hij was getrouwd met Maria van Dijk die dat jaar op 25 september 1826 komt te overlijden.
Anderhalf jaar later, op 14 mei 1828 zou hij hertrouwen met de eveneens weduwe geworden Adriaantje Fermeris. Zij had uit haar vorig huwelijk met Cornelis Arensman (1774-1845) net hun kind Cornelia Arensman (1-2-1825 - 7-3-1879) gekregen.
De eerstesteenlegger Anthonie Lambertus zal in 1922 net 15 geworden zijn. Vijf jaar later zal hij na een kortstondig lijden komen te overlijden op 21 november 1927, een verloofde, ouders, broer, zus en helft van tweelingzus achterlatend.
Zijn ouders Petrus Johannis van Nierop (30) en Ingena Dubel (28) waren in het voorjaar van 1895, op 16 mei te Piershil getrouwd.
Petrus werd geboren op 29 oktober 1894 te Stad aan 't Haringvliet. Ingena op 2 september 1866 te Pierhil.
Ze kregen - wonende te Stad aan 't Haringvliet - negen maanden later Adrianus Marinus op 24 februari 1896. Pietertje Maria volgde op 4 april 1900. Op 11 mei 1902 krijgen ze een tweeling, die ze namen Maria Cornelia en Anthonie Lambertus geven. Deze Anthonie Lambertus zal echter vlak voordat hij 1 jaar wordt op 15 april 1903 komen te overlijden.
In maart 1907 zullen ze de latere eerstesteenlegger Anthonie Lambertus krijgen
69.
Petrus zal op 27 juni 1953 komen te overlijden.
Ingena zal op 92-jarige leeftijd in 1958 de titel "oudste inwoonster van Stad" dragen, wanneer haar dochter Pietertje als jubilaresse - ze was 40 jaren handwerkonderwijzeres aan de openbare lagere school - de zilveren eremedaille van de Orde van Oranje-Nassau krijgt opgespeld door de burgemeester Christiaan van Hofwegen. Maar naast dat het H.M. de Koningin had behaagd, werd ze ook in zonnetje gezet door de bevolking van Stad. En ook haar neef, de drs. van Nierop uit Middelharnis, sprak haar toe namens de familie. Zij kwam met haar dankwoord vervolgens woorden tekort.
Eind augustus komt Ingena als bijna 100-jarige in de krant. Op 2 september 1966 wordt 100! In november 1966 komt ze te overlijden
70.
Even verderop komen we nogmaals, maar nu een enkel koetshuis tegen. Deze hoort bij het oudste deel van de nog bestaande bebouwing, waarbij 1667 staat genoteerd
71.
We lopen weer terug naar de auto over de Zeedijk en Haven.
Met de auto rijden we nog een keer door de Voorstraat naar de kerk om over de Nieuwstraat naar de Achterdijk te rijden.
Over de Molendijk rijden we weer naar Lieve Vrouwepoldersedijk.
Na de bijzondere wegversmalling zetten we auto weer even aan de kant. En dan natuurlijk niet alleen voor de vastlegging van de fraai vormgegeven wegversmalling, al is dat ook een mooie invulling van de beperkte beschikking van wegbreedte.
Daarnaast vertelt deze situatie in het kort het verhaal over hoeveel meer ruimte we de laatste tijd nodig hebben en innemen om ons te kunnen voortbewegen
72.
De echte reden van het stoppen is natuurlijk de molen De Korenaar (29877), die hier sinds 1746 staat. De naam van de molen geeft tevens de functie van de molen aan, een korenmolen. Net als De Bommelaer in Den Bommel betreft het een ronde grondzeiler, maar (relatief gezien) iets jonger. Ze schelen 11 jaar
73.
U Kaartboek van de landen specterende tot het kantoor van de Regulieren en Conventualen in den Briel, gelegen in den lande van Voorne, op het eiland van Flakkee en in den lande van Putten, vervaardigd op last van de heeren gecommitteerden Raden der Staten van Holland en Westfriesland door den landmeter Johannes Dou en door deze bekrachtigd 22 Augustus 1656. Bevattende acht hoofd-en acht en veertig bijzondere kaarten.
bron: Nationaal Archief: 4.VTH Inventaris van de verzameling binnenlandse kaarten Hingman, ca. 1500-1813 (ca. 1870). - NL-HaNA_4.VTH_U_0048-00013002098 - (CC0)
|
De Korenaar is de opvolger van een standerdmolen dat hier sinds 1598 op dezelfde plek stond. Wouter Theunis, molenaar te Spijkenisse was de stichter van deze standerdmolen.
De Ambachtsheer Nicolaas van Bronckhorst liet Theunis ... tot zijnen costen op den dijck aldaar ten plaetse den zelve molenaer bestgelegen wesene .... Van Bronckhorst was het type Ambachtsheer dat geen dwangmolens wilde. Een dwangmolen is van de Ambachtsheer en de inwoners moesten daar verplicht hun meel laten malen (en dus betalen). Van Bronckhorst wilde van de molenaar wel elk jaar ƒ 4 voor de wind ontvangen. Dat is nu (2020) vergelijkbaar met een koopkracht van ongeveer € 61,30.
Verder moest Theunis wel ... ten eijnden daer geen paerden, koeijen oft andere beesten by en werden beschadicht ... de molen stilhouden wanneer er een wagens of beesten langskwamen. Ook verlangde de Ambachtsheer dat Theunis aan elke kant van de molen een oprel zou maken en onderhouden.
Enkele restanten van deze standerdmolen zijn mogelijk nog terug te vinden in De Korenaar. De zolderbalken van de huidige luizolder zouden nog afkomstig van zijn voorganger
74.
De eerste steen voor deze nieuwe molen werd op 2 mei 1746 gelegd door Gillis Nipyes, kunnen we lezen boven de deur. Hier is namelijk de steen ingemetseld, dat ons aan dit heugelijk feit wil herinneren:
"Dese molen is gestigt
door Iohannes Nipyes
en Yoptie Vree en
den eersten steen
geleyt door Gillis
Nipyes den 2 Mey
Anno 1746"
Gillis is echter geen zoon van Jobje Vree. Johannes Nijpjes (1705-1779) was namelijk in 1736 getrouwd met Elsje Lodders. Zij kregen in 1736 Gillis als enige zoon, hij werd op 2 april 1736 gedoopt. We treffen bij de doop de namen van de ouders aan als Johannes Jillesse Nipjens en Elsje Lodders. Maar Johannis komt ook voor als Johannis Gillisze Nijpjes
75.
Daarna overleed Elsje, zodat Johannis opnieuw trouwde. In 1740 huwde hij Jobje Vree.
In 1746 mag de inmiddels 10-jarige Gillis de eerste steen leggen.
Deze familie Nijpjes hebben generaties lang hun boterham verdient met de molen.
Johannes Nijpjes en Jobje Vree kregen meerdere kinderen, waaronder Franseijntje Nijpjes.
Zij werd als Francijntje geboren in 1746 en is op 23 oktober 1746 in Stad gedoopt.
Het overlijden van Franseijntje Nijpjes werd op 6-3-1831 vastgelegd in een akte te Stad aan 't Haringvliet.
Verder kregen ze nog Jonas (1750-????), Cornelia (1753-????), Jacoba (1756-????) en Lieven (1758-????).
Twee kinderen overleden op (zeer) jonge leeftijd. Zij hadden tevens dezelfde namen als Francijntje (1745-≤1746) en Lieven (1749-≤1758)
76.
Onze Gillis, de eerste steenlegger van de molen, trouwt als Gillis Johannisz Nijpjes rond mei/juni 1773 met Commertje Dirkz Dekker, die geboren is in Den Bommel. Na tien jaar huwelijk komt hij te overlijden in 1783. Hij werd nog begraven in de kerk van Stad aan 't Haringvliet.
Pas in oktober 1880 kwam het in handen van een andere molenaarsfamilie. Dirk Abraham Landheer uit Oude Tonge nam toen de molen over.
Deze Dirk Abraham Landheer kwam op 17 november 1846 ter wereld. Hij was een zoon van Dirk Landheer (1803-1890) en Lijntje Zoon (1809-1889).
Op 6 oktober 1880 trouwde hij als 33-jarige te Oude Tonge met de 30-jarige Wilhelmina Zuidijk. Zij is op 4 december 1849 in Den Bommel geboren. Haar ouders waren Bestman Zuidijk en Adriaantje Mooijaart.
Dirk en Wilhelmina krijgen zes zonen die allen in Stad aan 't Haringvliet worden geboren. Drie overlijden zeer jong. Dirk (1881-1884), Bestman (1883-1971), die onderwijzer wordt, Dirk Abraham (1885-1885), Dirk Abraham (1888-1967), Jan Aren (1891-1891) en Aren Jan (1892-1976).
Ronde stenen grondzeiler in vervallen staat van opzij, Stad aan 't Haringvliet, 02-1968 / G.J. Dukker (fotograaf)
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
117.508 -
(CC BY-SA 3.0)
|
Dirk Abraham (1888-1967) was bij het huwelijk van zijn broer Bestman met Anna Molendijk 22 jaar en korenmolenaar.
De eerste molenaar Dirk Abraham Landheer overleed op 82-jarige leeftijd op 17 april 1929 in Mijnsheerenland.
Wilhelmina Zuidijk overleed op 86-jarige leeftijd op 21 november 1936 in Mijnsheerenland
77.
De laatste molenaar die er tot ongeveer 1958 op de wind zijn brood mee verdiende, was de molenaar C. Arensman
78.
Wanneer de molen niet meer actief gebruikt wordt, raakt het in verval.
De gemeente Stad aan 't Haringvliet neemt molen in 1965 over, waarna de mogelijkheden tot restauratie worden onderzocht. Het werd uiteindelijk tussen 1969-1971 gerestaureerd.
Vanaf 1988 is de molen in handen van de Molenstichting Goeree-Overflakkee
79.
Wij rijden weer door naar de voormalige dijkdoorbraak en gaan maar eens op zoek naar een geschikte eetplek in het volgende dorp.
noten:
1.
Landschappen in Zuid-Holland / Hans Oerlemans. - Den Haag : Provincie Zuid-Holland / Sdu Uitgeverij Plantijnstraat, 1992. - ISBN 90-399-0187-2. - p. 199;
2.
YouTube De groei van Overflakkee : De bedijking van de polders in beeld / Leerlingen van de CSG Prins Maurits uit Middelharnis (project X5. - 20 mei 2015) [weergave 686];
3.
StadsArchief Dijken de polders van stad (1528-heden);
4.
StadsArchief Dijken de polders van stad (1528-heden);
5.
Biervliet : tussen eb en overvloed / Barbara Van den Bossche, Rinus Willemsen. - Terneuzen : Gemeente Terneuzen, 2010. - ISBN 978-90-804637-4-5. - p. 19
Er wordt door Marnix Gysseling (in het boek Over den vier Ambachten, 750 jaar keure, 500 jaar Graaf Jansdijk, 1993, p. 171) aangedragen dat Biervliet 'een bierkleurige waterloop' zou kunnen zijn.
Een andere genoemde mogelijke suggestie zou kunnen zijn, dat het verwijst naar de diernaam bever (in het boek Zeeuwse plaatsnamen: van Aardenburg tot Zonnemaire, 1996, p. 46);
Groot woordenboek der Nederlandse taal / Van Dale. - Tweede deel J-R. - Utrecht : Van Dale Lexicografie, 1984. - ISBN 90-6648-403-9. - p. 1727: modder;
Van Dale modder;
Groot woordenboek der Nederlandse taal / Van Dale. - Derde deel S-Z. - Utrecht : Van Dale Lexicografie, 1984. - ISBN 90-6648-404-7. - p. 2610: slijk;
Historische woordenboeken Nederlands en Fries beer;
Verhandelingen / Mr. J. Verheije van Citters. - Middelburg : J.C. & W. Altorffer, 1866 p. 69 (89) bierkreek noot 1;
Krantenbank Zeeland:
Middelburgsche Courant | 8 juli 1939 | pagina 9 Zeeuwsche kroniek. Biervliet. I. / B. J. d. M.;
Wikipedia Biert (Nederland);
Wikipedia Voorne-Putten;
6.
De Regulieren van Rugge / J.L. van der Gouw. - Alphen aan den Rijn : Canaletto, 1986. - ISBN 90-6469-627-6. - p. 384;
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 24 januari 1914 | pagina 3 Stad aan 't Haringvliet;
Onze Eilanden | 15 februari 1919 | pagina 6 Stad aan 't Haringvliet;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 11 januari 2002 | pagina 9 IJsvermaak / D. Hoogzand;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 9 april 2004 | pagina 9 Deltanatuur ontmoet ... Jaap van Nieuwenhuyzen van de WLTO en Kees Stoutjesdijk van het Waterschap.;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 19 augustus 2005 | pagina 9 Krekenplan verhelpt in één klap alle manco's : Kees Stoutjesdijk van Waterschap Hollandse Delta: "Uitvoering komt in ingrijpendste fase, totale watersysteem Goeree-Overflakkee in 2015 grondig verbeterd" / Gert van Engelen;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 27 maart 2009 | pagina 4 Veel belangstellenden bij inloopavond over dijkversterking Nieuwe Stadse Zeedijk / Dorien Kickert;
7.
Delpher:
Aardrijkskundig woordenboek van Nederland / K. ter Laan. - 's-Gravenhage : Van Goor, 1948 p. 459;
Trouw, 17-09-1954 Sociologisch rapport herziening gemeentelijke indeling : Alleen Sommelsdijk en Middelharnis geschikt voor samenvoeging;
De gemeentegrenzen op Goeree-Overflakkee / Sj. Groenman m.m.v. R.R. Koopmans. - Amsterdam : Instituut voor Sociaal Onderzoek van het Nederlandse Volk, 1954. - p. 73, 75;
Resolutien van Holland, 5 september 1601 p. 338
Of deze 'de Weel' dezelfde is als waarover wij het hebben, is niet duidelijk;
Zuid-Holland : ±1892-1914 : schaal 1:25.000 / Carel Brendel, Anoek van der Leest, Huib Stam (samenstelling, redactie); Ed Schilders (eindredactie). - Grote historische topografische atlas. - Tilburg : Nieuwland, 2005 (Tweede druk, 2008). - ISBN 90-8645-005-3. - No 561 (herzien in 1899);
Krantenbank Zeeland:
Onze Eilanden | 21 april 1928 | pagina 5 Dirksland A.N.W.B.;
Onze Eilanden | 28 april 1928 | pagina 3 Stad aan 't Haringvliet;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 31 maart 1951 | pagina 6 Samenvoegen van gemeenten tegen de volkswil is ondemocratisch;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 18 september 1954 | pagina 1 Stad aan 't Haringvliet;
8.
Generale Caarte vanden Lande van Voorne inden Lande van Over Flacquee. (in: Voorne caart-boeck van alle de dorpen, en polders gelegen inden lande van Oost, ende West Voorne, mitsgaders Over Flacqueê ... / Gedaan maaken door ordre ende resolutie vande heeren Breetste Geerfdens vanden selven lande genomen op den 7e Juny 1695 ... . - [S.l.] : [s.n.], [1701]);
9.
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Kadastrale kaart 1811-1832: verzamelplan Stad aan 't Haringvliet, Zuid Holland. - 1826 MIN08195VK1;
10.
Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee / Benjamin Boers. - Sommelsdijk : J. Jongejan, 1843. - p.
296;
D'oude chronijcke ende historien van Holland (met West-Vriesland) van Zeeland ende van Utrecht / Van nieus oversien, vermeerdert, verbetert ende verciert met eenighe gheslacht-registeren ...: voor desen noyt alsoo ghedruckt gheweest. Beginnende vanden jare onses Heeren 449. tot dit teghenwoordigh jaer 1620 / W. van Gouthoeven. - Dordrecht. : Ghedruckt by Peeter Verhaghen, 1620. - p. 159;
De Regulieren van Rugge / J.L. van der Gouw. - Alphen aan den Rijn : Canaletto, 1986. - ISBN 90-6469-627-6. - p. 70, 84 (+ noot 368), 85 noot 386, 357 (nr 280), 358, 360 (nr 285), 372-379, 382;
YouTube De groei van Overflakkee : De bedijking van de polders in beeld / Leerlingen van de CSG Prins Maurits uit Middelharnis (project X5. - 20 mei 2015) [weergave 686];
YouTube De groei van Overflakkee : De bedijking van de polders in beeld / Leerlingen van de CSG Prins Maurits uit Middelharnis (project X5. - 20 mei 2015) [weergave 686];
StadsArchief Dijken de polders van stad (1528-heden);
Delpher:
Het dijk- en waterschapsrecht in Nederland vóór 1795 / A.A. Beekman. - Deel I. - Martinus Nijhoff, 1905-1907 p. 287;
Vaderlandsch woordenboek / Jan Fokke; Jacobus Kok (oorspronklyk verzameld). - Zeven-en-twintigste deel. R-S. - Amsterdam : Johannes Allart, 1792. - p. 311
Hierin staat - ten onrechte - dat Willemina van Bronkhorst, Vrouwe van Nijenrode dit deel in 1527 liet bedijken en dat de als latere Oude Stad in 1528 omdijkt was.
De heer Marinus Mellaard, auteur van Geschiedenis van 'de stadt ende gudseke' : 1359-1965 wees mij er in zijn mail van 5 november 2023 op dat Jonkvrouwe Wilhelmina van Bronckhorst leefde van 1601-1669. De ambachtsheerlijkheid Stad aan 't Haringvliet kreeg ze uiteindelijk wel beleend. Haar ouders waren Nicolaes van Bronkhorst (1573-1608) en Josina van Amstel van Mijnden.
Haar grootouders (aan deze zijde) waren Nicolaes van Bronckhorst en Wilhelmina van Beieren van Schagen.
Andries van Bronckhorst (± 1483-± 1547) was de eigenaar van het gors en opdrachtgever van de bedijking. Hij leefde dus ruim een eeuw vroeger.
Ook Bakker merkt deze bedijkingsomdraaiing op in:
De Nederlandsche stad- en dorp-beschrijver : Deel VI (het Land van Voorne en Putten, Overflaque, Portugal, etc.) / Rs. Bakker. - Amsterdam : H.A. Banse, 1798. - Het dorp de Stad p. 7.
Hij haalt hierbij Handvest Cronyck, Deel I van Mr. Matheus van der Houwe aan die deze bewering op de pagina's 101 en 117 heeft vastgelegd.
Hierbij wordt gedoeld op:
Hantvest of chartre chronyck van de landen van Oud-Batavien, Oud-Vriesland, Oud-Francenland. Nu Holland, Zeeland, West-Vriesland, ende andere Vrieslanden, Gelderland, Utrecht, ende Over-Ysel. Eerste deel. / Matthijs vander Houve (1577-1638). - Leyden : J. Maire, 1636. - p. 117.
Bakker geeft echter aan aan dat hij in Rugge-documenten van 1359, 1404 en 1408 leest dat er sprake is van Land-tienden, waaruit concludeert dat het dus bedijkt was en zodoende Andries van Bronckhorst dus een herbedijker geweest moet zijn.
In deze documenten is er in 1359 sprake van lamtyenden of lammertyenden [p. 9 of De Regulieren van Rugge / J.L. van der Gouw, p. 357 (nr 280)];
11.
Stad aan 't Haringvliet zoals het was... / J.L. Braber. - Zoals het was ..., 7. - Zierikzee : Steengracht, 1972. - p. 79, 126
m.d.a. Rinus Mellaard en Ernst van der Stok van StadsWeb voor het zoeken en beantwoorden van de vraag;
12.
Stad aan 't Haringvliet zoals het was... / J.L. Braber. - Zoals het was ..., 7. - Zierikzee : Steengracht, 1972. - p. 79
m.d.a. Rinus Mellaard en Ernst van der Stok van StadsWeb voor het zoeken en beantwoorden van de vraag;
13.
Kaart van het eiland Overflakkee (detail) / naar ontwerp van: Claes Jansz. Visscher (II). - weduwe Joachim Ottens en Zoonen, 1655 en/of 1719 - 1725 - Rijksmuseum Amsterdam hele kaart;
De Regulieren van Rugge / J.L. van der Gouw. - Alphen aan den Rijn : Canaletto, 1986. - ISBN 90-6469-627-6. - p. 380 (oorkonde 304, 3);
14.
telefoongesprek 7-11-2023 met de voormalige dorpshuisarts van Stad aan 't Haringvliet Herman Maas;
15.
Kadaster Topotijdreis 1958 Engeltjeskreek;
Kadaster Topotijdreis 1959 Engeltjeskreek;
16.
Kadaster Topotijdreis 1998 Engeltjeskreek;
Kadaster Topotijdreis 1999 Engeltjeskreek;
17.
GoogleMaps, 2023 Engeltjeskreek landschap2023;
18.
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 11 april 1908 | pagina 3 Stad aan 't Haringvliet;
Onze Eilanden | 17 mei 1930 | pagina 6 Stad aan 't Haringvliet;
19.
Krantenbank Zeeland:
Onze Eilanden | 30 juni 1928 | pagina 6 Afsluiting wegen;
20.
Delpher:
Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad, 17-06-1949 Stad aan 't Haringvliet had een primeur;
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 31 augustus 1929 | pagina 6 Stad aan 't Haringvliet Landarbeidersvereeniging;
Onze Eilanden | 23 november 1929 | pagina 5 Vergadering van den Raad der Gemeente Stad aan 't Haringvliet op Dinsdag 19 Nov. 1929, des v.m. 11 uur Landarbeidersvereeniging;
Maas- en Scheldebode | 11 maart 1933 | pagina 4 Stad aan 't Haringvliet;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 27 november 1948 | pagina 6 Raad Stad aan 't Haringvliet;
21.
De Regulieren van Rugge / J.L. van der Gouw. - Alphen aan den Rijn : Canaletto, 1986. - ISBN 90-6469-627-6. - p. 83 noot 359;
Wikipedia Stade - Geschichte Name;
21a.
met dank aan Fieneke Jochemsen, Taaladviesdienst Onze Taal, mailcontact 13-02-2024;
Historische woordenboeken Nederlands en Fries vliet;
Groot woordenboek der Nederlandse taal : Derde deel S-Z / Van Dale. - Utrecht : Van Dale Lexicografie, 1984. - ISBN 90-6648-404-7. - p. 3250;
Friesche Naamlijst : (Onomasticon Frisicum) / Johan Winkler. - Leeuwarden : Meijer & Schaafsma, 1898. - p. 105 It Fliet;
22.
StadsWeb De Haven van Stad;
23.
Delpher:
Zuid-Holland / Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel-Meester, Elisabeth Stades-Vischer, Sabine Broekhoven, Ronald Rommes. - Monumenten in Nederland, 10. - Zeist/Zwolle : Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Waanders, 2004. - ISBN 90-400-9034-3. - p. 494;
24.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 13 oktober 1956 | pagina 1 Laatste zwakke schakels van onze dijken worden hersteld : Soortgelijke werken.;
25.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 19 juli 1957 | pagina 2 De nieuwe keersluis in de haven van Stad a. 't Haringvliet [foto sluis nog zonder water];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 2 augustus 1957 | pagina 7 Eerste vaart door de nieuwe sluis;
26.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 4 mei 1984 | pagina 2 Raad Middelharnis herdenkt slachtoffers van brand in Sommelsdijk;
Wikipedia Azobé;
houtinfo.nl Houtsoort: Azobé;
27.
Delpher:
De Zuid-Willemsvaart, 27-05-1896 Gemengd Nieuws. Uit Nederland;
Het nieuws van den dag : kleine courant, 25-06-1901 Gemengd nieuws.;
Middelburgsche courant, 16-07-1901 Verschillende Berichten.;
Rotterdamsch nieuwsblad, 04-05-1904 Binnenland.;
Rotterdamsch nieuwsblad, 07-06-1907 Binnenland.;
Rotterdamsch nieuwsblad, 12-06-1908 Binnenland.;
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 18 juli 1902 | pagina 6 Stad aan 't Haringvliet;
Maas- en Scheldebode | 5 juni 1903 | pagina 4 Stad aan 't Haringvliet;
“Vooruit! ”Officieel Nieuws- en Advertentieblad voor Overflakkee en Goedereede | 4 januari 1905 | pagina 6 Stad aan 't Haringvliet;
Stuurlieden, boekhouders en reders. Partenrederij in Middelharnis in 1783 / M. Jongejan; P.L. Koster Czn, p. 5 (in: "De Motte" : Historische vereniging voor Goeree-Overflakkee, jaargang 16, nr. 45, april 2016, p. 5-11);
De Lückens-site Achtergrondinformatie Taanhuisje;
28.
StadsWeb De Haven van Stad;
StadsWeb Rapport Stad op Stelten Maart 2007. - p. 12;
StadsWeb, 14 september 2012 Begin opknappen van de haven -update- / Greet Maas;
StadsWeb, 20 november 2012 De realisatie van de plannen voor de haven vordert gestaag / Wilco Blok;
Giverbo Nieuws, januari 2013 Stad aan ‘t Haringvliet tribune-trap. - p. 18;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 27 november 2009 | pagina 7 Inwonersavond Stad aan 't Haringvliet;
28a.
StadsWeb, 05 september 2016 Een succesvolle Melweek op Stad / Herman Maas;
StadsWeb, 02 december 2016 Video's 'Mel de Musical' / Webmaster StadsWeb;
29.
StadsWeb, 02 december 2013 Opening van het verbouwde havengebied / Wim van Ham;
30.
StadsArchief Stad uit haar balans / Jan Both;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 8 augustus 1975 | pagina 3 Slecht wegdek over weegbrug;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 2 april 1993 | pagina 9 Stad uit haar balans / Jan Both;
31.
Delpher:
Verslag der Staatscommissie, ingesteld bij Koninklijk Besluit van 2 Mei 1907, no. 45, tot onderzoek van de wenschelijkheid der wederinvoering van een Rijkstoezicht op de weegwerktuigen / [B.P. Moors (commissievoorzitter); A. Verschoor W. Lz. (secretaris)]. - 's-Gravenhage : Algemeene Landsdrukkerij, 1909. - p. 80;
Herkingen.com Weeghuisje Herkingen;
Wikipedia Thaddeus Fairbanks;
32.
StadsWeb, 14 september 2012 Begin opknappen van de haven -update- / Greet Maas;
StadsWeb, 17 september 2012 Nieuwe uitstraling haven Stad;
StadsWeb, 20 november 2012 De realisatie van de plannen voor de haven vordert gestaag / Wilco Blok;
33.
telefoongesprek 7-11-2023 met de voormalige dorpshuisarts van Stad aan 't Haringvliet Herman Maas;
Atelierkunstmest.nl Atelier Margreet Huisman Curiculum Vitae;
34.
Meerpaal Informatiebord "Redoute". - 2020;
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 21 juni 1901 | pagina 3 Aanbesteding;
Maas- en Scheldebode | 5 juli 1901 | pagina 6 Uitslag Aanbesteding;
35.
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 16 december 1892 | pagina 2 Plaatselijk Nieuws Sommelsdijk;
Maas- en Scheldebode | 31 maart 1893 | pagina 2 Plaatselijk Nieuws Oude Tonge;
Maas- en Scheldebode | 5 mei 1909 | pagina 3 Familiebericht 40-jarige Echvereeniging;
“Vooruit!” Officieel Nieuws- en Advertentieblad voor Overflakkee en Goedereede | 11 juni 1913 | pagina 7 Advertentiën Maatje Kastelein;
“Vooruit!” Officieel Nieuws- en Advertentieblad voor Overflakkee en Goedereede | 2 juli 1913 | pagina 7 Burgelijke Stand Sommelsdijk;
Maas- en Scheldebode | 1 januari 1924 | pagina 2 Nieuwjaarsgroet;
Maas- en Scheldebode | 23 augustus 1924 | pagina 4 Cornelis Jacob Mosterdijk. †;
Maas- en Scheldebode | 23 augustus 1924 | pagina 6 C. J. Mosterdijk;
Delpher:
Het vaderland, 10-06-1913 Uit verschillende dagbladen;
Haagsche courant, 21-08-1924 Familieberichten;
Geneanet / Johannes Wesdorp Jacob Mosterdijk;
Geneanet / Johannes Wesdorp Jacob Daniel Mosterdijk;
Geneanet / Johannes Wesdorp Josina Jannetje Mosterdijk;
Geneanet / Johannes Wesdorp Jacob daniel Mosterdijk;
36.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 31 maart 1972 | pagina 10 advertentie de zgn. "Polderskamer";
Delpher:
Algemeen Dagblad, 01-04-1972 advertentie de zgn. "Polderskamer";
Meerpaal Informatiebord "Redoute". - 2020;
In 2023 komt het te koop te staan bij Van Alphen Makelaardij Haven 4;
37.
Meerpaal Informatiebord "Redoute". - 2020;
Erfgoed van Goeree-Overflakkee : Landschap en erfgoed op de kaart / Kees van Rixoort, Jan Both. - Delft : Erfgoedhuis Zuid-Holland, z.j.;
StadsArchief Bouwjaar gebouwen Stad / Webmaster StadsWeb;
Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) Pand ID 0559100000010973;
Parallel Haven 4 3243 AH Stad aan 't Haringvliet;
38.
Wikipedia Tachtigjarige Oorlog;
Wikipedia Twaalfjarig Bestand;
39.
Delpher:
De jonge reiziger door Nederland / Jan A. Backer. - Amsterdam : D. M. Langeveld, 1790 p. 300;
Meerpaal Informatiebord "Redoute". - 2020;
40.
Meerpaal Informatiebord "Redoute". - 2020;
41.
Parallel Haven 4 3243 AH Stad aan 't Haringvliet;
42.
In 2022 zal het pand opgeknapt en gesplitst in Haven 1 en Haven 1a te koop worden aangeboden voor € 337.000 k.k. (oorspronkelijk € 365.000 k.k.) en € 349.000 k.k.;
43.
Parallel Haven 4 3243 AH Stad aan 't Haringvliet;
Zoals Marinus Mellaard terecht opmerkt op het "StadsArchief Bouwjaar gebouwen Stad / Webmaster StadsWeb" is het wel uitkijken met het overnemen van deze jaartallen;
44.
Ook hier blijkt het genoemde jaartal 1882 (hetzelfde als het pand ernaast) niet te kloppen. Er staat namelijk 1928 op de functiesteen.
Parallel Motorspuit, Voorstraat 23, Stad aan 't Haringvliet;
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 11 februari 1925 | pagina 3 Dirksland;
Onze Eilanden | 8 februari 1928 | pagina 2 Vergadering van den Raad der gemeente Stad aan 't Haringvliet;
Onze Eilanden | 24 maart 1928 | pagina 5 Vergadering van den Raad der gemeente Stad aan 't Haringvliet;
Maas- en Scheldebode | 9 mei 1928 | pagina 2 Vergadering van den Raad der gemeente Stad aan 't Haringvliet Bouw arrestantenlokaal en brandspuithuis.;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 16 augustus 1996 | pagina 5 Het brandspuithuisje van Stad / Jan Both;
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed MIN08195A03, Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Stad aan 't Haringvliet, Zuid Holland, sectie A, blad 03. - 1826;
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed OAT08195A011, Kadastrale kaart 1811-1832: oorspronkelijke aanwijzende tafel Stad aan 't Haringvliet, Zuid Holland, sectie A, blad 011;
45.
Krantenbank Zeeland:
Opbouw | 18 juni 1946 | pagina 4 Orgelbespeling;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 6 augustus 1947 | pagina 3 Burg. Stand;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 19 december 1951 | pagina 4 Familiebericht;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 23 oktober 1954 | pagina 7 Gekozen;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 30 december 1968 | pagina 16 Nieuwjaarsgroet;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 30 december 2003 | pagina 7 Kapper Piet nog volop bij de tijd;
Wikipedia Ovidius;
Delpher:
Verdrinkend land : illegale foto-documentatie / J. Boomsma, J. Verseput; J. Boomsma (fotografie). - Middelharnis : Flakkeesche Drukkerij J.en M. Boomsma, 1945. - foto 18;
46.
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 30 december 2003 | pagina 7 Kapper Piet nog volop bij de tijd;
47.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 27 november 2007 | pagina 8 Piet en Marie Bakelaar 65 jaar getrouwd;
Stad aan 't Haringvliet - BeeldbankStad Stad in beeld Piet en Marie Bakelaar-Van der Plaat op hun trouwdag voor het gemeentehuis van Stad aan 't Haringvliet;
48.
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 30 december 2008 | pagina 3 Nieuwjaarsgroet;
49.
Online Begraafplaatsen grafzerk Bakelaar-van der Plaat;
50.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 8 december 1954 | pagina 2 Stad aan 't Haringvliet moet een nieuwe brandspuit aanschaffen;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 16 augustus 1996 | pagina 5 Het brandspuithuisje van Stad / Jan Both;
51.
regionaal archief dordrecht:
De Dordrechtsche Courant, 1898-08-20; p2 k4 a2 Branden.;
Delpher:
Opregte Haarlemsche Courant, 22-08-1898 Verschillende berichten. Uit Nederland;
52.
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 23 september 1898 | pagina 2 Stad a/'t Haringvliet;
Maas- en Scheldebode | 30 september 1898 | pagina 3 Aanbesteding;
53.
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed BT-014704;
54.
Krantenbank Zeeland:
Maas- en Scheldebode | 7 oktober 1898 | pagina 4 Verkoopingen enz Stad a/'t Haringvliet;
55.
Delpher:
Rotterdamsch nieuwsblad, 23-08-1898 Herv. kerk te Stad aan 't Haringvliet.;
Naamlijsten van Hervormde predikanten sedert de Reformatie per provincie. - Bijlage Q. - [s.l.] : [s.n.], 1903-1950 p. 160;
Krantenbank Zeeland:
Zierikzeesche Nieuwsbode | 27 februari 1851 | pagina 1 Gemengde berigten.;
Hervormd Stad Historie;
Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden / A.J. van der Aa. - Dertiende deel - Aanhangel. - Gorinchem : J. Noorduyn en zoon, 1851. - p. 1176;
56.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 13 maart 1987 | pagina 1 Bedrijfsleven M'harnis schenkt historisch torenuurwerk voor nieuw gem.huis;
57.
Hervormd Stad Historie;
Wikipedia Willem V van Oranje-Nassaue;
58.
Hervormd Stad Historie;
59.
Hervormd Stad Historie;
Zuid-Holland / Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel-Meester, Elisabeth Stades-Vischer, Sabine Broekhoven, Ronald Rommes. - Monumenten in Nederland, 10. - Zeist/Zwolle : Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Waanders, 2004. - ISBN 90-400-9034-3. - p. 494;
Archief voor kerkelijke geschiedenis, inzonderheid van Nederland / N.C. Kist, H.J. Royaards. - zevende deel. - Leiden : S. en J. Luchtmans, 1836. - p. 140 en 398;
Omringd door water : De geschiedenis van de 25 Nederlandse eilanden / Jan Bank, Doeko Bosscher. - Amsterdam : Prometheus, 2021. - ISBN 978-90-446-3797-7. - p. 605;
De Ommelanden : band 1 / Heleen van Baalen, Weiko Piebes. - Veendam : Staalboek, 2022. - ISBN 978-90-72938-59-6. - p. 212;
De Ommelanden : band 2 / Heleen van Baalen, Weiko Piebes. - Veendam : Staalboek, 2022. - ISBN 978-90-72938-60-2. - p. 509;
60.
StadsWeb - Voorpagina - StadsColumn, 10 oktober 2007 Hut Heantje is weer terug gezet op den toren / Jan van 't hoekie;
StadsWeb - Voorpagina - StadsColumn, 11 maart 2021 Vanaf de kerktoren;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 7 september 2007 | pagina 3 Stad heeft weer een torenhaan;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 12 oktober 2007 | pagina 10 Stad heeft weer een torenhaan;
61.
Delpher:
Genealogische en heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Zuid-Holland / P.C. Bloys van Treslong Prins. - Deel II B. - Utrecht : Oosthoek, 1922. - Ned. Herv. Kerk te Stad aan het Haringvliet.;
Opregte Haarlemsche Courant, 17-06-1828 Familiebericht van M. van Goch;
Opregte Haarlemsche Courant, 25-11-1828 Familiebericht van S.S. Tromp en J. Tromp, Geb. Moll;
Boekzaal der geleerde wereld, en tijdschrift voor de Protestantsche kerken, in het Koningrijk der Nederlanden : Voor Januarij 1819. - Amsterdam : Erven D. onder de Linden en Zoon, 1819. - p. 214;
Boekzaal der geleerde wereld, en tijdschrift voor de Protestantsche kerken, in het Koningrijk der Nederlanden : Voor Januarij 1828. - Amsterdam : Erven D. onder de Linden en Zoon, 1828. - p. 746-747;
Verkade's Dominees Memories / Frans Verkade Stad aan het Haringvliet Hervormde Gemeente;
AlleFriezen:
Oeds Spoelstra van Goch Lidmatenregister Herv. Gemeente Harlingen 27 juli 1821;
Lijsbartus C. van Goch (wonende te Leeuwarden) Trouwregister Hervormde gemeente Leeuwarden x 22-11-1795 Dieuwke O. Spoelstra (wonende te Leeuwarden);
Lieukje van Goch Doopboek Herv. gem. Grote Kerk Harlingen geboren 19-09-1796 te Harlingen;
Maaike van Goch Doopboek Herv. gem. Grote Kerk Harlingen geboren 12-11-1798 te Harlingen;
Oeds van Goch Doopboek Herv. gem. Grote Kerk Harlingen geboren 12-09-1802 te Harlingen;
Dieuwke Spoelstra Lidmatenregister Doopsgezinde Gemeente Harlingen overleden 7-6-1804 te Harlingen;
Lijsbertus van Goch (geboren te Kollum) Huwelijksregister 1815 x 23-03-1815 Hendrikje Gabini (geboren te Schiermonnikoog);
Lieuwkje Geboorteregister 1815 geboren 06-06-1815 te Harlingen - Overlijdensregister 1816 overleden 04-04-1816 te Harlingen;
Lijsbertus Klaases van Goch Overlijdensregister 1821 (akte) pagina 46 van 58;
Lijsbertus Klases van Gogh Verzameling Hessel de Walle
hierbij vermeldt:
leeftijd 51 jaar, overleden op 14-11-1821
Diversen: geboren te Kollum
Kind van: Klaas Pieters Gog
Gehuwd met: Dieuwke Spoelstra;
De krant van toen:
Leeuwarder Courant, 30-11-1821 Familieberichten;
Krantenbank:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 9 april 1955 | pagina 1 Stad aan 't Haringvliet had 32 predikanten;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 24 september 1955 | pagina 7 Vroegtijdig levenseinde van Ds. H.J. Schipper in 1829 : Middelharnis verloor beminde predikant;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 11 december 1992 | pagina 5 Kerk, kerkhof en begraafplaats : Begraven te Stad aan 't Haringvliet (12);
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 6 april 2007 | pagina 6 Kerkepad (1) : Predikanten en voorgangers in Stad aan 't Haringvliet (1593-1945) / Harry J. Goosens: noemt pokkenepedemie als doodsoorzaak.
Het proefschrift "De vreselijkste aller harpijen" van Willibrord Rutten laat geen pokkenepedemie zien in deze periode. Ook vertoont de duur van het pokkenziektebeeld (twee weken - Wikipedia Pokken) geen overeenkomsten met het werkelijk verloop van enkele maanden bij broer en zus;
62.
Hervormd Stad Historie;
Krantenbank:
Maas- en Scheldebode | 23 juni 1923 | pagina 4 Stad aan 't Haringvliet;
Onze Eilanden | 27 oktober 1923 | pagina 5 Stad aan 't Haringvliet;
63.
Krantenbank:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 25 juni 1947 | pagina 3 Stad aan 't Haringvliet;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 26 mei 1948 | pagina 7 Stad aan 't Haringvliet;
64.
Zuid-Holland / Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel-Meester, Elisabeth Stades-Vischer, Sabine Broekhoven, Ronald Rommes. - Monumenten in Nederland, 10. - Zeist/Zwolle : Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Waanders, 2004. - ISBN 90-400-9034-3. - p. 494;
65.
Mens & Dier in Steen & Brons / René & Peter van der Krogt Wijzende jongen;
facebook Stichting Kunst en Cultuur Educatie Goeree-Overflakkee, 25 augustus 2020 Mel (Melgert) Dale (1925-2004);
Mailcontact Bert Holman, 26-11-2023;
Bronzen Beelden!. - Tweede uitgave. - Leiden : Mel! Art Support, 2000. - p. 2;
Ons Eiland, 13-11-1997 Expositie beeldjes Melgert Dale;
Ons Eiland, 9-3-2000 Beeldonthulling Stad aan het Haringvliet;
Telefoon en mailcontact Theo Mastenbroek, 8-12-2023;
Theo Mastenbroek Fotografie Marga Jessurun;
Theo Mastenbroek Fotografie M-Portret Zwart-Wit;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 3 oktober 2003 | pagina 3 Familie-berichten;
Delpher:
Algemeen Dagblad, 14-03-1973 gehoord en en gezien Schoenlapper bleef niet bij zijn leest : Melchert Dale verkoopt zijn beeldjes niet / P.W. Russel;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 29 april 1966 | pagina 3 Familie-berichten;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 1 september 1967 | pagina 7 Mededeling;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 1 december 1978 | pagina 3 Familiebericht Maria Johanna Mulder;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 28 oktober 1997 | pagina 2 Eind dit jaar: Expositie bij Mel;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 14 november 1997 | pagina 6 Expositie 'Mel! Plastische beeldspraak uit Goeree-Overflakkee';
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 18 november 1997 | pagina 2 Enorme toeloop op expositie beeldjes van Mel [met foto];
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 4 februari 2000 | pagina 1 Beeldonthulling op Stad;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 7 maart 2000 | pagina 2 Kunst in 'Stad'!;
Provinciale Zeeuwse Courant | 14 maart 2000 | pagina 43 Dale verrast met eigen beeld / Famke van Loon;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 16 november 2004 | pagina 3 Familiebericht;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 19 april 2005 | pagina 1 Wethouder De Jong opent beeldenexpositie van Mel Dale in gemeentehuis Middelharnis;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 22 december 2006 | pagina 25 'Mag het een onsje meer zijn?' / Harry J. Goosens;
Online Begraafplaatsen Melgert Dale 04-03-1925 - 14-11-2004;
StadsWeb - Voorpagina - Dorpsnieuws, 22 mei 2006 "Niet Geschollen" vernieuwd - update-;
StadsWeb - Voorpagina - Dorpsnieuws, 02 augustus 2012 Mel Dale;
StadsWeb - Voorpagina - Thuis op Stad, 01 augustus 2016 Interview Herman Maas en Wim van Ham / Monique Schutte;
Stad aan 't Haringvliet : Rust, ruimte en Rumptstadgevoel / Fabian Takx; Maarten Albrecht (foto's), p. 106 (in: Hollands glorie, nr 03 2021, p.102-111);
Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) Pand ID 0559100000004317;
Essenceiam Curriculum Vitae De heer drs. B.P. Holman;
LinkedIn Bert Holman;
66.
Parallel Dubbele garage [1784], Achterdijk (behorend bij Voorstraat 25 uit 1882), Stad aan 't Haringvliet;
Algemeen Dagblad, 25-09-21, 11:59 Slapen in de Majesteitskamer in oude burgemeesterswoning Stad aan 't Haringvliet / Janet van Klink;
67.
Krantenbank Zeeland:
Onze Eilanden | 8 februari 1928 | pagina 2 Vergadering van den Raad der gemeente Stad aan 't Haringvliet;
Wikipedia Lijst van burgemeesters van Stad aan 't Haringvliet;
Wikipedia Fredericus Nieborg;
68.
telefoongesprek 7-11-2023 met de voormalige dorpshuisarts van Stad aan 't Haringvliet Herman Maas;
69.
Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Stad aan 't Haringvliet, Zuid Holland, sectie A, blad 03. - 1826
MIN08195A03;
Kadastrale kaart 1811-1832: oorspronkelijke aanwijzende tafel Stad aan 't Haringvliet, Zuid Holland, sectie A, blad 010 [perceel 328]
OAT08195A010;
Cornelis van der Weel:
genealogieonline: Stamboom Van Rumpt / Aart van Rumpt:
Cornelis van der Weel (weduwnaar van Maria van Dijk [± 1758 - Stad aan 't Haringvliet, 25-9-1826]);
Adriaantje Fermeris (x 5-12-1822 te Stad aan 't Haringvliet en weduwe van Cornelis Arensman [Hooge en Lage Zwaluwe, 29-1-1799 - Stad aan 't Haringvliet, 29-12-1824] met kind Cornelia Arensman [Stad aan 't Haringvliet, 1-2-1825 - Stad aan 't Haringvliet, 7-3-1879]);
Historie van onze familie : Genealogie van familie Kuipers - van Wijk en Aanverwanten Gezin: Petrus Johannis van Nierop / Ingena Dubel;
Historie van onze familie : Genealogie van familie Kuipers - van Wijk en Aanverwanten Petrus Johannis van Nierop;
openarchieven Petrus Johannis van Nierop x Ingena Dubel;
openarchieven Adrianus Marinus van Nierop;
openarchieven Pietertje Maria van Nierop;
openarchieven Maria Cornelia van Nierop;
openarchieven Anthonie Lambertus van Nierop;
openarchieven Anthonie Lambertus van Nierop;
openarchieven Anthonie Lambertus van Nierop;
Krantenbank Zeeland:
Onze Eilanden | 23 november 1927 | pagina 4 Antohonie Lambertus van Nierop;
Delpher:
Nieuwsblad, gewijd aan de belangen van de Hoeksche Waard en IJselmonde, 06-07-1895 Burgelijke Stand.;
70.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 6 juni 1958 | pagina 6 Huldiging mej. P. v. Nierop te Stad aan 't Haringvliet;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 26 augustus 1966 | pagina 1 Wed. v. Nierop-Dübel te Stad wordt vrijdag 2 sept. 100 jaar;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 25 november 1966 | pagina 2 Stad aan 't Haringvliet;
Wikipedia Lijst van burgemeesters van Stad aan 't Haringvliet;
71.
Parallel Achterdijk, Stad aan 't Haringvliet;
72.
Molenstichting Goeree-Overflakkee Molen “De Korenaar” (1746) – Stad aan ’t Haringvliet
Daarentegen vindt de molenstichting (vanuit een hedendaags en niet - zoals wij stellen - vanuit een historisch perspectief) juist de vooruitstekende positie opvallend, waardoor de molen bijna op de rijweg draait;
73.
Ten Bruggencate nr.: 01889;
74.
Molenstichting Goeree-Overflakkee Molen “De Korenaar” (1746) – Stad aan ’t Haringvliet;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 10 september 1996 | pagina 1
'De Korenaar' 250 jaar;
International Istitute of Social History Waarde van de gulden versus de Euro berekent rekensom de waarde van ƒ 4 in 1598 naar het jaar 2020 in Euro;
75.
Hollandse Genealogische Databank Stad aan ’t Haringvliet – Doopboek (ref) 1734-1812 : Nationaal Archief, inv.nr. 3 / Cor M. Koene (bewerking);
genealogieonline: Regio Goeree Overflakkee / Rene Luijkenaar:
Gilles Nijpjes Jzn (1736-????) [2 februari 2011];
Familie Nipius/Nijpjes ontsloten / , p. 35 (in: Het Feyne Kwartier : Genealogisch centrum Goeree-Overflakkee, 16e jaargang nr. 1 - februari 2011, p. 34-39);
76.
Molenstichting Goeree-Overflakkee Molen “De Korenaar” (1746) – Stad aan ’t Haringvliet;
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 10 september 1996 | pagina 1
'De Korenaar' 250 jaar;
genealogieonline: Regio Goeree Overflakkee / Rene Luijkenaar:
Johannis Nijpjes Gilleszn (± 1711-????) [2 februari 2011];
Francijntje Nijpjes Jdr (1746-????) [20 maart 2011];
Archieven Franseijntje Nijpjes (overlijden);
77.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 10 september 1996 | pagina 1
'De Korenaar' 250 jaar;
Delpher:
Nieuwsblad, gewijd aan de belangen van de Hoeksche Waard en IJselmonde, 30-04-1929 Familiebericht [Dirk Abraham Landheer];
Nieuwe Vlaardingsche courant, 23-11-1936 Familiebericht [Wilhelmina Landheer-Zuydijk];
Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad, 01-02-1971 Burgelijke Stand Aangiften Overleden [Bestman Landheer];
genealogieonline: Stamboom Van der Waal / W.A. van der Waal-Visser:
Dirk Landheer (1803-1890) [17 augustus 2011];
Dirk Abraham Landheer (1846-1929) [17 augustus 2011];
Wilhelmina Zuidijk (1849-1936) [17 augustus 2011];
Bestman Landheer (1883-????) [17 augustus 2011];
Dirk Abraham Landheer (1888-1967) [17 augustus 2011];
genealogieonline: Stamboom Van Rumpt / Aart van Rumpt:
Dirk Landheer (1803-1890) [27 juni 2018];
WieWasWie BS Geboorte met Bestman Landheer;
WieWasWie Bevolkingsregister met Bestman Landheer;
WieWasWie BS Geboorte met Dirk Abraham Landheer;
regionaal archief dordrecht Huwelijk Bestman Landheer en Anna Molendijk, 07-06-1911 [p. 208/230];
Archieven Dirk Landheer (geboorte);
Archieven Dirk Landheer (overlijden);
Archieven Dirk Abraham Landheer (geboorte);
Archieven Dirk Abraham Landheer (overlijden);
Archieven Jan Aren Landheer (geboorte);
Archieven Jan Aren Landheer (overlijden);
Archieven Aren Jan Landheer (geboorte);
Molenaars in de familie Landheer / A.M. Overwater, p. 667, 668 (in: Gens Nostra 62, 2007, p. 661-675);
Familie Nipius/Nijpjes ontsloten / , p. 35 (in: Het Feyne Kwartier : Genealogisch centrum Goeree-Overflakkee, 16e jaargang nr. 1 - februari 2011, p. 34-39);
Hollandse Genealogische Databank Stad aan ’t Haringvliet – Trouwboek (ref) 1734-1795 : Nationaal Archief, inv.nr. 4 / Cor M. Koene (bewerking), [p.17/32] Gillis Nijpjes;
Deze Gillis Nijpjes trouwt op 1 mei 1763 met Maetje de Prins (gedoopt te Ooltgens Plaat). Dit blijkt echter om Gillis Jacobus Nijpjes te gaan [26/32];
Hollandse Genealogische Databank Stad aan ’t Haringvliet – Trouwboek (ref) 1734-1795 : Nationaal Archief, inv.nr. 4 / Cor M. Koene (bewerking), [p.24/32] Gillis Johannisz Nijpjes;
Deze Gillis Johannisz Nijpjes trouwt rond eind mei/begin juni 1773 met Commertje Dirkz Dekker (geboren te Den Bommel);
78.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 10 september 1996 | pagina 1
'De Korenaar' 250 jaar;
79.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 15 juni 1965 | pagina 4
Stad aan 't Haringvliet;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 10 september 1996 | pagina 1
'De Korenaar' 250 jaar;
Molenstichting Goeree-Overflakkee Molen “De Korenaar” (1746) – Stad aan ’t Haringvliet
internetraadpleging: 27-10 - 27-11-2023
|
|
|
haven, Stad aan 't Haringvliet
|
|
sluis, Stad aan 't Haringvliet
sluisdeuren, Stad aan 't Haringvliet
Haringvliet en Tiengemeten, Stad aan 't Haringvliet
Vuile Gat en Oudendijk, Stad aan 't Haringvliet
|
|
trap, Stad aan 't Haringvliet
haven, Stad aan 't Haringvliet
|
|
Schaapsteen | 2005 | Margreet Huisman, weeghuis, Stad aan 't Haringvliet
|
|
haven, Stad aan 't Haringvliet
|
|
Haven/Zeedijk, Stad aan 't Haringvliet
Voorstraat, Stad aan 't Haringvliet
Berkenhof, Voorstraat, Stad aan 't Haringvliet
Voorstraat, Stad aan 't Haringvliet
spuitmotor, Stad aan 't Haringvliet
|
|
kapperszaak 'Pietje de Kapper', Stad aan 't Haringvliet
|
|
kerk, Stad aan 't Haringvliet
|
|
windvaan, Stad aan 't Haringvliet
|
|
grafzerk Van Goch, kerk, Stad aan 't Haringvliet
|
|
Achterdijk, Stad aan 't Haringvliet
geaccentueerde blokpleistering, Achterdijk, Stad aan 't Haringvliet
Achter- en Molendijk, Stad aan 't Haringvliet
|
|
Wijzende jongen | 2000 | Mel Dale, Stad aan 't Haringvliet
|
|
koetshuis, Stad aan 't Haringvliet
|
|
eerste steen, A. L. van Nierop 25 februari 1922, Stad aan 't Haringvliet
|
|
koetshuis, Stad aan 't Haringvliet
|
|
molen, Stad aan 't Haringvliet
|
|
eerste steen, molen, Stad aan 't Haringvliet
|
|
Middelharnis
De Lieve Vrouwepoldersedijk van Stad aan 't Haringvliet brengt ons weer langs de Vrouwtjesweg en vervolgens naar de Oudelandsedijk.
De groei vanuit Oude-Tonge > Noordland > Duivenwaard, Middelharnis en Sommelsdijk
De Hooge Heerlykheit van Middelharnis
Kaarte van het eyland Overflakkee / D.W.C. Hattinga en A. Hattinga. - [s.n.] : [S.l.], 1753
bron: Zeeuws Archief, Atlassen Hattinga, nr 198
|
Het Oudeland van Middelharnis (en Sommelsdijk en Duivenwaard) werd op 1 februari 1465 ter bedijking uitgegeven in opdracht van St. Michiel in Putten - in feite de abt van het St. Michielsklooster te Antwerpen. Het werd vervolgens voorzien van een forse ringvormige dijk
1
dat de basis had en aansloot op Het Noordland, dat ten noorden ligt van Oude Tonge. Het Noordland werd bedijkt in 1461.
Omdat de drie schorren inmiddels dusdanig waren opgeslibd en naar elkaar waren gegroeid, vonden verschillende eigenaren het noodzakelijk om de oorspronkelijke grenzen te markeren met grenspalen
2.
We treffen volgens de gebroeders Hattinga diverse kreken aan, waarbij slechts twee namen voorkomen. Op het deel dat later De Hooge Heerlykheit van Middelharnis genoemd wordt, vinden we De Vlieger. In Den Duyvenwaart treffen we monding aan van Hoosjes Kreeke
3.
De Kadastrale kaarten 1811-1832 tonen de vele kreken en kreekjes veel duidelijker. Het deel van Sommelsdijk wordt hier "Oudelandsche Polder" genoemd. Het deel van Middelharnis "Polder het Oudeland". In "Polder het Oudeland" vinden we nu binnen de verschillende kavels de Eerste Vlieger, Tweede Vlieger en Derde Vlieger. Bij de Bolletjes Weg treffen we een zijtak van de Eerste Vlieger aan, dat de Zandkreek wordt genoemd. Aan de westkant van Sommelsdijk draagt de kreek daar de naam dat zich laat lezen als Wildemans Kreek, tegenwoordig voorkomend als Wildermanskreek
4.
Op een kaart van Kips in 1835 wordt het oostelijk deel van De Vlieger, dat we nog kunnen zien, ook Zandkreek genoemd
5.
Een kaart uit 1899 laat doorschemeren dat Zandkreek vanuit twee samengevoegde takjes een monding had aan de zuidoostelijke kant. De Vlieger liep juist de ander kant op een had een monding bij Middelharnis. Ze stonden echter wel met elkaar in verbinding
6.
De benaming van de Zandkreek treffen we op de kaart van 2012 niet meer aan. Er is dan ook veel water rechtgetrokken. De Vlieger zijn deels De Vliegers gaan heten en sluit direct aan op de Boomvliet dat naar Dirksland gaat. Deze meervoudsvorm De Vliegers zou dan weer verwijzing kunnen zijn naar de eerdere Eerste Vlieger, Tweede Vlieger en Derde Vlieger
7.
En tegenwoordig wordt de rechtgetrokken onderdelen van de voormalige Zandkreek Zuidkreek genoemd
8.
Men is met deze laatste naamwijzing is stilte begonnen aan het eind van 2006. Aanleiding is uitvoering van het project 'Zuidkreek' van het waterschap Hollandse Delta met de nieuwe waterberging, het verbreden en rechttrekken van de kreken ten behoeve van de landbouw. Het gaat daarmee deel uitmaken van de Provinciale Ecologische Hoofdstructuur (PEHS). De gewonnen gronden wordt gebruikt voor het verhogen en egaliseren van de omliggende landbouwgronden
9.
De PEHS blijkt een zoet- en zoutwaterspel met een spanningsveld tussen het op een kier of open zetten van de Haringvlietsluizen ten behoeve van de vistrek met eb- en vloedwerking tot gevolg tegenover de landbouw en de verzilting van (grond)water
10.
De Vliegers was lange tijd de voornaamste en bijna enige kreek op het eiland waarin zoetwatervis voorkwam. De kreek, dat zich meanderend begeeft van Middelharnis naar Nieuwe Tonge over een lengte van zo'n vier kilometer, was halverwege de twintigste eeuw ongeveer 20 meter breed. Maar de storm van 1 februari 1953 gooide hier ook roet in het zoetwaterleven.
Zoetwatervissen zullen er niet altijd in hebben gezwommen. Deze kreek is namelijk al eeuwen oud en meanderde zelfs al voor de bedijking over en tussen de aanwezige platen
11.
Onderdeel van een "Lijst van de lenen die wijlen heer (Nicolaas) van Putten hield van de graaf, en die nu door zijn dochter (Beatrijs) worden gehouden", waarin sprake is de "Viere Hornessen" - [waarschijnlijk 21 maart 1313]
De tekst begint met een lachend hoofdje in de D.
AGH 289 (groot register Zuidholland), f. 9v, nr. 51 (wrs. 1324 mei 13-sept., naar A).
Opschrift: Die heerescippe van Putthen.
In de marge, door andere hand: Putte, en eronder een kruis. – Onder in de marge, door een derde hand: Concordatus. – Daaronder, door een vierde hand: Nota. Item idem prescriptum habetur in libro o p vo
bron: huygens instituut, ZH 50
|
145 Akte van overeenkomst door Jan Jansz. uit Duiveland met de heer van Putten betreffende de verkoop van een moerdijk in Middelharnis, 1370
bron: nationaal archief, NL-HaNA_3.19.43_145 - CCO
|
Ook in die periode vóór de bedijking, gedocumenteerd vanaf 1286, werden in de rechten over de vier hernessen - we herkennen de harnis van Middelharnis hierin - tussen Krummele of Krumele en Nieuwoord en Zwet en Bodmaer of Bodemaer gehandeld. Hernesse kunnen we lezen als een weiplaat. Maar ook moernering kwam dus ook voor, aangezien er een moerdijk in Middelharnis verkocht werd in 1370.
De waternaam Bodemair vinden terug op een kaart en kunnen we ten westen van Sommersdijck (en Vier Harnessen) lokaliseren.
Een andere kaart laat Bodemaar echter ten oosten van het hier al als Middelharnis bestempelde eiland terugkomen
12.
Ook wordt in een boekwerk aangeven dat, net als bij de eerste kaart uit 1300, bij de waterscheiding van Dirksland en Sommelsdijk aan de Bodemaer gedacht wordt
13.
Bij een verklaring van het onderdeel Bode uit Bodemaer kan gedacht worden aan het gotische baups dat iets 'stom, doof' betekent
14.
Zwet is daarentegen een tamelijk algemeen gebruikte en voorkomende waterterm om een grens te markeren (voor 'Mark' geldt trouwens hetzelfde).
Eerder kwam het voor als swette en in het oudfries als sueththe. Sueththe kunnen we nog terug herkennen in een grensaanduiding met "ter Suedde" (op Putten naast de kernbedijking van Vriesland), in een charter van 3 april 1315 over Berwoudsmoer.
En dit swette zou dan weer zijn afgeleid van swade of swat, de hoeveelheid gras, dat met in een keer met de zeis kan afmaaien
15.
We hebben inmiddels kunnen lezen dat Middelharnis voorheen ook als de plaat Vier Harnessen werd aangeduid, waarbij ook de schrijfwijzen Viere Hornessen of Hernessen voorkomen, maar ook de Vier Harnissen of Hernissen of Vier Hornessen en Hernessen. Deze benaming stamt uit de tijd dat het voor het eerst werd uitgegeven
16.
De oorsprong van de naam Middelharnis is dan ook lange tijd in nevelen gehuld geweest.
Hernis of herdnes zou een nes oftewel landpunt zijn dat onder toezicht stond van een herd, een herder
17.
Gemeentewapen Middelharnas per 24-07-1816 en Middelharnis 23-10-1908
bron: Hoge Raad van Adel Gemeente Middelharnis
|
Ook Middelharnis kent schrijfvariaties als Middelhernisse, Mildtherenisse, Merhernisse, Milheerens, Melhernisse, Middelhernisse, Middelheers, Middel-Land, Milherens-Land, Mijddelherniss, Mijdelharnasse, Middelharnasch en Menheerse
18.
Naast de mist over de betekenis, zijn ook de gemeentewapens aan verandering onderhevig
19.
De Hooge Raad van Adel komt in 1816 met het wapen dat we direct herkennen van het boekwerk uit 1660, waarin de keuren en ordonnantien staan die op 14 juli 1658 aan de omstanders bij het raadhuis van Middelharnisse (Sint Michiel in Putte) zijn voorgedragen.
Keuren ende ordonnantien van Sint Michiel in Putte, datmen noemt Middelharnisse. - Delft : Arnold Bon, 1660
bron: titelpagina
|
Alleen het aureool ontbreekt op het wapen van de Hooge Raad van Adel.
De Hooge Raad van Adel blundert echter in de beschrijving van het wapen. Men heeft over de ridder St. Joris den draak doorstekende.
En dat komt van het begin van de twintigste eeuw op een regelmatig terugkerende verontwaardigde discussie in de pers te staan.
Immers ridder St. Joris zat op een paard en had geen vleugels.
Bij de invoering het middelste deel van het harnas als nieuw wapen vraagt C. van Rossum zich in maart 1908 hardop af of dat deel wel het oudste wapen van Middelharnis is, zoals de gemeente stelt.
De gemeente zag hierin het harnas van de Gemeente Middelharnas.
Van Rossum stelt dat de oudste figuur natuurlijk de aartsengel St. Michaël is en niet St. Joris (en de draak). Onwetende hoe de aartsengel afgebeeld moest worden en wat harnis uit de plaatsnaam betekende, werd het wapen zonder bewijs Joris en een harnas.
Benjamin Boers had het aannemelijk geacht dat Middelharnis een samenstelling is van de woorden 'middel', 'her' en 'nisse'. Nisse, nis of nes is de veel voorkomende landtong in onze leefomgeving. Landen die wel bedijkt waren geweest, maar nu - dus her - weer natte schorren waren geworden. En middel als aanduiding dat het tussen andere schorren lag.
Hierin treffen we niets aan over een (letterlijke) harnas.
Zoals we inmiddels weten bestonden er immers moerdijken, ook op deze schor of gors.
A.J. van Oosterom laat in 1966 weten dat de engel Michaël die met de Draak (Satan) strijd, al op de oude Kerkzegel staat. Immers, de kerk was gewijd aan Maria en aan de engel Michael.
Twintig jaar doet J.L. Struik in twee delen het ontstaansverhaal van Middelharnis en het wapen uit de doeken. Hierbij wordt echter uitgegaan van de naam Middelheernesse, zodat het eerdere 'her' is vervangen door 'heer'. Dit laatste zou dan duiden op een heerlijkheid. Struik komt in zijn analyse uit op "herdenissen", zodat de nessen onder het beheer kwam van herden, dat verwant is aan herders. Hij komt voor Middelharnis uit op "de middelste nes die onder beheer stond". Voor wat betreft het wapen, blijkt hij aanhanger te zijn van het St. Joris-verhaal.
Weer tien jaar later zal gemeentearchivaris Jan Both met behulp van nieuwe gegevens nogmaals het verhaal over het "Gehannes met een gemeentewapen" trachten te verduidelijken.
In de aanvraag van de gemeente aan de Hoge Raad van Adel meldt de gemeente het volgende:
"Wij hopen het hier nevens gaande afdruk van het door deze gemeente voorheen gebruikte wapen, bij U Hoogwelgeboren even voldoende zijnzal, als eene aftekening van hetzelve. Omtrend derzelvs oorsprong kunnen wij alleen gissen, dat, daar deze heerlijkheid het eerst is gekogt geworden door den Abt van het klooster St. Michiel te Antwerpen, en ook eerstijds den naam voerde van St. Michiel in Putten, dezelve waardoor tot wapen den Engel St. Michiel gekregen heeft, terwijl het zeer waarschijnlijk is, dat bij de bedijking der gorsen dezer heerlijkheid uitmakende, het harnas op derzelvs schild is geplaatst geworden, ten teken dat men den dijk aanmerken konde als een harnas of beschutting voor de daarbinnen gelegen landen, tegens de overstroming van het zeewater."
Hierna wordt aangegeven dat het daarvoor een bedijkte polder was van de heerlijkheid "het Oudeland van Middelharnis, gelegen midden voor de polders het Oudeland van Sommelsdijk en Duivenwaard, met welke deze een bedijking uitmaakt, en het is dus zeer apparant, dat juist aan deze ligging de benaming Middelharnis zijn oorsprong verschuldigd is."
Maar Both komt ook over het 'harnas'-wapen met een verrassende nieuwe wending in deze geschiedenis.
Zowel in het boek van Bakker (1798) als in die van Boers (1843) is er sprake dat de heerlijkheid een wapen had met een gouden harnas op een blauw schild.
detail chassinet en harnas-wapen voorgevel voor de restauratie Raadhuis Middelharnis. - 02-1908
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
16.344
(CC BY-SA 3.0)
|
Bakker spreekt echter van de aartsengel Michaël, Boers al over ridder St. Joris - zoals door de Hoge Raad van Adel beschreven.
Om het verhaal nog complexer te maken, brengt Both een fraai geschilderd chassinet, een houtsnijwerk in raam (dat oneerbiedig ook wel een vensterhor wordt genoemd), naar voren dat de gemeente bij de viering van het 300-jarig bestaan in 1765 ontving en liet aanbrengen in het raadhuis.
Welke kleuren het had en of dit in dit verhaal relevant is, wordt echter niet duidelijk.
Wel relevant is de brief met een verzoek die het gemeentebestuur op 20 maart 1908 richt aan de Koningin:
"Geeft met den diepsten eerbied te kennen de raad der gemeente Middelharnis, dat het wapen dier gemeente in vorige eeuwen geweest is van lazuur, beladen met het middengedeelte van een harnas in goud zooals onder meer blijkt uit het nog aanwezige in 1639 op het raadhuis aangebracht wapen; dat men later op de zegelstempels der gemeente het bovenomschreven wapen heeft doen dragen door den aartsengel Michaël, vermoedelijk in verband met den oorspronkelijken naam van Middelharnis, die 'Sint Michaël in Putten' was; dat hieruit verwarring schijnt te ontstaan, tengevolge waarvan men den aartengel Michaël beschouwd heeft deel uit te maken van het eigenlijke wapen, terwijl bovendien Sint Michaël ten onrechte werd aangezien voor Sint Joris; dat dan ook bij de vaststelling van het wapen op 24 juli 1816 de volgende omschrijving is gegeven, zijnde van lazuur, beladen met den Ridder St. Joris, den Draak doorstekende, alles van goud; dat adressant er hoogen prijs op zou stellen, der gemeente weder in het bezit gesteld te zien van het oorspronkelijke hierboven omschreven wapen, waarvan eene tekening hierbij wordt gevoegd. Reden waarom hij zich eerbiedig tot Uwe Majesteit wendt, met het verzoek te willen bepalen, dat het wapen van Middelharnis zal zijn van lazuur, beladen met het middengedeelte van een harnas in goud".
Het verzoek wordt kennelijk ingewilligd, want zoals we zagen gaat de Hoge Raad van Adel ermee aan de slag. En waarmee komen ze? "Een Schild van zilver, beladen met een borstharnas met dijstukken van azuur"! Oftewel een blauw harnas op een zilveren schild, terwijl de gemeente om een gouden harnas op een blauw schild had gevraagd
20.
Van de voormalige eigenaar, het Sint-Michielsabdij in Antwerpen resten nu slechts informatieborden. Het werd in 1796 opgeheven en was al grotendeels gesloopt tijdens de Franse Revolutie. Tijdens de Belgische Revolutie in 1831 werd het volledig verwoest
21.
De Hoge Raad van Adel had indertijd wel te maken met een groter gebied. Mogelijk heeft dit de diverse uitkomsten beïnvloed. Zo kreeg de Antwerpse gemeente Ravels op 6 oktober 1819 van de HRvA het wapen "In lazuur een Sint-Michiel met de draak van goud. Schildhouders: rechts een Sint-Servaas, links een Sint-Valentijn, beiden van goud".
Ook de Stad Brussel heeft een soortgelijk wapen, echter duidelijk onderscheidend met de andere, in 1817 van de HRvA toegekend gekregen "Van keel, met de Heilige Michaël van goud, de duivel van sabel neerslaande".
22
detail Titelblad: Zommelsdyk - het wapen van Middelharnis (in: Historisch-topografische atlas 'Zelandia Illustrata'. ± 1800)
bron: Zeeuws Archief - NL-MdbZA_296_629
|
Uit diezelfde periode komen we in de Historisch-topografische atlas 'Zelandia Illustrata' nog een variant tegen. Dit heeft een schild 'gedeeld in drieën', van drie evenwijdige verticale banen van zilver lazuur zilver. In de baan van lazuur een harnas van zilver met daaronder dijstukken van goud
23.
Na de eerste bedijking werd vaak bij het contactpunt van kreek en dijk de eerste bewoning gesticht. Middelharnis werd echter iets verder vanaf de monding gesticht, waarschijnlijk op een iets hoger gelegen kreekrug. Dit soort inversieruggen, ontstaan door differentiële klink, kwamen we onder andere eerder zichtbaar tegen bij Zuidhorn en Enumatil .
Men veronderstelt dat Voorstraat op deze kreekrug ligt, het zou het hoogteverschil tussen de Voorstraat en 'de Achterwegen' kunnen verklaren. We zullen dat morgen gaan ondervinden.
De Vlieger werd met haven van Middelharnis verbonden door een binnendijks gecreëerde waterloop, dat in 1938 werd gedempt. De Kaaidreeft en onderdijkse Oostdijk vinden we daar nu terug.
In maart 1955 durfde men het aan om de kreek opnieuw te bevolken met nieuwe zoetwatervissen. Een tankauto van de viskwekerijen van de Ned. Heide Mij. te Valkensburg kwam ze vrijdagmiddag 25 maart 1955 brengen. Met goedkeuring van de ambachtsheer en zijn rentmeester J.B. Mijs en pachter van het water P. Tamboer werd de bestelling gedaan door S. van der Valk en C.J. Campfens uit Middelharnis. Er werd 200 kilo rietvoorn, 200 kilo vloermatten oftewel brasem, 2000 karpers en een hoeveelheid dikke baarzen uitgezet. In het najaar volgen nog de snoek en snoekbaars
24.
In 1992 was herkomst van de naam Vliegers nog niet bekend. In 1591 kwam het, voor zover bekend, voor het eerst voor als Vliegerblok, dus als poldernaam
25.
De oorsprong van de naam Vliegers zou gezocht kunnen worden als verbastering vlieden, dus vluchten, zoals we kennen van vliedberg of vluchtheuvel
26.
Voor een water ligt vlieten, van vloeien (over de platen) en stromen (door de platen) meer voor de hand
27.
Op het naastgelegen eiland Schouwen-Duiveland, waar nog veel families met de familienaam 'De Vlieger' voorkomt, wordt deze familienaam geassocieerd met vogeljager, die met jachtvogels of op vogels jaagt. Oftewel een kreek waar gewilde vogels te vinden waren om te vangen
28.
Zoals te verwachten, heeft het historische deel van Middelharnis (en Sommelsdijk samen) een beschermd dorpsgezicht-status.
Dat deel begint waar de Oudelandsedijk de Oostdijk genoemd gaat worden
29.
We hebben nog een stukje langs De Vlieger en het binnendijkse verbindingskanaal naar de haven gereden. In de nieuwbouwwijk, die ten zuidwesten van het binnendijkse verbindingskanaal ligt, rijden we tevens langs de monding in dit kanaal van de Stoofkreek. De monding wordt enigszins verhuld door een mini-eilandje in het kanaal met daarop diverse bomen en struiken. Vanaf de Prins Clausstraat is het kanaal naar de haven - zoals al gemeld - in 1938 gedempt.
De Oostdijk oprijden is voor ons niet toegestaan, zodat we onze rit over de Waterweg vervolgen.
In deze straat is er geen parkeergelegenheid. De geboden parkeerhavens laten we - zeker op dit tijdstip - onbenut, de bewoners zullen deze graag zelf willen gebruiken, nemen we aan.
We hopen op de Oosthavendijk een plekje voor ons te vinden. Dit wordt niet bewaarheid en dus keren we de wagen.
Dan maar kijken of we verder in het dorp iets kunnen vinden, maar dit blijkt al gauw eenrichtingsverkeer te worden.
Aan de Waterweg hadden we nog een brede aftakking gezien, misschien lukt het daar. En dus draaien we van de Waterweg met hele scherpe bocht de Soldatenplein op. Hier blijkt nog een plekje vrij te zijn.
Na het parkeren van de wagen lopen we terug naar het - voor ons - begin van de Oostdijk.
De bewoners van dit stuk dijk hebben uitzicht op een bos! Een bruggetje doet nog terugdenken aan de gegraven en inmiddels gedempte binnendijkse aftakking van De Vlieger naar de haven, al zal het nu vooral het hoogteverschil willen overbruggen.
Het bos maakt deel uit de zogenoemde Gemeentetuin.
detail van de tuin (midden rechts) van de familie Slis te Middelharnis / Fototechnische Dienst Luchtvaartafdeeling, 1920-1940
bron: Collectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie - 2155_033326 gebruikersvoorwaarden
|
De tuin is waarschijnlijk in de tweede helft van de negentiende eeuw aangelegd. Het ligt op het westelijk puntje van perceel 759 dat we kunnen vinden op het minuutplan en de aanwijzende tafel van de Kadastrale kaart 1811-1832. De eigenaar op dat moment is de burgemeester van Middelharnis Arend van Weel Az. Hij was tevens landeigenaar (heer van Middelharnis), bestuurder (Provinciale Staten van Zuid-Holland en buitengewoon lid Tweede Kamer in 1848 t.b.v. de grondwetsherziening). Hij was een zoon van landmeter, schout, maire en secretaris van Den Bommel Anthony van Weel (1746-1813) en Arendje Mijs (1745-1811).
De dames Van Weel verkochten het begin augustus 1892 aan de heer P.L. Slis voor ƒ 2800.
Het gezin van de burgemeester Arend van Weel (1783-1876) en Jannetje van den Tol (1787-1860) bestond tevens uit tien kinderen.
Alleen Agatha van Weel (1824-1897) en Suzanna Johanna van Weel (1833-1900) leefden nog in augustus 1892.
Zij zullen dus met 'dames Van Weel' bedoeld worden. Beiden woonden en zijn overleden in Nijmegen.
De koper P.L. Slis is de reeder Pieter Leendert Slis (1816-1904), die samen met Tijsje Overwater (1823-1879) een achttal kinderen kreeg. De jongste waren Titia en Maria. Moeder Tijsje Overwater is trouwens de dochter van korenmolenaar Jacob Overwater die we al tegenkwamen bij het verdrijven van de Fransen uit Ooltgensplaat .
De tuin is in 1925 gelegateerd aan de gemeente door de dames Titia Jacoba Slis (1863-1963) en Maria Cornelia Slis (1866-1954), die 'altijd' in het ouderlijk huis aan de Kaai zijn blijven wonen.
De grafzerken van Titia Jacoba Slis (1863-1963) en Maria Cornelia Slis (1866-1954) in erbarmelijke staat.
|
Ze hadden bij hun legaat wel het verzoek om het ter beschikking te stellen aan zieken en herstellenden en onder voorwaarde dat er niets aan zou worden veranderd. Dat laatste is niet gelukt. Tijdens WOII werd het gebied door de bezetter geïnundeerd, om in februari 1953 nogmaals onder water komen te staan. Veel oude vegetatie is daarna afgestorven. Besloten werd om het hele bos te rooien en voor de winter van 1956 de grond gereed te maken voor herbeplanting. In het voorjaar van 1957 werd de hele tuin opnieuw beplant, waarna het in 1966 werd geopend voor publiek
30.
Wanneer we halverwege de Oostdijk zijn ingelopen, komen we nog een dijkpaadje naar de Gemeentetuin tegen.
Voorheen stonden vanaf dit paadje ook nog panden aan de zuidzijde van de Oostdijk. Deze zijn nu bijna allemaal afgebroken. Vrijwel alle panden aan de zuidzijde van de Oostdijk waren verzakt. De panden stonden immers aan de open uitwatering. Ze waren vermoedelijk onvoldoende gefundeerd geweest.
Vanaf de hoge dijk biedt dit daarom nu een stadse blik over de bebouwing van het oude centrum, met een verscheidenheid aan daken
31.
Ook de spitsloze toren van de kerk laat zich goed bekijken. We krijgen van het Oude Raadhuis de windvaan in het vizier, dat met deze stand toont als een koggeschip. Het blijkt echter te gaan om een Gaffelschip.
Door de aanwezigheid van een visafslag in Middelharnis zou het dorp uitgroeien tot een bloeiend vissersdorp, halverwege de achttiende eeuw. In het topjaar 1751 voeren er 24 gaffelschepen uit om te gaan vissen. Eerder, in 1708, voeren er al 21. Vanaf de periode van het ontstaan van de Bataafse Republiek liepen de aantallen terug. Van 32 stuks in 1795 tot 16 in 1813.
De gaffelschuiten werden ongeveer van 1470 tot 1829 geproduceerd en naarmate de tijd vorderde, werden ze steeds groter. Ze hadden eerst een lengte van 30 tot 35 voet, vervolgens 35 tot 40 Amsterdamsche voet lang en 16 tot 18 voet breed.
Een Amsterdamsche voet is 0,2831 meter. Een Rijnlandse voet daarentegen 0,3139 meter (naast een Engelse voet van 0,3048 meter).
De laatste aanduiding leidt omgerekend tot 8,493 tot 9,9085 meter en later van 9,9085 tot 11,324 lengte met een breedte van 4,5296 tot 5,0958 meter. Dit komt neer op een breedte-lengteverhouding tussen de 1:1,9 - 1:2,5.
Later - tot 1775 - worden ze 16 tot 17 lang, om vervolgens 19 meter lang te worden.
Ze waren voorzien van zijzwaarden en hadden een hoogoplopende botterkop. Ook is het achterschip vrij hoog opgetrokken.
De mast stond vrijwel in het midden, met een gaffel waaraan het grootzeil was vastgemaakt.
Gaffelscheepje naar een afbeelding te raadhuis van Middelharnis
bron: De vischafslag van Middelharnis, 1597-1856 : met de desbetreffende ordonnantiën, keuren, ampliatiën, octrooien, contracten, enz., verzameld uit het archief der gemeente / Ulbo J. Mijs. - Sommelsdijk : W. Boekhoven, [1897] p. [5]
|
Het had twee fokken, een stagfok en een kluiffok. Vanwege de kluiffok was er een forse boegspriet aanwezig. Er was een voordek, met daaronder een schuilplaats of kooi om te slapen. Ze bleken groot genoeg om enkele dagen onderweg te zijn. Ook waren zeewaardig, want ze gingen ook de Noordzee op, al visten ze voornamelijk langs de Hollandse en Zeeuwse kust en bij de Waddeneilanden.
Zo vingen de eigen vissersboten in de winterperiode van november 1796 tot 16 april 1797 36000 levende kabeljauwen en 445660 levende schelvissen. In de zomerperiode visten ze volgens de "stad- en dorp-beschrijver" op tarbot, garnalen en ander klein vis. De schippers werkten ook samen. Om de beurt namen ze elkaars eveneens levende tarbotten in ontvangst, die ze vervolgens direct naar Londen overbrachten. Zo konden de anderen blijven vissen
32.
De door de "stad- en dorp-beschrijver" waargenomen garnalen treffen we echter niet aan in het overzicht van burgemeester Mijs.
Aan het begin van de negentiende eeuw vingen ze met de beug vooral kabeljauw, schelvis, leng, rog, vleet, tarbot en heilbot. Aan de haken - die aan de zijlijntjes van de beug zaten, zo'n zijlijntje werd ook wel een sneu en in Middelharnis een stel genoemd - van de beug werden veelal eigen bewaarde aas, de prik, gehecht. Maar ook runderlever of gezouten geep werd hiervoor gebruikt.
De prik werd ook wel negenoog of lamprei genoemd en is een aalvormig dier dat - net als wormen - gestoken, oftewel geprikt werd. De naam negenoog heeft het te danken aan de aanblik van een zijde wanneer men de twee ogen en zeven luchtgaten aan weerzijden, van een kant aanschouwt. De zeeprik kon wel een meter lang worden. De rivierprik zo'n 40 cm.
Op initiatief van Cornelis van der Vlugt werd er op 17 januari 1746 een afspraak met de 21 stuurlieden van Middelharnis gemaakt, om een eigen prikgat, een vijver te graven. Dit gat - met afmetingen van circa 23 x 7 meter en 1,70 meter diep - kunnen we lokaliseren op de plek waar de Stoofkreek in De Vlieger uitmondt .
De te bewaren rivierprik werd gekocht bij riviervissers uit Woudrichem en Werkendam. Bij onvoldoende aanbod werden ze ook in Engeland gehaald, in London uit de Theems of in Hull uit de Humber of in het huidige Nedersaksen uit de Wezer of Elbe
32a.
(detail sectie B No 763) Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Middelharnis, Zuid Holland, sectie B, blad 02
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
MIN08115VK1 -
(CC BY-SA 3.0)
|
Cornelis van der Vlugt maakte deze prikgat in den eeuwkant van sijn land, onder den Oudenlandsen Zeedijk, beoosten de Stoofkreek. Deze moest hij suyver en schoon van boodem houden en onderhouden.
Om dit mede te bewerkstelligen werden de wallen en bodem voorzien van een houten beschutting en vloer. Van de vissers had hij toestemming gekregen om alle haar paalen en planken, die thans in de kreecq bij de meestoven sijn leggende, te moogen naar sig neemen, om in off aan voorg. prikgat te verwerken naar sijn genoegen.
Om voor vers water te zorgen werden er twee sluizen off verlaatjes tot het in en uijlaaten van waater in aangebracht
32a1.
Bij de voortplanting en vermeerdering van de prik speelde de mens geen rol.
Wel konden eventuele andere verkopers van de prik het prikgat gebruiken voor - zo wordt gesuggereerd - het kweken, of duidelijker geformuleerd, het opkweken, doen opgroeien of groeien van de prik. Ze betaalden hiervoor vier stuivers per tweehonderd prikken.
Van kweken en opkweken zoals wordt gesuggereerd kan, zoals we zo zullen zien , echter geen sprake zijn.
De contractueel aangesloten vissers betaalden per jaar één krimpkabeljauw, een geheel verse kabeljauw. Immers, ze vingen kabeljauw met de prik. Daarnaast betaalden ook zij vier stuivers per tweehonderd prikken
32a2.
In Vlaardingen - waar ook een prikgat aanwezig was - werden de prikken in manden bewaard
32a3.
De vissers die met hun schepen uitvoeren om te gaan vissen, hadden twee bakken met zoet water waarin de 2000 à 3000 benodigde prikken werden meegenomen. Deze bakken waren zodanig ingericht dat er plankjes met gaatjes in aanwezig waren, waarmee het water voortdurend in beweging werd gehouden, zodat de prik zo'n 6 à 7 weken in leven kon blijven
32a4.
Wanneer het schip stillag of bij onvoldoende deining op zee, was het jongste bemanningslid verantwoordelijk om het water en de prikken in de bakken in beweging te houden, door erin te roeren met een stok
32a5.
Wat opvalt in deze verhalen over de prik is dat er nergens wordt gesproken over het voedsel voor de prik.
De prik begint zijn bestaan als larf, veelal met vele andere in een nestkuil van verschillende paren. De paren hebben de nestkuil gemaakt in kleine riviertjes en beken met grof zand, grind en keitjes. Moeiteloos sleuren ze de keitjes op hun plaats en 'stuiven' ze het zand op om een kuil te creëren. De larven leven gedurende ongeveer vier jaar als bodemdieren. Ze zijn tandeloos en blind en voeden zich met algen en organische deeltjes, die ze uit het water filteren. Dat water is tevens hun transportmiddel naar rijkere voedselgronden, dat bestaat uit dood organisch materiaal.
De volwassen exemplaren hebben een spleetvormige bek met maximaal zeven kleine tandjes gekregen. Ze leven inmiddels in de kustgebieden. Ze leven als parasieten op vissen om zich te voeden. Ze zuigen zich vast aan de huid met hun zuigmond en bijten zich een baan door de schubben en huid. Daarna zuigen ze het bloed en lichaamssappen uit de vis. De rivierprik leeft in dit gebied zo'n twee à drie jaar, waarna ze geslachtsrijp zijn. Ze raken de tanden kwijt en stoppen met eten.
Vervolgens trekken ze weer de zoetwaterrivieren op. Geleid door de geurstoffen die larven uitscheiden zoeken ze de paaiplaatsen. Ze komen hier tussen november en maart aan, waarna ze zich schuilhouden.
Wanneer het water warm genoeg is, zwemmen ze naar de paaiplaatsen en maken ze gezamenlijk een nestkuil. Het mannetje zuigt zich vervolgens vast aan de kop van het vrouwtje om te paren, waarna de bevruchte eitjes in het nest worden gelegd. Hierna sterven de prikken
32a6.
We begrijpen uit deze leefwijze dat de prikken dus worden geprikt wanneer ze geslachtsrijp zijn, gestopt zijn met eten en zich schuilhouden.
Dat is dan ook de reden waarom er nergens wordt gesproken over voedsel voor de prikken. Ze eten niet meer.
Ook is het daarom duidelijk geworden, waarom ze - eenmaal gevangen of op transport - in beweging moeten blijven en zich niet mogen vastzuigen aan de wanden de bakken.
Als grootste spelbreker van het succes van Middelharnis als vissershaven, kan de Belgische Opstand in 1830 gezien worden. De export naar dit afzetgebied - dat waren de Zuidelijke Nederlanden namelijk - kwam volledig stil te liggen. Vervolgens moest de visafslag in 1856 worden opgeheven en het jaar erop werd besloten "het afslagrecht te laten varen en niet meer te heffen"
32a7.
Het Prikgat was ten tijde van het vastleggen van de Kadastrale kaart 1811-1832 niet meer functioneel. Het stond te boek als Rietland en was in bezit van touwslager, reder en boekhouder van visschuiten in Middelharnis David van der Vlugt (1747-1835), de zoon van Cornelis van der Vlugt en Adriana Tiggelman. David, die op 1 januari 1776 was getrouwd met Alida van den Tol, overleed op 4 april 1835. Het Prikgat was toen dus al in gebruik als rietland.
Enkele decennia later zullen de erven van L.C.C. Kolff van Oosterwijk het zogenoemde 'Prikgat', een perceel rietland en water van 4 A en 70 Ca (tegenwoordig 470m2, grofweg 13x36m), aan het eind van 1877 verkopen.
In oktober 1905 zullen de erven van W.J.C. Diepenhorst hetzelfde doen. De heer D. Born biedt er ƒ 35 voor. Dat zal niet genoeg zijn, want J. Zaaier uit Middelharnis gaat er met ƒ 10 overheen en biedt een week later ƒ 45. Het wordt waarschijnlijk geacht, dat het daarna is dichtgestort met puin en grond
32b.
Begin jaren tachtig van de twintigste eeuw wordt er door een lokale ondernemer plannen gesmeed om hier een nieuwbouwwijk te laten ontstaan. Grootse plannen zullen echter pas niet eerder dan 1992 aan bod komen, is de verwachting van de gemeenteraad. De eerste paal uit het bestemmingsplan 'Prinsenkwartier' gaat echter al op woensdag 3 oktober 1990 om 16.00 uur de grond in. Meteen volgt ook het verzoek om het niet meer over 't Prikgat te hebben, want - zo is de redenering - het is veel beter wonen in het Prinsenkwartier, dan in een gat, een prikgat. Blijkbaar leeft dit echter niet en kennen we de woonwijk nog steeds als het Prikgat
32c.
Het gaffelscheepje werd dus een symbool voor het dorp dat er zijn rijkdom mee verdiende. Tijdens de renovatie tussen mei 1980 en mei 1981 van het raadhuis kregen de gebroeders Witvliet, de lokale smeden, de opdracht om een nieuwe windvaan te maken. Het oude scheepje dreigde namelijk uit elkaar te vallen
33.
De ANWB brengt in 1996 een verzilverd lepeltje uit met dit karakteristieke schip
34.
Bijna aan het einde van de dijk maakt een merkwaardig pijp indruk. Het staat vast aan een eveneens merkwaardig pandje met puntdak dat - zo te zien - bestaat uit vijf ongelijke driehoek vlakken. Het betreft het voormalig poldergemaal uit 1913 van Het waterschap de Oude Polders loozende op de haven van Middelharnis, dat met Landssluis wordt aangeduid. Deze aanduiding werd al langer gebruikt voor de sluis dat ervoor zorgde dat op deze plek het water van de polder uitmondde in de haven.
In 1609 werd deze uitwateringssluis uitgevoerd in hout. Deze werd in 1685 of 1682 versteend.
Er ligt op deze plek nog een gedenksteen dat herinnert aan een vernieuwing van de sluis in 1682.
Het laatste gemaal draaide op een 70 pk Dingler dieselmotor met een centrifugaalpomp, waarvoor een nieuw gemaalgebouw nodig was, dat een schoorsteen van 9 meter hoog kreeg. In augustus begint men met werven van een machinist voor een jaarwedde van ƒ 250. Donderdagmiddag 30 oktober 1913 werd de dieselmotor voor de eerste maal getest. Omdat dit nieuw was, kwam er veel volk op de been om dit te aanschouwen. Nadat de dieselmotor in de oorlogsjaren was ontploft, werd het in 1942 vervangen door een elektromotor. Het gemaal heeft tot 1986 dienstgedaan
35.
Wij lopen inmiddels vanaf de Oostdijk door een steegje naar de Spuistraat en haven. De haven ligt goed vol met jachtjes en motorboten. Aan de Vingerling zitten de terrasjes aardig vol zo te zien.
Maar ook aan de Spuistraat treffen we een terras van - gelukkig - een restaurant. Het blijkt een Grieks restaurant te zijn dat de naam Roos Salí aan de haven draagt.
bestelbon van Roos Salí aan de haven
|
In 2018 krijgt de eigenaar en kok Vangelis Chalkias genoeg stemmen om zich onder de vijf beste Griekse restaurant van Nederland en België te mogen scharen.
We gaan dus maar gauw een plekje uitzoeken, immers in de huidige situatie - met de coronamaatregelen - weten we nog niet hoe iedereen zich gaat gedragen. Daarnaast hebben we na onze lunch op het terras van Paviljoen Sluishaven ook geen terrasje meer gezien, dus we verlangen wel naar een koel drankje op deze prachtige dag.
Het eten is er inderdaad uitstekend.
Normaal gesproken laten we geen restaurantbonnetje zien, maar gezien het feit dat het restaurant in maart 2021 is gestopt, maken we een uitzondering. Na 50 jaren werken werd het tijd om te stoppen. De coronapandemie heeft ook niet meegeholpen.
Het wonderlijke aan dit bonnetje is, dat het er eentje is dat - zo te zien - vele malen is gekopieerd. Ook de simpele administratie spreekt boekdelen. Hier is niet geïnvesteerd in dure apps in order-systemen, die allemaal prijsverhogend zullen werken. Nee, gewoon kort datgene wat er besteld is, turven en uiteindelijk het eindbedrag uit je hoofd uitrekenen. Veel efficiënter kan het niet. Geen energieverslindende netwerken en computersystemen die dag en nacht blijven draaien. Nee, gewoon een mens dat loopt, beweegt, praat en rekent, waarna je afrekent
36.
Bij het ontstaan van de dorpen Sommelsdijk en Middelharnis waren de havens bereikbaar door het Zuiddiep.
Cultuurhistorische waardenkaart historische groenstructuren Middelharnis & Sommelsdijk / Suzanne Loen, Bert van der Kruk. - Stichting Dorp, Stad en Land, 2019
bron: Stichting Dorp, Stad en Land
|
Toen de plaat voor de kust van beide dorpen steeds dichterbij kwam en bij Middelharnis verbinding maakte, was de verzanding van het Zuiddiep niet meer ver weg. Tussen 1759 en 1768 werd er een havenkanaal gegraven door de plaat, zodat er weer verbinding was met het Haringvliet. Dit is nog steeds de toegang tot de haven van Middelharnis
37.
Na twee uurtjes op het terras te hebben doorgebracht, lopen we weer terug naar de auto, die hier hemelsbreed zo'n 150 meter verderop staat. We willen echter nog even kijken wat er de volgende keer nog meer te zien is. We wandelen over de Kaai en een stukje Vingerling, om vervolgens nog even paar blikken te werpen in op de Westdijk, Nieuwstraat en Voorstraat.
We begrijpen dat we precies aan de verkeerde kant Middelharnis zijn ingereden, want zowel aan het Spuiplein, als bij de Nieuwstraat zijn grote parkeerterreinen te vinden.
We hadden dus, toen we op de Oudelandsedijk reden bij de rotonde met de Zuidelijke Randweg en Industrieweg, de Zuidelijke Randweg op moeten rijden en bijvoorbeeld daar meteen rechtsaf moeten slaan de Molenweg op. We hadden vervolgens na kleine halve kilometer kunnen afslaan, de Steneweg op. Deze oude weg had ons dan naar de Ring gevoerd, waarna we via de Voorstraat naar een van de parkeerterreinen kunnen rijden.
We hadden ons dan op de Steneweg kunnen verbeelden hoe deze straat - die voor ons ligt - er in 1689 uitzag.
De Amsterdamse kunstschilder Meindert Hobbema, die op 31 oktober 1638 werd gedoopt en op 71-jarige leeftijd op 7 december 1709 kwam te overlijden in zijn woning aan de Rozengracht, waar hij uitkeek op het huis van Rembrandt - maakte in 1689 dit schilderij. Om Het Laantje van Middelharnis te maken was hij dan ook naar Middelharnis afgereisd en is terplekke gaan kijken. Dit zal geweest zijn op of nabij het kruispunt Steeneweg/Boomgaardweg en Rottenburgscheweg/Molenweg, althans zo heetten de straten op de Kadastrale kaart 1811-1832.
Tegenwoordig worden Steeneweg en Rottenburgscheweg Steneweg en Rottenburgseweg genoemd, dus veel is er wat de naamgeving betreft niet gewijzigd.
In de tijd van Hobbema was de straat met Canada-populieren - zoals we op zijn schilderij kunnen zien - nog niet verhard en droeg toen ook nog de naam Boomgaardweg. Dit deel kreeg de naam de Steeneweg, nadat het versteend was.
De omgeving is volstrekt niet meer terug te herkennen. De meestoof en de kreek - dat zijn naam hieraan te danken heeft, de Stoofkreek - zijn verdwenen. De meestoof heeft hier tot ongeveer 1879 gestaan. Op het schilderij staat de meestoof rechts van de weg. Een man met rode jas en vrouw met rode rok staan voor het pand met elkaar te praten. Rood is de kleurstof dat gemaakt werd van de meekrapplant dat hier in de meestoof werd gedroogd en verder werd verwerkt
38.
In de catalogus van de collectie Goudstikker staat hierover "Van onze landschapschilders kan Meindert Hobbema zelfs nog vóór Jacob van Ruisdael genoemd worden, en onder de werken van de eerstgenoemde trekt onmiddellijk het onovertroffen "Laantje van Middelharnis", in de National Gallery te Londen, de aandacht, als misschien het meest belangrijke, hetgeen ooit in de schilderkunst van het landschap gegeven is."
39
Just Havelaar werkt de verhouding tussen Ruisdael en Hobbema in een dun geschrift verder uit. Hij laat zien dat zonder Het Laantje van Middelharnis Hobbema niet de belangrijke figuur zou zijn geworden die hij is geworden. Er zijn maar weinig beeldende kunstenaars bekend die zich in een enkele schepping zich zo volledig uitspreken en zichzelf overtreffen. "Zijn visueele aanleg komt hier tot een bondigheid van expressie, die als gestijldheid aandoet en synthetisch werkt. Dit werk is pakkender, strenger en machtiger dan eenig ander voortreffelijk schilderij van zijn hand.
Even oorspronkelijk als eenvoudig is de compositie. De weg, scherp in perspectief gezien, met de markante, ijl òpstrekkende boomen ter weerszijde, vormt het karakterieke motief dat het midden-gedeelte vult en de geheel compositie beheerscht. Dit laantje is met groote klaarheid gezien. De sterk opgaande lijn is met kracht aangegeven en laat een indruk na van ruimte en openheid. Eenvoudig en rustig werkt deze stijgende beweging tegenover de breede horizontaliteit van de vlak uitgemeten akkers. Het kleine stadje met zijn geestig toren-profiel links, het dak eener boeren-hoeve rechts, onderbreken de eentonigheid van het vlakke landschap. Machtig staat de koele wolken-hemel uit boven deze sobere, zee-wijde wereld."
40
Over het deze "koele wolken-hemel" liet de bekende kunsthistoricus Dr. Gustav Friedrich Waagen zich ontvallen "Such daylight I have never before seen in any picture."
41
John Smith, een Londense kunsthandelaar, beschrijft het werk An Avenue van Minderhout Hobbema in zijn A Catalogue Raisonné of the Works of the Most Eminent Dutch, Flemish Painters - part the Sixth uit 1835, toen sommige feiten nog in nevelen gehuld waren, als volgt:
88. View of Middelharnis, said to be the birthplace of the
artist. This surprising work of art exhibits a flat country,
divided by a broad road, which extends in a straight line to
the middle distance, and thence, winding to the left, leads to the
above-named village, whos church and adjoining houses rise
conspicuous at the extremity of the plane, and to the right of
these, but more remote, are perceptible the masts of vessls.
Rows of tall spindle trees skirt the road on either side, and
on the left is a plantation, in which a gardener is occupied
pruning the young trees: this is surrounded by a deep
ditch, at the extremity of which stands a clump of pollard
willows, and on a byroad near it, are a man and a
woman in conversation. The scenery on the opposite side
presents, near the front, various clumps of brushwood and
the skirt of a forest, and the middle ground is her laid out as
a nursery for young trees. In addition to the figures already
noticed may be mentioned, a sportsman with a gun, who is at
some distance off on the road, followed by a dog.
Nadat hij het geschilderde beschreven had, ging hij over tot het beschouwen van het werk:
The sigular scene just described, would present in nature so
little to interest, that thousands would pass it with indifference; or,
if noticed al all, would be considered inapplicable to the purposes of
the pencil; yet such is the magical power of genius, that this unpro-
pitious site is rendered, by a skilful combination of the aerial and
linieal perspective, purity and freshness of tints, together with a
delicious blending of floating shadows with burts of sunshine, a
picture of transcendent beauty and attraction. Signed, and dated
1689. Of the originalty of this date some doubt may be entertained.
42
Wat aan Hobbema opvalt is de grondaard van zijn kwaliteiten die we terug kunnen vinden in zijn nuchtere natuurwaarneming. Zijn "exacte bepaling van de vormen en een klare effenheid van het kleurwezen onder een gelijkmatig licht." Bij de bomen uit zich dat bijvoorbeeld doordat hij ze zakelijk vormt, stam, takken en bladergroei, met oog voor het detail
43.
Over het jaar waarin Hobbema het schilderij zou hebben gemaakt, bestond lange tijd twijfel. Er staat wel een jaartal op het schilderij, maar het derde cijfer was niet duidelijk te lezen, zodat er zowel 1669 als 1689 kon staan. Ulbo Jetze Mijs, tussen 1892 en 1917 burgemeester van Middelharnis, ging op onderzoek uit in de archieven. Hij vond een rekening. Hieruit kwam naar voren dat de bomen langs de kant van de weg in 1664 waren geplant. De conclusie die hieruit werd getrokken was, dat ze niet binnen vijf jaar de op het schilderij getoonde lengte hadden kunnen krijgen. Ondersteunend en eigenlijk nog duidelijker bewijs voor 1689 was de waarneming op het schilderij van het vuurbaken dat we tussen de eerste twee bomen aan de rechterzijde van de weg kunnen zien. Deze werd in 1682 voor het eerst hier opgericht. Daarnaast werd er volgens het resolutieboek van Ambachtsheeren in 1666 besloten de bomen om de kerk te rooien en te verkopen. Hieruit kunnen we concluderen dat de nieuwe bomen niet na drie jaar alweer zo hoog waren gegroeid, dat ze kerk grotendeels konden verhullen
44.
Maar goed, dit hadden we - zoals gezegd - toch niet meer kunnen waarnemen. En zodoende hebben we toch nog wel andere historische zaken gezien, die er nu nog wél zijn.
Daarnaast blijkt het, uit de pen van Maarten van der Graaff (1987), eigenlijk nog niemand te boeien. Hij had er nog nooit van gehoord. Hoewel hij de locatie opzoekt, ontbreekt de nieuwsgierigheid en zoals hij zichzelf door een studiegenoot van kunstgeschiedenis laat vertellen "een gebrek aan interesse!"
44a
En al terugwandelend naar de auto nemen we de ringdijk aan weerszijden van de Voorstraat in ons op.
Beide zijden wekken de indruk dat de binnendijkse zijde van de ringdijk op de smalle dijkhelling bebouwd zijn. Aan de Oostzijde zijn ze - zoals we inmiddels gezien hebben - zo goed als allemaal afgebroken. Of dat ook voor de Westdijk geldt zullen we vast de volgende keer zien.
De nieuwe koningslinde: een Vredesboom.
detail Overzicht Voorstraat, in de richting van het raadhuis / G.J. (Gerard) Dukker. - 12-1979
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
218.229
(CC BY-SA 3.0)
|
Op de kop van de Oostdijk treffen we nog steeds hetzelfde pand (29745) aan dat hier sinds 1623
45
staat, maar sinds zaterdag 28 oktober 1967 met een nieuwe koningslinde. Het werd als symbool van de Rode Kruis-gedachte geplant door de dierenarts M.A. Levi, die het 1700e lid van de plaatselijke afdeling van het Rode Kruis was
46.
In dit oude huis mit d'n dikken boam hebben velen gewoond, gewerkt en geleefd.
Het pand en het daar achterliggende pand waren in 1826 in eigendom van en in gebruik bij visser Gerrit Hotting.
Mogelijk is deze Gerrit Hotting dezelfde als de Gerrit Hotting (1764-1838) die in 1790 trouwde met Lena Kanse (1770-1811). Lena en Gerrit kregen vijf kinderen, waaronder: Neeltje Hotting (1792-1865), Pieter Hotting (1798-1861), Josina Hotting (1801-1832), Lena Hotting (1808-1849)
47.
In het begin van de twintigste eeuw bewoonde Tanne de Man (1841-1924) het pand op "Oostdijk D 220" met haar gezin. Ze had een winkeltje en verkocht er van alles. Van kruidenierswaren, fruit, borstels, bezems, petroleum en pilletjes voor de stoelgang, snoepgoed voor kinderen zoals een "stroopje", dit is een lik warme stroop in een puntzakje. En voor de Aoien en keezen, de Hannekemaaiers , reepjes gedroogde vlete of vleet, een grote platte vis die werd aangeleverd door de visser Hein Langbroek. Maar ook de burgerij van Middelharnis lustten het wel. Haar man, Leendert Sprong (1843-1919) waarmee ze sinds 9 mei 1868 getrouwd was, hakte aanmaakhoutjes voor de kachel, die zij ook weer verkocht.
De volgende bewoner was Jan Roodzand. Hij breidde de handel uit met boter, kaas en eieren.
Hij werd in 1929 opgevolgd door de Wed. Krijtenberg, Tine Krijtenberg-van der Linde, getrouwd op 29 augustus 1912 te Ouddorp als Martijntje van der Linde (1891-1965) met Adrianus Krijtenberg (±1882-1928), die ook wel "Tine van de koaie" of "Tine bij d'n dikken boam" genoemd werd. Het pand werd toen nog onderzocht en werd een hecht bouwwerk bevonden.
Herinnering
In mijn herinnering zie ik het staan,
het oude huisje met z'n trapjesgeveltje,
beschaduwd door de grote iep.
Kwam ik naar huis, dan was er
warmte en licht,
de boom ritselde, alsof hij mij riep.
't Was oud, maar zo gezellig, zo veilig,
zo vol van leven.
Nu zie ik het terug ....
Men heeft het opgeknapt,
maar de raampjes zijn als lege ogen,
geen takken meer er langs gebogen,
geen rook kringelt er omhoog,
geen zwaaiende hand, geen lief
gezicht achter een ruitje.
Het is dood .... en weemoedig
gaat het door mij heen:
Heet dat niet juist herinnering?
zó wás het .... maar het is
onherroepelijk voorbij.
Nunspeet A. A. K.
|
Martijntje werd op 10 mei 1891 in Ouddorp geboren. Haar ouders waren Pieter van der Linde en Antje Wandemaker.
Op 19 augustus 1924 kregen ze dochter Adriana Antje (1924-2009, Janna, zoals haar roepnaam luidt, trouwt met L.J. Docter).
Martijntje van der Linde overleed op 10 augustus 1965 aan de Duinweg 10 te Nunspeet op 74-jarige leeftijd en ligt begraven in Nunspeet.
De dochter wist over de boom nog te vertellen dat er ooit een gouden damesringetjes in was verdwenen.
Het gedicht lijkt - zo te lezen - de herinnering van Janna te zijn. Ze stuurde het op naar de krant die het op 29 juli 1980 afdrukte.
De initialen A. A. K. geven dit ook aan: Adriana Antje Krijtenberg.
In die periode was het de enige iep die de iepenziekte niet had gekregen. Als jong boompje had een ijzeren hekje gehad. De boom had het verzwolgen. Zo'n vergroeiing zien we wel vaker, bijvoorbeeld in Twisk en Wittewierum . Toen het later eens van binnen is uitgebrand, kwam het weer tevoorschijn.
huisje met gek, voor de renovatie / G.Th. Delemarre (fotograaf). - 04-1953
De gek is een middels een windvaan draaibare kap op de schoorsteen
bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
051.084
(CC BY-SA 3.0)
|
Ondanks de holte is boom gewoon doorgegroeid.
Martijntje kreeg in die periode te maken met een nieuwe huurbaas. Leen Koudijzer had het pand geërfd.
Rond 1954 bewoonde de familie Gootjes het pand.
Maar ook dit pand werd onbewoonbaar verklaard
48.
Na de renovatie, waarbij het huisje grotendeels opnieuw is herbouwd, is het gebruikt door het Rode Kruis.
Ook heeft het huisje dienstgedaan als opslagruimte voor materialen van het Groene Kruis en tussen 1988-1992 een VVV-huisje in combinatie met een éénmanskantoor voor een tentoonstellingsorganisator
49.
We lopen er langs de Oostdijk weer op. We passeren het steegje dat we ingingen om een restaurant te zoeken. Ruim 50 meter verderop treffen we weer een steegje, waarmee we naar het Soldatenplein kunnen komen, waar de auto staat geparkeerd.
Met een trapje worden we hier de dijk afgeleid. We wachten echter even met het afdalen, want recht voor ons zien we de toegangspoort tot de Menheerse Werf.
Het idee voor deze vorm van de toegangspoort - twee dukdalven met een deur waarin diverse ander scheepsonderdelen zijn verwerkt - komt uit de koker van de kunstenaar Ellen van der Bok
50.
Deze voormalige scheepstimmerwerf is sinds 2018 een museum, dat in stand wordt gehouden door de Stichting Behoud Scheepstimmerwerf Middelharnis. In 2014 werden de gerestaureerde rijksmonumenten het werfbaashuis (29752) en het pekelpakhuis (29753) verworven. In het pekelpakhuis kan nu overnacht worden in de Bed & Boot studio
51.
advertentie met oproep van Schout en Geregte Middelharnis om een nieuwe scheepswerf te starten. - 12-09-1749
bron: 's Gravenhaegse courant, 12-09-1749 - [k2a8]
|
In 1749 werd er door de schepenen van Middelharnis door een advertentie te kennen gegeven dat ze een behoefte hadden aan een tweede Scheeps-Timmerwerf naast de reeds bestaande die door Claes Pieterse in 1675 was gesticht.
De heren en neven Gijsbert Jacobsz Visser (1713-1781) en Leendert Gerritsz Jonker (1706- ) zagen hier wel brood in.
Gijsbert zijn ouders zijn Jacob Visser en Ariaantje Gijsberts Jonker.
Leendert is een zoon van Gerrit Gijsbertsz Jonker of Jonckheer en Johanna Vliegvis.
De ouders van zus en broer Ariaantje Gijsberts Jonker en Gerrit Gijsbertsz Jonker zijn Gijsbert Jansz Jonker of Jonckheer en Adriaantje Pietersdr Flore.
En de neven werden succesvol. In de bloeiperiode tussen 1750 en 1795 maakten, onderhielden en repareerden ze een belangrijk deel van de lokale vissersschepen. Dit deden ze mede op de voormalige werf van Pieterse, die ze in 1788 hadden overgenomen
52.
De werf aan de oostkant van de haven kwam door een huwelijk in handen van de familie Peeman. Deze familie verkochten het na ruim twee eeuwen, in 2018, aan de Stichting Behoud Scheepstimmerwerf Middelharnis
53.
We lopen dan nu voorzichtig de trap af en binnen 100 meter bereiken we de auto.
Na een blik op de kaart kiezen we de route weer naar huis. We rijden daarom maar eerst weer terug naar de rotonde die ons op de Zuidelijke Randweg kan brengen, zodat we - rustig rijdend - weer over 40 minuten thuis zijn. Wij wel.
Echter, bij het verlaten van het Soldatenplein en naar links kijken voor eventueel verkeer uit de Spuistraat treft onze blikken het monument "ter herinnering aan de vergane vissersschepen van Middelharnis".
Het monument is aangebracht op het voormalige pekelpakhuis op een strak gestucte deel van de muur in de vorm van een voormalig pand dat - zo te zien - hier voorheen tegenaan stond.
Het scheepsnamenmonument van contenstaal laat twee typen vissersschepen aan de horizon varen.
Het eerste schip (links) is een gaffelscheepje, dat tot 1831 werd gebruikt. De windvaan van het raadhuis toont dit scheepje eveneens. Het tweede schip (rechts) is een bunvischsloep, dat tussen 1817 en 1923 werd gebruikt. Beiden typen schepen zijn in Middelharnis gebouwd. Een tiental gaffelschepen werden op de scheepswerf De Goede Hoop gebouwd. Deze was in 1787 opgericht aan de westzijde. De meeste andere kwamen van werven uit Dordrecht en Delfshaven. Een deel van de sloepen is op de werf aan de oostzijde gebouwd. In 1923 werd de laatste vissloep verkocht, waarmee er een einde kwam aan de zeevisserij in Middelharnis.
Onder de beide schepen van het monument - in de omgekeerde gezonken zeilen van het gaffelscheepje en bunvischsloep - staan de namen van vijftien gaffelschuiten en de dertien sloepen en het jaar waarin ze verloren zijn.
Het monument is een ontwerp van Sjaak van den Akker, dat in 2018 op de gevel is geplaatst
54.
Over welke impact dit verlies tussen 1717 en 1912 op deze gemeenschap heeft gehad, is datzelfde jaar ook het boek De vergeten vissers van Middelharnis. Scheepsrampen en ongevallen (1717-1938) verschenen. Hierin wordt getracht de vissers die hun leven verloren door ons te voorzien van vis, weer een naam te geven. Omdat ze nooit zijn begraven, is hun dood niet aangetekend in de begraafboeken en zijn ze (meestal) niet in de burgerlijke stand vermeld. Het is voor 287 vergeten vissers gelukt om ze te identificeren en zo ook hun nabestaanden iets terug te geven
55.
Dit boek laat zien over wie het gaat bij De vis wordt duur betaald. Wie de prijs dus heeft betaald. Deze regel De visch wordt dúur betaald is door Herman Heijermans in 1900 geschreven in het toneelstuk "Op hoop van zegen" en wordt sindsdien als spreekwoord gebruikt om aan te duiden dat iets offers vraagt of veel moeite kost
56.
noten:
1.
YouTube De groei van Overflakkee : De bedijking van de polders in beeld / Leerlingen van de CSG Prins Maurits uit Middelharnis (project X5. - 20 mei 2015) [weergave 702];
Schoolatlas van de geheele aarde / A.A. Beekman, R. Schuiling. - Zutphen : Thieme, [1927]. - no. 15b kaartje c;
De Regulieren van Rugge / J.L. van der Gouw. - Alphen aan den Rijn : Canaletto, 1986. - ISBN 90-6469-627-6. - p. 71 noot 301
citaat uit: Middelharnis, een eilandgemeente / J. Verseput. - [S.l.] : [s.n.], 1953;
2.
YouTube De groei van Overflakkee : De bedijking van de polders in beeld / Leerlingen van de CSG Prins Maurits uit Middelharnis (project X5. - 20 mei 2015) [weergave 702];
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Toelichting aanwijzing dorpsgezicht Middelharnis-Sommelsdijk. - p. 2;
3.
Kaarte van de heerlijkheit Middelharnis / D.W.C. Hattinga en A. Hattinga, 1752. - [gecopieert na eene Copije kaart door Bosvelt gesw. Lantmeter Ao 1645 gemaakt];
Kaarte van het eyland Overflakkee / D.W.C. Hattinga en A. Hattinga, 1753;
4.
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed:
Kadastrale kaart 1811-1832: verzamelplannen Middelharnis MIN08115VK1 - Sommelsdijk MIN08191VK1 - Nieuwe Tonge MIN08126VK1, Zuid Holland;
5.
Kaart van de gemeenten Sommelsdijk, Middelharnis, Nieuwe Tonge en Oude Tonge : blad VIII / Jan Hendrik Kips (1812-1865), 1835 (in: Atlas van het eiland Goedereede en Overflakkee);
6.
Zuid-Holland : ±1892-1914 : schaal 1:25.000 / Carel Brendel, Anoek van der Leest, Huib Stam (samenstelling, redactie); Ed Schilders (eindredactie). - Grote historische topografische atlas. - Tilburg : Nieuwland, 2005 (Tweede druk, 2008). - ISBN 90-8645-005-3. - No 561 (herzien in 1899);
7.
Topografische atlas van Zuid-Holland / Thomas Termeulen; Rob Kersbergen (samenstelling); Topografische Dienst/Kadaster (kaartmateriaal). - Landsmeer : 12 Provinciën, 2012. - ISBN 978-90-77350-66-9. - p. 120-121;
8.
GoogleMaps Zuidkreek;
9.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 21 juli 2006 | pagina 9 Meer ruimte voor water, planten en dieren in en rond Zuidkreek;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 9 november 2007 | pagina 6 Nog eens vier waterbergingen erbij op Goeree-Overflakkee / Gert van Engelen;
Cultuurhistorische waardering van de historische groen- en waterstructuren van Middelharnis & Sommelsdijk / Suzanne Loen, Bert van der Kruk. - Rotterdam : Stichting Dorp Stad en Land i.o.v. Gemeente Goeree-Overflakkee, 2019. - p. 23:
Volgens Bannink en Van Meer zou het al eerder Zuidkreek heten.
Goeree-Overflakkee : Van Punt tot Plaat / G.B. Bannink & J.M.M. van Meer. - Ouddorp : Uitgeverij Koppen i.s.m. De Klepperstee Ouddorp, 1991. - p. 21
Ik kan uit geen enkele andere bron de bewering bevestigd krijgen;
10.
Goeree-Overflakkee in de Delta : Verkenning van kansen voor water en ruimte / Joke Schalk en Hans van Engen, Oswald Lagendijk en Ies de Vries. - Den Haag : Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie - Dienst Landelijk Gebied, 2011. - p. 15-33;
11.
Krantenbank Zeeland:
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 26 maart 1955 | pagina 1 Hengelaars op Flakkee zullen niet voor niets hun hengel uitwerpen;
Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 24 januari 1992 | pagina 10 Het Prikgat / Jan Both;
12.
De Regulieren van Rugge / J.L. van der Gouw. - Alphen aan den Rijn : Canaletto, 1986. - ISBN 90-6469-627-6. - p. 71 noot 301;
Delpher:
NRC Handelsblad, 10-07-1982 Boekenkort Middelharnis / H. Besselaar;
13.
Nederlandse Waternamen / M. Schönfeld. - Bijdragen en mededelingen der Naamkunde-Commissie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen te Amsterdam, 6. - Amsterdam : Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij, 1955. - p. 197;
Echter Schönfeld leunt hierbij op:
Oorkondenboek van Holland en Zeeland : Eerste afdeeling: tot het einde van het Hollandsche Huis : deel 1-3 / L.Ph.C. van den Bergh. - Amsterdam/'s Gravenhage : Frederik Muller / Martinus Nijhoff, 1866. - p. 234
Dit blijkt echter niet verifieerbaar;
14.
Nederlandse Waternamen / M. Schönfeld. - Bijdragen en mededelingen der Naamkunde-Commissie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen te Amsterdam, 6. - Amsterdam : Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij, 1955. - p. 170;
15.
Nederlandse Waternamen / M. Schönfeld. - Bijdragen en mededelingen der Naamkunde-Commissie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen te Amsterdam, 6. - Amsterdam : Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij, 1955. - p. 249;
Geographische geschiedenis van Holland bezuiden de Lek en Nieuwe Maas in de Middeleeuwen / J. C. Ramaer. - Amsterdam : Müller, 1899. - p. 158;
Regesta Hannonensia : lijst van oorkonden betreffende Holland en Zeeland uit het tijdvak der regeering van het Henegouwsche huis, 1299-1345, die in het Charterboek van Van Mieris ontbreken / P.L. Muller. - 's-Gravenhage : Martinus Nijhoff, 1881. - p. 58 - 3 april 1315;
De waterkeeringen, waterschappen en polders van Zuid-Holland : De Eilanden Voorne en Putten met Rozenburg en de Welplaat / Jhr. L.F. Teixeira de Mattos en K.B.A. Buijtendorp. - 's-Gravenhage : [s.n.], 1906-1961. - Voorne in 1400, kaart no. 2;
De waterkeeringen, waterschappen en polders van Zuid-Holland : De Eilanden Voorne en Putten met Rozenburg en de Welplaat / Jhr. L.F. Teixeira de Mattos en K.B.A. Buijtendorp. - 's-Gravenhage : [s.n.], 1906-1961. - Voorne omstreeks 1300, kaart no. 1, 1952.;
16.
Huygens instituut Viere Hornessen of Hernessen;
Handboek der middel-Nederlandsche geographie / L.P.C. van den Bergh; A.A. Beekman, H.J. Moerman (aanvullingen). - 's-Gravenhage : Nijhoff, 1949. - p. 67 + noot 2;
Geschiedkundige atlas van Nederland / A. A. Beekman. - s-Gravenhage : Nijhoff, 1938. - Kaart: Holland, Zeeland en Westfriesland in 1300. Blad IV. [Tweede verbeterde druk 1938];
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Toelichting aanwijzing dorpsgezicht Middelharnis-Sommelsdijk. - p. 2;
17.
Handboek der middel-Nederlandsche geographie / L.P.C. van den Bergh; A.A. Beekman, H.J. Moerman (aanvullingen). - 's-Gravenhage : Nijhoff, 1949. - p. 67, noot 2;
Nederlandse Waternamen / M. Schönfeld. - Bijdragen en mededelingen der Naamkunde-Commissie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen te Amsterdam, 6. - Amsterdam : Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij, 1955. - p. 27;
Historische grammatica van het Nederlands / M. Schönfeld; A. van Loey (editie). - Zutphen : W.T. Thieme, 1970. - p. XXXVI;
18.
Ge | |